مذاکرات وین تا انتخابات کنگره به تعویق می‌افتد؟

تا کنون هر یک از طرف‌ها با ارسال پاسخ خود مدعی ‌شدند که پیشنهادات و پاسخ‌شان راه را برای توافق باز گذاشته است اما تنها راهی که هنوز باز نیست، راه بازگشت به توافق است.

در این میان تحولات داخلی هر یک از کشورها و گذشت زمان، بر روند مذاکرات و احیای برجام و کاهش انگیزه افکار عمومی و دولت‌ها بسیار تاثیرگذار بوده است. انتخابات کنگره آمریکا که تا دو ماه دیگر برگزار می‌شود و می‌تواند تعیین کننده سرنوشت دولت جو بایدن در آینده باشد، افزایش فشارها به اروپا برای تامین امنیت و انرژی در بحبوحه تنش با روسیه، افزایش فشارهای اقتصادی در ایران، تنش میان روسیه و آمریکا و تنش میان آمریکا و چین از جمله تحولات بارزی است که در این روند مشاهده می‌شود.

برخی کارشناسان بر این نظرند که آمریکا در تلاش است مذاکرات بازگشت را با توجه به نزدیکی انتخابات کنگره تا دو ماه دیگر ادامه دهند و برخی بر این نظرند که با توجه به مشکلات اروپا برای تامین امنیت و انرژی خود به برجام نیاز دارند و دیر یا زود شاید یکی دو هفته دیگر توافق شود.

رحمان قهرمان‌پور درباره شرایط فعلی حاکم بر روند مذاکرات و تبادل پاسخ‌ها به ایسنا گفت: این واقعیت که ارزش استراتژیک برجام برای هر دو طرف کاهش یافته است را باید بپذیریم. در سال ۲۰۱۵ برجام، یک برند شد و فضای جدیدی ایجاد کرد تا در نظام کنترل تسلیحاتی و ثبات منطقه موثر باشد اما وقتی برجام اجرا شد، حتی دولت اوباما هم سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران بیشتر نشد. در ایران هم ما فکر می کردیم شرایط بهتر می‌شود اما سرعت لازم را نداشتیم چون زیرساختش را نداشتیم. اینکه فرصت به شما داده شود، یک بحث است اینکه آمادگی برای بهره‌برداری از فرصت داشته باشیم، بحث دیگری است.

وی ادامه داد: نگاهی که آمریکا و ایران و کشورهای منطقه در ۲۰۱۵ به برجام داشتند با نگاه امروز خیلی فرق دارد. عربستان و امارات آن زمان بسیار نگران برجام بودند اما الان مثل گذشته دیگر نگران نیستند. این روند در طرف آمریکایی هم به همین شکل است و برجام ارزشش کم شده چون در برجام ۲۰۱۵ انتظار بود که سیاست چرخش به آسیای آمریکا را تسهیل کند و با ایران بتوانند کار کنند اما بعد ترامپ آمد و همه چیز رویه‌ی دیگری به خود گرفت.

قهرمان‌پور تصریح کرد: کسی فکرش را هم نمی‌کرد کشورها از برجام بیرون بروند آن هم آمریکا. همه مراقبت‌های سیاسی و حقوقی برای اینکه اگر ایران تخلف کرد مراتب به شورای امنیت کشانده شود در نظر گرفته شد و اتفاقا مذاکرات سختی بر سر آن شد اما هیچ کس فکر نمی‌کرد که ممکن است خود آمریکا از برجام خارج شود! از این رو الان در ۲۰۲۲ باید بپذیریم که دیگر برجام ۲۰۱۵ و شرایطی که آن را محقق کرد وجود ندارد.

وی تاکید کرد که انتظارات ما از برجام نباید حداکثری باشد. در بهترین حالت می‌توان انتظارات متوسطی داشت در حالی که در ۲۰۱۵ امیدواری برای این که برجام فضای سیاست خارجی و اقتصاد ایران را تغییر دهد، زیاد بود و در طرف آمریکایی هم همین نگرش بود مبنی بر اینکه ایران در منطقه دست از محور مقاومت بردارد، اما دیدند که این‌گونه نشد.

این کارشناس مسایل بین‌الملل گفت: هر سیاستمداری در ایران و آمریکا که پرونده هسته‌ای و برجام را دنبال می‌کند، می‌داند در بهترین حالت انتظارات متوسط باید از برجام داشته باشند و مثل ۲۰۱۵ تحول جدی با بازگشت به آن و اجرای مجددش در منطقه یا در رابطه با کنترل تسلیحات ایجاد نمی‌شود و دلیل وضعیت فعلی که دو طرف مساله برایشان فوریت ندارد شاید همین است که به این جمع‌بندی رسیدند که حتی اگر برجام احیا شود، انتظارات حداکثری دو طرف که در ۲۰۱۵ وجود داشت را دیگر برطرف نمی‌کند.

قهرمان‌پور افزود: برای ایران این ابهام جدی است که در ۲۰۲۴ اگر بایدن روی کار نباشد چه بر سر برجام می‌آید. از طرفی آمریکا فکر می‌کند که محدودیت‌هایی که در برجام برای ایران در نظر گرفته شده است به لحاظ زمان‌بندی در حال اتمام است و انتظارات حداکثری نمی‌توان از آن داشت از این رو دو طرف عجله و ذوق چندانی برای احیای سریع‌تر آن ندارند.

وی در پاسخ به اینکه برخی می‌گویند اختلاف میان دو طرف بر سر چند کلمه است؟ گفت: قطعا اختلاف بر سر دو یا سه کلمه نیست. یکی از مهم ترین اختلاف ها بر سر تضمین‌هاست. از قدیم موضوع اقدامات اعتمادساز میان ایران و غرب محل اختلاف بوده است. شاید در ظاهر این طور به نظر برسد که بحث بر سر دو سه کلمه است اما اگر هم این‌گونه باشد، این چند کلمه قله کوه روابط ایران و غرب است که نتیجه چهار دهه بی‌اعتمادی مستمر میان دو طرف است، این کلمات اختلاف بر سر مسایل ساده نیست بلکه اختلافاتی تاریخی و عمیق هستند و به همین راحتی نمی‌توان انتظار داشت که حل شوند.

این کارشناس مسایل بین‌الملل تصریح کرد: ایران و آمریکا تا جایی که امکان دارد، می‌خواهند امتیاز کمتر دهند و امتیاز بیشتر بگیرند و این کار را سخت می‌کند.

وی در پاسخ به اینکه به نظر افکار عمومی نسبت به اخبار مذاکرات و احیای برجام بی‌تفاوت‌تر از قبل شده است و حساسیت‌ها دیگر مثل قبل نیست اظهار کرد: تحلیل‌گران بازار و اقتصاد شاید از یک سال قبل تاکید داشتند که نباید انتظار تحول بنیادین از برجام داشت اما به نظر می رسد در سطح عمومی‌تری این مساله دارد رواج پیدا می‌کند و مردم در سطحی عمومی‌تر به این احساس رسیده‌اند شرایط اقتصادی اینقدر سخت شده است که حتی برجام هم اجرایی شود، تفاوتی در اصل موضوع ایجاد نمی‌کند؛ این وضعیت برای سیاستمدار هم فرصت است، هم تهدید. اینکه آقای امیرعبداللهیان  گفتند، مردم از ما نتیجه می‌خواهند حرف مهمی است. برای روند و جزییات در اولویت نیست مهم‌ این است که اجرای برجام یا هر توافق دیگری چه تاثیری بر زندگی و معیشت آنها خواهد گذاشت.

قهرمان‌پور خاطرنشان کرد: البته برای دولت آقای رییسی کار سخت است. از طرفی دولت باید نشان دهد که برخی انتقادات مبنی بر اینکه این دولت تخصص و توانایی لازم برای مذاکره کردن ندارد درست نیست و از سویی برای دولت مهم است که هم اصولگرایان با توافق همراهی کنند و هم اصلاح‌طلبان نتوانند به آن حمله کنند؛ این شرایط کار را برای دولت سخت کرده است. هرچه مذاکرات طولانی شود، افکار عمومی ممکن است فکر کند که دولت تخصص لازم را ندارد و این تهدیدآمیز است و از سویی می‌تواند فرصت باشد چرا که هم  افکار عمومی حساسیستش کم شود و هم فشار روی مذاکره‌کننده کم می‌شود. اما این مساله به ما می‌گوید که نباید فکر کنیم کم شدن حساسیت‌ مردم نسبت به توافق به این معناست که به دولت اعتماد کردند یا وضعیت اقتصادی دیگر خوب است بلکه می‌تواند به این معنا باشد که مردم دیگر فکر می‌کنند، توافق شدنی و امکان‌پذیر نیست که در این صورت این فضا برای دولت و کشور تهدید است. مسئولان باید دقت کنند که لزوما کاهش فشار و حساسیت مردم نسبت به مذاکرات و برجام از سر همراهی با دولت نیست.

این کارشناس مسایل بین‌الملل درباره برخی موضع‌گیری‌ها و گزارش‌ها در رسانه‌های اسراییلی که مدعی شدند برجام تا چند هفته دیگر اتفاق می‌افتد؟ این رویکرد مثبت است یا منفی؟ گفت: در اسفند ۱۴۰۰ هم اسراییلی‌ها گزارش‌هایی نوشتند که توافق انجام می‌شود و اسراییل دارد خودش را آماده می‌کند و این‌بار هم دارند همان حرف‌ها را می‌زنند ولی معلوم نیست که این رویکرد عملیات روانی است یا اطلاع دقیق از موضوع دارند. هر بازیگری بر اساس منافع و استراتژی که انتخاب کرده به صحنه نگاه می‌کند، ممکن است یک عملیات روانی باشد که به طرف آمریکایی برای گرفتن امتیاز فشار آورند. اخیرا خبری بود مبنی بر اینکه اسراییل یک میلیارد دلار هواپیماهای سوخت رسان از بویینگ خریده است و گفته شده است که اینها مشخصا آمادگی برای ضربه زدن احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران است اما ممکن است آنها بخواهند از دل این عملیات روانی از آمریکا امتیاز بگیرند.

وی خاطرنشان کرد: این طور که بوی آن می‌آید، آمریکایی‌ها می‌خواهند مذاکرات را برای بعد از انتخابات کنگره نگه دارند. به نظر جریان موافق توافق در دولت آمریکا نتوانستند بر سر توافق اجماع ایجاد کنند. از این رو بعید نیست تا بعد از انتخابات کنگره توافق را نگه دارند. با این حال باید دید پاسخ آنها به پاسخ اخیر ایران چه خواهد بود؟ در آن صورت قاطع‌تر می‌توان صحبت کرد اما این احتمال که بخواهند تا بعد از انتخابات کنگره مذاکرات را ادامه دهند الان بیشتر شده است.

منبع: ایسنا