گورباچف در یک نگاه

گروه سیاست سایت فردا - شامگاه سه شنبه بود که مسئولان بیمارستان اعلام کردند میخائیل گورباچف در سن 92 سالگی در گذشت. همان رهبری که اگرچه موفق شد، جنگ سرد را بدون خونریزی به پایان رساند اما نتوانست مانع فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شود.

گورباچُف هشتمین و آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ سمت دبیرکل حزب کمونیست را بر عهده داشت. او هم‌چنین از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱ رئیس دولت اتحاد جماهیر شوروی هم بود ( از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۸۹ به عنوان صدر هیئت رئیسه شورای عالی شوروی، از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰ به عنوان رئیس شورای عالی شوروی و از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ به عنوان رئیس‌جمهور اتحاد شوروی )

گورباچف از نظر ایدئولوژی، ابتدا به مارکسیسم-لنینیسم پایبند بود، اما از اوایل دهه ۱۹۹۰ به سمت سوسیال دموکراسی متمایل شد.

از او به عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های نیمهٔ دوم قرن ۲۰ یاد می‌شود؛ شخصیت گورباچف هم‌چنان محل بحث و جدال میان موافقان و مخالفان است. وی طیف وسیعی از ستایش‌ها و جوایز از جمله جایزه صلح نوبل را به دلیل نقش محوری در پایان دادن به جنگ سرد، محدود کردن نقض حقوق بشر در اتحاد جماهیر شوروی و خودداری از مداخلهٔ نظامی در پی سقوط دولت‌های مارکسیست-لنینیست در شرق و اروپای مرکزی و اتحاد دوباره آلمان دریافت کرده‌است؛ برعکس، او در روسیه به دلیل آن‌که جلوی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را نگرفت، اغلب مورد سرزنش و سخره قرار می‌گیرد؛ اتفاقی که باعث کاهش تأثیر جهانی روسیه و بحران اقتصادی در این کشور شد.

زندگی‌نامه

گورباچف اوکراینی و روسی بود. در روستای پریولنوی سرزمین استاوروپول و در یک خانواده فقیر به دنیا آمد و دوران کودکی و جوانی او تحت قوانین و حکومت ژوزف استالین سپری شد .

وی در دوران جوانی و پیش از پیوستن به حزب کمونیست اتحاد شوروی، مسئول به کار انداختن و اداره ماشین‌های کمباین در زمین‌های کشاورزی جمعی بود.

گورباچف در سال ۱۹۵۳، هنگام تحصیل در دانشگاه دولتی مسکو و پیش از دریافت مدرک حقوق خود در سال ۱۹۵۵، با هم‌دانشگاهی خود رایسا تیترائنکو ازدواج کرد. او به شهر استاوروپول رفت و در کومسومول که شاخه جوانان حزب کمونیست بود، مشغول به فعالیت شد؛ گورباچف پس از مرگ استالین، تبدیل به یکی از طرفداران جدی اصلاحات استالین‌زدایی رهبر جدید شوروی، نیکیتا خروشچف شد.

وی در سال ۱۹۷۰ به عنوان دبیر اول حزب در کمیته منطقه‌ای استاوروپول منصوب شد و در این سمت بر ساخت کانال بزرگ استاوروپول نظارت داشت. او در سال ۱۹۷۸ به مسکو بازگشت و به عنوان دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست مشغول به فعالیت شد و در سال ۱۹۷۹ به پلیتبوروی کمیته مرکزی حزب کمونیست ملحق شد. ظرف سه سال از مرگ رهبر شوروی لئونید برژنف و به دنبال دوره کوتاه حکومت‌های یوری آندروپوف و کنستانتین چرنینکو، در سال ۱۹۸۵، پلیتبورو گورباچف را به عنوان دبیرکل و در واقع به عنوان رهبر و رئیس حکومت انتخاب کرد.

سیاست‌های گروباچف

گورباچف اگرچه متعهد به حفظ کشور شوروی و آرمان‌های سوسیالیستی آن بود، اما اصلاحات عمده و مهم را ضروری می‌دانست؛ به‌ویژه پس از فاجعه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶. او از جنگ اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان کناره‌گیری کرد و اجلاس‌هایی را با رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، رونالد ریگان، برای محدود کردن جنگ‌افزارهای هسته‌ای و پایان دادن به جنگ سرد آغاز کرد. در داخل کشور، او دو سیاست را پیش گرفت؛ گلاسنوست (گشودگی) که امکان افزایش آزادی بیان و آزادی رسانه را فراهم می‌آورد و پرسترویکا (تجدید ساختار) که تلاش می‌کرد تا تصمیمات اقتصادی را برای بهبود کارایی غیر متمرکز سازد. اقدامات دموکراتیزاسیون وی به همراه تشکیل و برگزاری انتخاب کنگره نمایندگان خلق اتحاد شوروی، نظام تک‌حزبی را تضعیف کرد. هنگامی که کشورهای مختلف بلوک شرق در سال‌های ۹۰–۱۸۸۹ از حاکمیت مارکسیسم–لنینیسم دست کشیدند، گورباچف از مداخله نظامی خودداری کرد. در داخل، با افزایش احساسات ملی‌گرایی و افزایش خطر فروپاشی و تجزیه اتحاد جماهیر شوروی، تندروهای مارکسیست–لنینیست کودتای ناموفق اوت را علیه گورباچف در سال ۱۹۹۱ انجام دادند. به دنبال آن، اتحاد جماهیر شوروی بر خلاف میل گورباچف منحل شد و او استعفا داد. وی پس از ترک پست خود، بنیاد گورباچف را راه اندازی کرد، منتقد جدی رؤسای جمهور روسیه بوریس یلتسین و ولادیمیر پوتین شد و برای جنبش سوسیال دموکراتیک روسیه کمپین زد.

واکنش بایدن به مرگ گورباچف

جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا هم ضمن ابراز تاسف از این خبر گفت که «رهبری بی مانند بود که در امن تر کردن جهان سهم داشت».

او در بیانیه ای عنوان کرد: گوباچف به عنوان رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق برای کاهش زرادخانه هسته ای دو کشور، با ریگان رئیس جمهوری آمریکا همکاری کرد و باعث شد تا مردم سراسر جهان که برای پایان رقابت تسلیحات هسته ای دعا می کردند، احساس آرامش کنند.

وی افزود: «او پس از دهه ها سرکوب سیاسی وحشیانه، اصلاحات دموکراتیک را در دوران رهبری خود در اتحاد جماهیر شوروی سابق اتخاذ کرد. این رفتارهای یک رهبر نادر بود که آینده ای متفاوت را می دید و آن قدر شجاع بود که تمام زندگی حرفه ای خود را برای رسیدن به آن به خطر انداخت».

رئیس جمهور آمریکا خاطرنشان کرد: نتیجه تلاش هایش جهانی امن تر و آزادتر برای میلیون ها نفر در جهان بود.