توافق مذاکره در اوج بن‌بست /شکاف‌هایی که همچنان وجود دارند
ایران و طرف‌های غربی در اوج بن‌بست توافق کردند شانس خود را برای به نتیجه رساندن مذاکرات احیای برجام یک بار دیگر آزمایش کنند. توافق برای شروع مجدد مذاکرات، دیروز بعد از مذاکرات چهارساعته وزیر خارجه ایران با کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا به دست آمد. جوزف بورل و حسین امیرعبداللهیان در پایان مذاکرات دیروز در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کردند که مذاکرات وین که از اواسط اسفندماه ۱۴۰۰ متوقف شده، به زودی از سر گرفته می‌شود
ایران و طرف‌های غربی در اوج بن‌بست توافق کردند شانس خود را برای به نتیجه رساندن مذاکرات احیای برجام یک بار دیگر آزمایش کنند. توافق برای شروع مجدد مذاکرات، دیروز بعد از جلسه چهارساعته وزیر خارجه ایران با کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا به دست آمد.
۲۲ خردادماه ۱۴۰۱، «جوان» در گزارشی با عنوان «زمزمه بازگشت به مذاکره از اوج تنش»، نوشت: «تنش در روند مذاکرات و رسیدن آن به نقطه اوج، گاهی منجر به تصاعد بحران و افزایش رودررویی دولت‌ها با همدیگر می‌شود، ولی بعضی وقت‌ها هم زمینه‌ای است برای بازگشت جدی‌تر به میز مذاکره». سناریوی پیش‌بینی شده، حالا با سفر کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و توافق برای شروع مجدد مذاکرات تاحدی محقق شده است. جوزف بورل پنج شنبه شب چند ساعت بعد از شام کاری با رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران در وین، راهی تهران شد تا یک بار دیگر بخت شاتل دیپلماسی (دیپلماسی رفت و برگشتی) اروپاییان بین ایران و امریکا را امتحان کند. منابع آگاه دیپلماتیک پیش از سفر بورل به تهران در گفتگو با الشرق‌الاوسط گفته بودند که او در سفر به ایران هیچ ابتکار عمل جدیدی به همراه ندارد و این سفر صرفاً با هدف تلاش برای ازسرگیری مذاکرات متوقف شده انجام شده است. ظاهراً واقعیت داستان هم همین بود و بورل طرح جدیدی به همراه نداشت. با این حال، هم جوزف بورل و هم حسین امیرعبداللهیان در پایان مذاکرات دیروز در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کردند که مذاکرات وین که از اواسط اسفندماه ۱۴۰۱ متوقف شده، به زودی سر گرفته می‌شود. امیرعبداللهیان گفت که میزبان بورل و انریکه مورا معاون او بوده است: «امروز در این ارتباط گفتگو‌های مفصل، عمیق و دقیقی داشتیم. در خصوص مطالبات ایران صحبت و تأکید کردیم که آمادگی داریم در روز‌های آینده مذاکرات را از سر بگیریم.» وزیر خارجه ایران با تأکید بر اینکه مسیر گفتگو‌ها به زودی از سر گرفته می‌شود، گفت: «امیدواریم طرف امریکایی این بار واقع‌بینانه و منصفانه در مسیر مذاکرات و رسیدن به نقطه پایانی توافق اقدامات مسئولانه انجام دهد و به تعهداتش عمل کند.» به گفته وزیر امور خارجه، «مهم برای ایران این است که نفع کامل اقتصادی از توافقی که در سال ۲۰۱۵ ایجاد شده به دست بیاورد و چرخه انتفاع اقتصادی ایران از این توافق کامل شود.» امیرعبداللهیان افزود: «هر موضوعی که بتواند نفع کامل اقتصادی ایران از احیای برجام را تحت تأثیر قرار دهد از نظر ایران قابل قبول نخواهد بود.» جوزف بورل نیز با تأیید توافق برای شروع مجدد مذاکرات در روز‌های آینده، گفت: «تصمیم گرفتیم مذاکرات هسته‌ای را در روز‌های آینده از سر بگیریم. خوشحال می‌شوم و علاقه دارم که دوباره به ایران بیایم. تحریم‌های امریکا باید برداشته شود و ایران به منافع خود دست پیدا کند. باید برجام را دوباره روی ریل قرار دهیم.» بورل گفت که در دیدار با وزیر امور خارجه ایران بر سر از سرگیری مذاکرات ایران و امریکا در روز‌های آینده با تسهیل تیم او «برای حل آخرین مسائل باقیمانده» توافق شده است. بورل هرچند گفت که روابط دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا «پتانسیل بسیار زیادی دارد»، ولی اذعان کرد «بدون برجام کارآمد، نمی‌توانیم روابط خود را به طور کامل توسعه دهیم.»بورل در توئیتر نوشته است: «از زمانی که گفتگو‌های وین را متوقف کردم، سه ماه گذشته است. باید سازوکار کنونی تشدید [تنش‌ها]را متوقف کنیم و به کارمان سرعت ببخشیم. باید حالا توافق را نهایی کنیم.»
کم شدن سرعت اتومبیل‌های شاخ به شاخ
توافق درباره احیای مجدد مذاکرات در شرایطی انجام شد که در هفته‌های قبل و بعد از صدور قطعنامه آژانس علیه ایران، مناسبات دو طرف به سطحی تنش آمیز رسیده بود. اواخر ماه مه، رابرت مالی به کنگره گفته بود که بازگشت به برجام «در بهترین حالت ضعیف» است و اوایل ژوئن، شورای حکام قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کرد که ایران را به دلیل همکاری نکردن با آژانس سرزنش می‌کرد؛ قطعنامه‌ای که باعث شد ایران ۲۷ دوربین غیرپادمانی آژانس را قطع کند و به روند نصب سانتریفیوژ‌های جدید IR-۶ سرعت بدهد. دولت بایدن نیز در واکنش به اقدامات تهران در روز‌های پایانی خردادماه، چند شرکت پتروشیمی ایرانی، اماراتی و چینی را تحریم کرد و کار به جایی رسید که در جلسه پشت در‌های بسته سنا که رابرت مالی هم حضور داشت، سناتور‌ها گفتند که امید‌ها برای مسیر دیپلماتیک برنامه هسته‌ای تهران کمرنگ شده است.
حالا در شرایطی که تا چند روز قبل، اتومبیل‌های تهران و غرب شاخ به شاخ به سمت یکدیگر در حال حرکت بودند، دو طرف برای ازسرگیری مذاکرات به توافق رسیده‌اند. اینکه جزئیات توافقات انجام شده در نشست چهارساعته دیروز امیر عبداللهیان با جوزف بورل چیست، مشخص نیست. ممکن است توافقاتی برای آهسته‌تر شدن اقدامات متقابل، از جمله کاهش موقت فعالیت‌های هسته‌ای ایران در مقابل کمتر شدن اقدامات تحریمی طرف غربی به دست آمده باشد، به‌خصوص که بورل ساعتی بعد از ملاقات پنج شنبه شب با رابرت مالی در وین، قبل از اینکه وارد تهران شود توئیت کرد که «رابرت مالی تعهد قاطعانه ایالات متحده برای بازگشت به توافق را تکرار کرد.» به این ترتیب، در اوج تنش‌های بین دو طرف، روزنه‌ای برای احیای دیپلماسی پدید آمده است. وزارت خارجه فرانسه پیش از ورود بورل به تهران، در بیانیه‌ای گفت «ما آماده‌ایم در مورد این توافق به نتیجه برسیم و از ایران می‌خواهیم در حالی که هنوز امکان احیای برجام وجود دارد از این فرصت دیپلماتیک برای نهایی کردن آن استفاده کند». متقابلاً بیش از ۱۰ سازمان ملی در امریکا نیز روز جمعه در نامه‌ای به جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا از او خواستند «مدیریت و شجاعت سیاسی» نشان دهد و توافق هسته‌ای ایران را نجات دهد. این گروه‌ها - که شامل جی استریت (لابی چپ یهودیان امریکا)، Indivisible و Quincy Institute for Responsible Statecraft هستند، افزودند که خود بایدن و بسیاری از مقامات ارشد دولتش قبلاً اعلام کرده‌اند که خروج ترامپ از توافق یک فاجعه بوده است. آن‌ها گفته‌اند بیش از پیش حیرت‌آور است که دولت شما (بایدن) اجازه داده این حرکت سیاسی مانع از تجدید به لحاظ استراتژیک حیاتی برجام شود». آن‌ها مدعی شده‌اند: «همانطور که شما و همکاران سابق‌تان در دولت اوباما به درستی تصریح کردید، ایران بازیگر خطرناکی است -، اما اگر سلاح اتمی داشته باشد خطرناک‌تر خواهد بود.» آن‌ها تأکید کردند «بایدن در نهایت مسئول شکست برجام خواهد بود.»
شکاف‌هایی که همچنان وجود دارند
با توافق طرفین برای از سرگیری مذاکرات بعد از بن‌بست سه‌ماهه، کارشناسان همچنان معتقدند که احتمال توافق ۵۰-۵۰ است. صنم وکیل از اندیشکده چتم‌هاوس هفته قبل به فایننشال‌تایمز گفته بود هیچ‌کدام از طرف‌ها حاضر نخواهد بود که توافق موجود از بین برود، به‌خصوص که به نظر او جنگ اوکراین باعث شده طرف غربی فاقد قدرت مانور لازم برای نقش‌آفرینی در بحران با ایران باشد. وکیل در عین حال، قطع کردن دوربین‌های آژانس را از طرف تهران نوعی بازی لبه پرتگاه توصیف کرده که ایرانی‌ها با برانگیختن یک چالش، از آن برای بازگشت به مذاکرات سود می‌برند. همین بازی در مورد طرف‌های غربی هم در آستانه صدور قطعنامه آژانس مصداق پیدا کرد؛ زمانی که اروپاییان پس از ارائه پیش‌نویس قطعنامه، از طریق واسطه‌ها به تهران اطلاع دادند که قطعنامه ارائه‌شده نه لحن تند دارد و نه پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع خواهد داد. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که اعلام توافق برای شروع مجدد مذاکرات تضمینی برای توافق نخواهد بود. الی گرانمایه، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا، هرچند معتقد است «نشانه‌هایی وجود دارد که دولت‌های بایدن و رئیسی می‌توانند راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای بن‌بست به وجود آمده ارائه کنند»، ولی تأکید می‌کند که با وجود سفر دیروز بورل به تهران، موانع مهمی برای توافق وجود دارد. او می‌گوید: «رهبران ایران اعتماد چندانی به دوام توافق هسته‌ای احیا‌شده ندارند، زیرا آن‌ها - پس از تجربه برخورد با رئیس‌جمهور دونالد ترامپ – می‌فهمند که هیچ یک از دولت‌های امریکا نمی‌تواند جانشین خود را وادار به پایبندی به توافق کند.»به علاوه، از نظر گرانمایه، «این حس رو به رشد در تهران وجود دارد که دموکرات‌ها آنقدر ضعیف هستند که نمی‌توانند پیروزی برای دور دوم ریاست جمهوری کاخ سفید را تضمین کنند - و این چشم‌انداز تشدید می‌شود که هرگونه منافعی که ایران تحت یک توافق جدید به دست آورد، طی دو سال آینده از بین خواهد رفت.» نکته دیگری که برخی کارشناسان اشاره کرده‌اند، اینکه اختلافات دو طرف به مسئله خارج کردن سپاه از فهرست تروریسم امریکا محدود نمی‌شود. بر اساس گزارش ال مانیتور، یک منبع رسمی در تهران، به علی هاشم، خبرنگار المانیتور گفته که در جریان سفر (انریکه) مورا به تهران در ماه مه، موضوع سپاه «در پیشنهاد جدید (ایران) محوریت نداشته است.» به گفته او بحث سپاه مطرح است، ولی موضوعات دیگری با اولویت بیشتری وجود دارد. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران هم به المانیتور گفته که حذف سپاه از فهرست تروریسم شرط توافق نیست. به گفته مرندی، هنوز در مذاکرات درباره تضمین‌ها و تحریم‌ها شکاف‌هایی وجود دارد.
منبع: روزنامه جوان
دیدگاه تان را بنویسید