ضجه اروپایی احیای برجام/دومین میانجیگری «جوزف بورل» در حال پاگرفتن است

درست مثل کسی که در حال غرق شدن است، اروپایی‌ها پشت سرهم برای نجات برجام، طرح و پیشنهاد رو می‌کنند. مبدع مذاکرات قطر اروپاییان بودند و حالا هنوز یک‌ماهگی بن‌بست مذاکرات در دوحه تمام نشده، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ارائه یک پیش‌نویس مذاکراتی برای مصالحه بین ایران و امریکا صحبت کرده؛ سندی که محتوایش مشخص نیست، ولی انریکه مورا، معاون جوزف بورل، آن را «بهترین توافق روی میز» نامیده است.

هنوز پنج روز از تماس تلفنی ۱۲۰ دقیقه‌ای امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با ابراهیم رئیسی نگذشته، جوزف بورل کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا یک سند جدید توافق رو کرد. او روز سه شنبه در یک مقاله در «فایننشال‌تایمز» نوشت: «من اکنون متنی روی میز گذاشته‌ام که با جزئیات دقیق به رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای مورد نیاز برای احیای برجام می‌پردازد. این متن بهترین معامله ممکن را نشان می‌دهد و من به عنوان تسهیل‌کننده گفتگو‌ها آن را شدنی می‌دانم.» بورل هشدار داده که رد توافق به معنای افتادن به ورطه یک بحران هسته‌ای خطرناک خواهد بود که به ادعای او چشم‌اندازی جز افزایش انزوای ایران و مردم آن ندارد: «این مسئولیت مشترک ماست که توافق را نهایی کنیم.» چیزی درباره محتوای متنی که بورل صحبتش را کرده، منتشر نشده است. به فاصله‌ای کوتاه، «انریکه مورا» معاون بورل با تعریف و تمجید از طرح رئیسش، طرح پیشنهادی بورل را «بهترین توافق ممکن برای تمامی طرف ها» خواند و گفت: «این توافق مزایای اقتصادی روشن و قابل‌اندازه‌گیری را برای مردم ایران تضمین می‌کند و مزایای قابل‌راستی‌آزمایی عدم اشاعه را برای جامعه بین‌المللی تضمین می‌کند. من تمامی طرف‌ها را دعوت می‌کنم تا گام آخر را بردارند.»‌ایران و امریکا هر دو، دریافت طرح بورل را تأیید کرده‌اند. در واشنگتن، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا سه شنبه شب به خبرنگاران گفت که واشنگتن در حال بررسی «پیش‌نویس تفاهمی است که بورل آن را به ایران هم ارائه کرده و تأکید کرد که نظرش را درباره این پیش‌نویس، مستقیماً به اتحادیه اروپا ارائه خواهد کرد. خبرنگاران از پرایس پرسیدند که آیا پیشنهاد بورل، برای دولت بایدن کاملاً قابل قبول است که پرایس بدون جواب مثبت یا منفی گفت: «قرار نیست در صحنه عمومی و در برابر دیدگان همگانی مذاکره کنیم.» او البته گفته که آنچه که بورل پیشنهاد کرده، چیزی کاملاً متفاوت از پیشنهاد قبلی نیست: «یک طرح کلی از آنچه ما معتقدیم توافق خوبی روی میز است از ماه مارس وجود دارد که ما آماده پذیرش آن بوده‌ایم و می‌دانیم که این متن جدیدی که آقای بورل به آن اشاره کرد، مبنا و اساس آن پیش‌نویسی است که از ماه مارس روی میز بوده است.»

سخنگوی وزارت خارجه امریکا افزود: «ما در حال مطالعه تغییراتی هستیم که توسط اتحادیه اروپا پیشنهاد شده است. ما در کوتاه‌مدت به آن‌ها پاسخ خواهیم داد و امیدواریم که ایران بالاخره و در نهایت تصمیم بگیرد فرصتی را که مدتی است پیش رویش بوده است، مغتنم بشمار‌د.» در تهران هم، ساعتی بعد از منتشر شدن مقاله بورل، علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران در توئیتی دریافت ایده‌های هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات را تأیید کرد و نوشت که جمهوری اسلامی همچنان «ایده‌هایی برای جمع‌بندی مذاکرات» دارد.

پیشنهاد بورل

این برای دومین بار در یک ماه گذشته است که طرف‌ها برای به نتیجه رساندن مذاکرات احیای برجام، طرح جدید ارائه می‌کنند. مذاکرات قبلی هم با ابتکار بورل در دوحه قطر برگزار شد که به نتیجه‌ای نرسید. سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا پس از اعلام خاتمه مذاکرات دوحه گفت که ایالات متحده «آمادگی برای انعقاد و اجرای سریع توافقی در مورد بازگشت متقابل به پایبندی کامل به برجام» دارد، ولی ایران را متهم کرد در دوحه هم مانند گذشته «موضوعاتی مطرح کرد که کاملاً غیرمرتبط با برجام است و به نظر نمی‌رسد آماده تصمیم‌گیری اساسی در این مورد باشد که آیا می‌خواهد این توافق را احیا یا آن را دفن کند». در مقابل، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران ضمن تأیید توافق بر سر ۹۶ درصد متن باقی مانده، گفته که متن همچنان یک نقص مهم دارد، اینکه به گفته او ایران «باید از مزایای اقتصادی این توافق (برجام) به صورت کامل» برخوردار شود که نشده است. امیرعبداللهیان با گفتن اینکه «ما نمی‌خواهیم از یک روزنه دو بار گزیده شویم» تلویحاً به بی‌اعتمادی شکل گرفته در اجرای برجام اشاره کرده و گفته است: «هنوز امریکایی‌ها ما را مطمئن نکرده‌اند که می‌توانیم از منافع اقتصادی برجام به صورت کامل برخوردار باشیم. در حالی که به گفته وزیر امور خارجه ایران تماس‌ها و تبادل پیام‌ها برای دستیابی به «شاخص‌های مورد نظر» ایران ادامه پیدا کرده، حالا بورل می‌گوید پیشنهادی که او روی میز گذاشته «با جزئیات دقیق به رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای مورد نیاز برای احیای برجام می‌پردازد.»

احساس فوریت در اروپا

اینکه صحبت‌های بورل که در فاصله کمتر از چند هفته یک طرح جدید روی میز گذاشته، چقدر جدی است، هنوز مشخص نیست، ولی کارشناسان تأکید می‌کنند که پیشنهاد‌های پی‌درپی اروپا در فاصله کوتاه، نشان‌دهنده میزان حساسیت اروپاییان به احیای توافق هسته‌ای در شرایطی است که اروپا تحت تأثیر جنگ اوکراین در یکی از ضعیف‌ترین موقعیت‌های تاریخی دهه‌های قبل و بعد از جنگ سرد قرار گرفته است. شورای اروپا در گزارش مارس ۲۰۲۲، خود گفته که جنگ در اوکراین سومین شوک نامتقارنی است که اتحادیه در دو دهه گذشته، پس از بحران مالی و اقتصادی سال ۲۰۰۸ و بحران منطقه یورو و همه‌گیری کووید-۱۹ تجربه کرده است، شوکی که به دلیل وابستگی شدید به گاز روسیه، «تأثیر بسیار بیشتری» دارد. مقام‌های اروپایی در فضای مذاکرات دیپلماتیک برای احیای برجام، اغلب اشاره‌ای به تضعیف موقعیت اروپا نمی‌کنند. بورل، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یادداشت روز سه شنبه برای فایننشال‌تایمز نوشته که شکست مذاکرات چشم‌اندازی جز افزایش انزوای ایران و مردم آن ندارد، ولی کارشناسان می‌گویند که تشدید اوضاع حول برنامه هسته‌ای ایران در صورت عدم توافق، اروپا را بیش از هر طرف دیگری تحت تأثیر قرار می‌دهد. شورای اروپا در گزارش مارس ۲۰۲۲ خود گفته که جنگ در اوکراین، حل بحران‌های دیگر را ضروری کرده و از لزوم کاهش «تنش‌ها در منطقه خلیج فارس» صحبت کرده که «ارتباط نزدیکی با ازسرگیری برجام، توافق هسته‌ای ایران دارد». النور دورلی، مشاور اطلاعات سیاسی اتحادیه اروپا می‌گوید: «یکی از پیامد‌های غیرمنتظره جنگ روسیه در اوکراین این است که اتحادیه اروپا باید دوباره ارزیابی کند و دیدگاه جامع‌تری نسبت به روابط خود با ایران اتخاذ کند.» دورلی به این واقعیت اشاره کرده که تاکنون عدم اشاعه هسته‌ای بر مذاکرات دیپلماتیک اروپا و امریکا با ایران غلبه داشته در حالی که «واقعیت‌های جدید ژئوپلیتیکی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین» نادیده گرفته شده است. او می‌گوید: «تهاجم روسیه به اوکراین یک عنصر فوریت را به تلاش غرب برای منابع جایگزین نفت و گاز اضافه کرده است. بنابراین، ایران قدرت اهرمی قابل‌توجهی در مذاکرات برجام در رابطه با ذخایر نفتی خود به دست آورده است». اسفندیار باتمانقلیج، پژوهشگر میهمان در شورای روابط خارجی اروپا با تأیید این دیدگاه معتقد است که اگر توافقی در مورد برجام به دست بیاید، سیاستگذاران ایالات متحده و اتحادیه اروپا باید با همدیگر ««سیاستی درباره ایران طراحی کنند که پاسخگوی چشم‌انداز استراتژیک این کشور (ایران) باشد.» آقا حسین نیز در بنیاد کارنگی نوشت: «اتحادیه اروپا می‌تواند برای تنوع بخشیدن به واردات انرژی اروپا از روسیه به ایران متوسل شود. غرب با توجه به وضعیت اوکراین بیش از هر زمان دیگری این آرزو را دارد و لغو تحریم‌ها علیه ایران از طریق بازگشت برجام قطعاً کار‌ها را تسریع می‌کند.»

منبع: روزنامه جوان