برنامه ارتش ایران برای بزرگترین دریاچه جهان

طی روزهای اخیر تمرین دریایی امنیت پایدار 1401 نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به مدت دو روز در دریای خزر برگزار شد.

در جریان این تمرین انواع یگان‌های سطحی و پروازی نیروی دریایی ارتش اعم از ناوهای موشک انداز، بالگرد و پهپادهای دریاپایه و سامانه های جنگ الکترونیک و همچنین یگان‌های تفنگدار و تکاور نیروی دریایی ارتش حضور داشته و به تمرین پرداختند.

سابقه حضور نیروی دریایی ارتش در دریا خزر به سال‌های ابتدایی پس از دفاع مقدس باز می‌گردد و تا پیش از انقلاب اسلامی نیروی دریایی حضور معنا داری در این منطقه نداشت.

پس از دفاع مقدس و در اوایل دهه هفتاد شمسی، نیروی دریایی روسیه از نیروی دریایی ارتش کشورمان برای حضور در یک رزمایش مشترک در دریای خزر دعوت بعمل می‌آورد. نیروی دریایی ارتش که شناور رزمی در این منطقه نداشت موضوع را با رهبر انقلاب در میان می‌گذارد. ایشان بر شرکت نداجا در این رزمایش تاکید کرده و عنوان می‌کنند که حتی اگر شده شناوری از دریایی جنوب به صورت زمینی به دریای خزر انتقال پیدا کند ایران باید در این رزمایش شرکت کند.

به گفته امیر دریادار خانزادی فرمانده سابق نداجا، فرماندهان نیروی دریایی در ابتدا سعی می‌کنند یک ناوگروه را از ناوگان جنوب به دریای خزر بفرستند اما این ناوگروه هنوز به کانال سوئز نرسیده بود که روس‌ها پیام می‌دهند که ایران برای شرکت در این رزمایش باید از شناورهای موجود در دریای خزر استفاده کند. اما از آنجایی که ایران شناور رزمی در دریای خزر نداشت  و زمان کافی برای انتقال زمینی شناور از جنوب هم فراهم نبود، نمی‌تواند در این رزمایش شرکت کند. موضوع که به اطلاع رهبر انقلاب می‌رسد ایشان می‌فرمایند: «تحقیر شدید؟ حال اگر غیرت دارید بروید ناوشکن بسازید.»

این فرمان نقطه عطفی برای حضور قدرتمند نیروی دریایی ارتش در دریای خزر و تشکیل منطقه چهارم دریایی امام رضا(ع) می‌شود. اما دفاع از منافع ملی در دریای خزر بدلیل نداشتن تجهیزات مناسب امکان پذیر نبود. به همین دلیل نیروی دریایی ارتش ساخت شناورهای رزمی در ناوگان شمال را در دستو رکار خود قرار می‌دهد و در ابتدا کار خود را با ساخت شناورهای کلاس قائم آغاز می‌کند.

هم اکنون 4 فروند از شناورهای کلاس سینا به نام‌های پیکان، درفش، جوشن و سپر در دریای خزر خدمت می‌کنند

پس از آن ساخت شناورهای سنگین‌تر کلاس سینا در دستور کار نداجا قرار می‌گیرد و اولین فروند از این ناو در سال 82 به نیروی دریای ارتش تحویل و در ناوگان شمال نداجا در دریا خزر به آب انداخته می‌شود و به یاد ناو پیکان، به همین اسم نامگذاری می‌شود.

بعد از پیکان، این روند پرشتاب‌تر از گذشته پیگیری شده و در سال‌های 85 و 88 ناوهای جوشن و درفش نیز به ناوگان شمال نداجا الحاق می‌شوند. پس از آن ناوشکن دماوند در سال 91 در دریای خزر به آب انداخته می‌شود تا گام مهمتری جهت حضور پرقدرت نیروی دریایی ارتش در دریای خزر باشد.

ناوشکن دماوند در سال 93 به نیروی دریایی ارتش الحاق شد و در سال 96 براثر سانحه در دریا خزر غرق شد. کار ساخت ناوشکن دماوند 2 از همان سال

در صنایع شهید تمجیدی ودجا آغاز شده و آنطور که فرماندهان نداجا عنوان می‌کنند ناوشکن جدید، با امکانات رزمی بیشتر، به زودی به نیروی دریایی ارتش الحاق می‌شود

 از زمان الحاق شناورهای رزمی به نیروی دریایی ارتش، این ناوها تا کنون بارها در بندرهای مختلف روسیه در دریای خزر حضور یافته و علاوه بر اینکه توانسته در مسابقات جام دریای بازی‌های نظامی روسیه حضور پیدا کند،‌ توانسته است با بهره‌گیری از شناروهای بومی خود میزبان این رقابت‌ها نیز باشد و توانسته مقام قهرمانی را نیز بدست آورد.

منطقه دریای خزر از جهات مختلفی حائز  اهمیت است. دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان و محل تلاقی سه منطقه مهم جهانی یعنی قاره اروپا،‌قفقاز و ایران است.  از سوی دیگر دریای خزر دارای منابع وسیع نفت و گاز است و برخی بررسی‌ها، ذخایر نفت این منطقه را حدود 25 درصد ذخایر نفتی جهان ارزیابی می‌کنند.

سواحل این دریاچه جمعاً 6379 کیلومتر است که متعلق به کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان است. ایران  حدود 657 کیلومتر از سواحل دریای خزر را در اختیار دارد و میزان مرز جمهوری آذربایجان 820 کیلومتر،‌ ترکمنستان 1768 کیلومتر، قزاقستان 1900 کیلومتر و روسیه 1355 است.

 از سوی دیگر دریای خزر بزرگترین ذخایر ماهی خاویاری جهان را دارد و حدود 90 درصد خاویار جهان را تولید می‌کند و از این منظر نیز دارای مزایای اقتصادی فراوانی است.

اما شاید مهمترین مزین دریای خزر برای ایران اتصال گذرگاه شمال- جنوب از طریق این دریا باشد. این مسیر  کوتاه ترین، کم هزینه ترین و امن ترین راه موجود در منطقه برای نقل و انتقال کالا و انرژی از آبهای آزاد جنوب به کشورهای آسیای میانه و برخی مناطق اروپا است.

این ویژگی‌ها موجب شده تا دریای خزر به عنوان یکی از مناطق مهم و راهبردی در منطقه آسیای میانه باشد و ایران نیز به عنوان تنها کشوری که توانایی برقراری کوتاه ترین و امن ترین مسیر برای اتصال گذرگاه شمال-جنوب را در اختیار دارد نقش مهمی در تعیین معادلات در این منطقه بازی کند.

از سوی دیگر کشورهای ساحلی دریای خزر توافق کرده‌اند که امنیت بزرگترین دریاچه جهان توسط کشورهای منطقه تامین شود و به هیچ کشور خارجی اجازه حضور نظامی در این دریا داده نشود.

عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای که برخی کشورهای عضو آن از جمله کشورهای ساحلی دریای خزر هستند،‌ نیز مسیر فعالیت و نقش آفرینی آن در دریای خزر را هموارتر کرده است.

تجهیز ناو موشک‌انداز سپر به 8 موشک کروز سطحی یکی از اقدامات نیروی دریایی ارتش برای ارتقا توان رزمی ناوگان خود در دریای خزر است

با این تفاسیر، اهمیت قدرت افزایی ایران در دریای خزر به منظور حفاظت و صیانت از منافع ملی و همچنین کمک به تامین امنیت این منطقه جهت دستیابی به امنیت جمعی و پایدار را بیش از پیش گوشزد می‌کند؛ موضوعی که نیروی دریایی ارتش با درک آن درحال برداشتن گام‌های موثری برای ارتقا این امنیت جمعی است./تسنیم