دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم در ۲۰۰ روز اخیر چه کرد؟

سوم شهریور ماه ۱۴۰۰ حسین امیرعبداللهیان دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل و معاون پیشین وزارت امور خارجه و گزینه پیشنهادی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور با کسب ۲۷۰ رای موافق، ۱۰ رای مخالف و ۶ رای ممتنع  از ۲۸۶ رای اخذ شده، سکاندار دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم شد.

امیرعبداللهیان که پس از انتخاب آیت‌الله رئیسی در گفت‌وگویی با شبکه سی.ان.ان در اول تیر ماه درباره مواضع خارجی رئیس دولت سیزدهم گفته بود: «من تصور می‌کنم سیاست خارجی دولت آقای رئیسی، فعال و پویا هست؛ یک سیاست خارجی که متوازن و با نگاه به همه کشورهای جهان است، با گفتمانی منطقی و قوی. گفتمانی که بتواند حقوق ملت ایران را در همه زمینه‌ها به خوبی تامین کند». عصر ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی در دفاع از برنامه پیشنهادی خود برای تصدی این وزارتخانه با تاکید بر اینکه قرن ۲۱ متعلق به آسیا است، بیان کرد:  سیاست خارجی متوازن، یعنی سیاست خارجی ما در یک منطقه متوقف نخواهد ماند. تقویت رابطه با کشورهای اسلامی و دیپلماسی اقتصادی و تجارت بین‌الملل از دیگر مسائل است. حدود ۴۰ درصد برنامه سیاست خارجی دولت سیزدهم را دیپلماسی اقتصاد تشکیل می‌دهد و این در حالی است که اقتصاد محور نبودن وزارت امور خارجه طی ۴ دهه گذشته یکی از مسائلی است که همگان به آن انتقاد دارند.

وزیر پیشنهادی وزارت امور خارجه خاطر نشان کرد: در غرب آسیا به دنبال نهادینه سازی رفتارهای بین‌المللی مقاومت هستیم. به دنبال استفاده از ظرفیت‌های قدرت‌های نوظهور اقتصادی و تعامل حداکثری برای رشد و تعامل اقتصاد و تجارت بین الملل و معیشت مردم هم خواهیم بود. دیپلماسی انرژی،‌ ترانزیت، ‌تمرکز و توجه به بخش خصوصی، توجه به تجارت مرزی با کشورهای همسایه، توجه به توریسم، کشت فراسرزمینی،‌ امنیت غذایی، صادرات غیرنفتی، کمک به تامین منابع و ارزآوری برای جمهوری اسلامی ایران که مجموعه اقداماتی است که در برنامه قید شده است. 

امیرعبداللهیان سیاست همسایه محور و آسیا محور را دارای اولویت اساسی خواند و گفت: مذاکره را ابزاری برای دیپلماسی می‌دانیم و از میز مذاکره فرار نخواهیم کرد و وزارت خارجه را به برجام گره نخواهیم زد و همه تلاش خود را برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها به موازات لغو تحریم‌ها به کار خواهم گرفت. با مذاکره‌ای همراه خواهیم بود که فرسایشی نباشد و تامین کننده منافع مردم ایران باشد. ما با قدرت از متحدان خود و جبهه مقاومت برای ایجاد امنیت حداکثری با همکاری منطقه استفاده خواهیم کرد.

گزینه پیشنهادی برای تصدی وزارت امور خارجه تصریح کرد: ارتباط با همسایگان امر راهبردی است نه استراتژیک؛ دست دوستی ما با همه کشورهای منطقه به ویژه ۱۵ کشور همسایه و پیرامونی دراز است.

وزیر امور خارجه (+) همچنین سوم شهریور ۱۴۰۰ و پس از تصدی این سمت در توئیتی با بیان این‌که مصمم به پیگیری سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند هستم، در اینستاگرام هم نوشت: با برنامه‌ای عملیاتی، روابط خارجی متوازن، فعال، پویا و هوشمند، مبتنی بر احترام متقابل، اولویت‌بخشی به روابط با همسایگان و آسیا، توسعه روابط متوازن با همه بخش‌های جهان و تقویت جایگاه دیپلماسی اقتصادی و تجارت بین‌الملل پیگیری خواهد شد.

* روابط تجاری با برخی کشورها بیش از دو و نیم برابر شده

در همین خصوص نیز سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ۲۹ فروردین ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به سؤالی درباره دستاوردهای وزارت خارجه طی هشت ماه گذشته بیان کرد:  وزارت خارجه در تمام شئون زندگی مردم تلاش خود را به صورت انجام داده است. امروز که با شما صحبت می‌کنم اگر روابط تجاری ما با برخی کشورها بیش از دو و نیم برابر شده اتفاق نمی‌افتاده مگر با تمرکزی که بر دیپلماسی اقتصادی شده است. امروز روابط ما با ترکیه، عمان، عراق و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از نظر آمار کمی رشدهای بسیار زیادی داشته است. در سال گذشته (۱۴۰۰) بیش از یک و سه دهم میلیارد یورو حجم تجارت ما با عمان بوده است. روابط تجاری ما با ترکیه نزدیک به دو و نیم برابر شده است و با عراق و دیگر کشورها نیز همین طور.

سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: امروز نفت ایران با فرض ادامه همین شرایط در ایران و گفت‌وگوها در وین، وضع اقتصاد ما از نظر ذخایر ارزی نسبت به همین نقطه در سال گذشته بسیار بهتر است. نفت فروش می‌رود و به میزانی که وزارت نفت می‌تواند تولید کند در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد. در حوزه روابط ما با دیگر کشورها، اجرای سند جامع همکاری ۲۵ ساله با چین را آغاز کردیم. با بلوک‌های اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای روابط خودمان را برقرار کردیم. سال گذشته در حوزه سلامت با بحران مواجه بودیم و دیپلماسی سلامت یکی از دستاوردهای وزارت خارجه است و این وزارتخانه نه در حوزه واکسن بلکه در حوزه تولید واکسن و خدمات، در همه این‌ها در کنار ملت بوده است و هر کجا نیازی بوده، وزارت خارجه حاضر بوده است. وزارت امور خارجه تلاش می‌کند وظایف خودش را با همین دیپلما‌ت‌ها و جوانان که فرزندان ملت هستند با دقت جلو ببرد.

در حال حاضر ۲۰۰ روز از فعالیت دولت سیزدهم می‌گذرد و وزارت امور خارجه این دولت ضمن بازنگری اولویت‌های سیاست خارجی بر همسایه محوری، آسیا محوری، حمایت از چندجانبه‌گرایی، روابط متوازن با جهان، دیپلماسی اقتصادی و توجه به محور مقاومت متمرکز شده است.

ایفای نقش تامین ۱۶۰ میلیون دُز واکسن کرونا، رشد تجارت خارجی با همسایگان، آغاز روند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، آغاز اجرایی شدن سند برنامه جامع همکاری ۲۵ ساله با چین، سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان و برگزاری نشست شورای عالی ایرانیان خارج از کشور به ریاست رئیس جمهور از مهمترین دستاوردهای ۶ ماه اول فعالیت این وزارتخانه است.

در همین زمینه نیز مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه سوم اسفند ۱۴۰۰ در تشریح روند همکاری‌های اقتصادی با همسایگان در چند ماه اخیر، به برگزاری ۶ نشست کمیسیون مشترک در این مدت اشاره کرد و از برگزاری نشست کمیسیون مشترک اقتصادی با جمهوری آذربایجان و پاکستان در آینده نزدیک خبر داد.

حسین امیرعبداللهیان ۲۴ دی ماه ۱۴۰۰ و پس از سفر دوجانبه به چین با اشاره هماهنگی‌های خوب بین ایران و چین در موضوعات مختلف و پیشرفت‌های حاصله در راستای منافع دو کشور گفت که در دولت سیزدهم با شتاب بیشتر روابط دو کشور روبرو هستیم.

مذاکرات رفع تحریم‌ها، بحران افغانستان، جنگ اوکراین و مدیریت خروج ایرانیان مقیم از این کشور و درگیری‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان از جمله پرونده‌هایی است که این وزارتخانه با آنها روبرو بوده است. براساس اعلام وزارت امور خارجه، در بحث مذاکرات رفع تحریم‌ها، هر چند در نتیجه ماه‌ها تلاش دیپلماتیک امکان حصول توافق در مذاکرات دور از دسترس نیست، ولی با این حال این وزارتخانه با تکیه بر پتانسیل‌های غنی اقتصادی کشور سعی در حرکت موازی در جهت خنثی سازی اثر تحریم داشته و از تمامی ظرفیت‌های داخلی و بین‌المللی در این راستا بهره می‌برد. در دولت سیزدهم دو دور مذاکره (دور هفتم و هشتم) به ریاست علی باقری مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران از آذر ماه تا ۲۰ اسفند برگزار شد و از آن زمان تاکنون به دلیل زیاده‌خواهی‌های آمریکا و علیرغم پیشرفت‌های حاصله همچنان با وقفه مواجه است.

در راستای خنثی سازی تحریم‌ها و آزادسازی منابع مالی ایران در خارج از کشور نیز وزیر خارجه  ۲۴ فروردین ماه ۱۴۰۱ در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه عراق گفت: توافقی در خصوص آزادسازی مطالبات مالی ما نزد یکی از بانک‌های خارجی به وجود آمده و روز گذشته هیأتی از یکی از کشورها برای پیگیری مراحل اجرایی آن در تهران بود و مذاکراتی انجام و درباره زمان و چگونگی آزادسازی این مبالغ توافق اولیه‌ای را به عمل آوردیم. 

* خدمات کنسولی

در حوزه خدمات کنسولی نیز اقداماتی از سوی دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم صورت گرفته که می‌توان در این میان به بازطراحی وب سایت وزارت امور خارجه با اولویت بخشی به خدمات دهی به شهروندان، راه اندازی سامانه‌های جدید خدمات کنسولی، ایجاد امکان ارسال پیام مستقیم به وزیر امور خارجه، افزایش ساعت خدمات دهی، شروع صدور کارت ملی برای ایرانیان در نمایندگی‌های خارج از کشور و ایجاد سامانه پرسمان تردد برای تسهیل سفر ایرانیان به کشور اشاره کرد. 

در همین خصوص نیز حسین امیرعبداللهیان در پیامی ویدئویی در آستانه سال ۱۴۰۱ گفت: دولت مردمی و تحولخواه جمهوری اسلامی خود را موظف می‌داند که ایرانیان سرافراز در هر نقطه جهان که باشند مورد حمایت قوی قرار گیرند و خود را موظف می‌دانیم که همه گونه شرایط را برای ارتباط ساده و امن ایرانیان با سرزمین مادری فراهم کنیم.

وی پیش از این نیز در اظهاراتی تسهیل تردد ایرانیان خارج از کشور به وطن را جزو اولویت‌های دولت سیزدهم و وزارت امور خارجه خوانده بود.

وزیر امور خارجه ششم دی ماه ۱۴۰۰ هم با بیان این‌که وزارت خارجه با دستانی گشوده متمرکز بر ارائه تسهیلات به جامعه ایرانیان خارج از کشور است، گفت: دولت سیزدهم بر همکاری با حوزه همسایگان و پیشبرد دیپلماسی اقتصادی تمرکز دارد و مصمم است باب همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه و به ویژه درون منطقه‌ای را بیش از پیش بگشاید.

آنگونه که امیرعبداللهیان پیش از تصدی این سمت در مجلس شورای اسلامی و در تشریح برنامه‌های وزارت امور خارجه سیاست همسایه محور و آسیا محور را دارای اولویت اساسی خوانده بود، در این ۲۰۰ روز هم در این راستا اقداماتی صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به دیپلماسی خارجی فعال رئیس جمهور و تنظیم برنامه سفرهای آیت‌الله رئیسی به تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان و قطر، شرکت در ششمین اجلاس سران اوپک گازی در دوحه، شرکت در اجلاس سران شانگهای و عضویت ایران در آن، میزبانی دومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان، استقرار هیأت نمایندگی ایران در جده و حضور سه دیپلمات ایرانی در این نمایندگی، میزبانی نشست گفت‌‌وگوهای بین الافغانی با حضور نمایندگان دولت سابق و نمایندگان طالبان، همکاری نزدیک و مستمر با حوزه مقاومت و دیدار و گفت‌و‌گو و هم افزایی با سران و رهبران این حوزه اشاره کرد.

در همین راستا حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در این مدت به ۱۹ کشور از جمله روسیه، عراق، سوریه، لبنان، چین، عمان، قطر، جمهوری آذربایجان و... سفر کرد. وی همچنین در هفتاد و ششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک حضور و در حاشیه آن با بیش از ۵۰ تن از همتایان خود دیدار و گفت‌وگو کرد.

وی همچنین در پنجاه و هشتمین کنفرانس امنیتی مونیخ نیز شرکت کرد و بیش از ۳۰ جلسه با هیأت‌های دیپلماتیک حاضر در این نشست داشت. رئیس دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم همچنین ۹۷ رایزنی تلفنی با مقامات و همتایان خارجی داشت. 

علاوه بر این در حوزه داخلی نیز وزیر امور خارجه تعاملاتی با مجموعه و نهادهای داخلی داشت که از جمله می‌توان به جلسات شورای عالی امور ایرانیان، ملاقات با مراجع عظام تقلید، فرماندهان، وزرا، مسؤولان نظامی و امنیتی و فرهنگی و بزرگان دینی و مذهبی اشاره کرد.

* سفرهایی که به تهران انجام شد

در ۲۰۰ روز نخست دولت سیزدهم ۱۵ هیأت از قاره اروپا، ۲۳ هیأت از قاره‌ آسیا، دو هیأت از اقیانوسیه، سه هیأت از آفریقا و یک هیأت از آمریکای مرکزی به ایران سفر و با مقامات مربوطه دیدار و گفت‌وگو کردند. در این مدت مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه سفر به تهران داشت.

۲۱ شهریور ماه ۱۴۰۰ «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اولین سفرش در دولت سیزدهم با محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی در محل این سازمان در تهران ملاقات کرد. گروسی در اوایل آذر ماه نیز در سفر به تهران ضمن دیدار با محمد اسلامی برای نخستین بار با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه دولت سیزدهم دیدار و به رایزنی پرداخت و برای سومین بار نیز اسفند ماه در سفر به تهران با امیرعبداللهیان دیدار کرد.

«انریکه مورا» معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا سه بار به تهران سفر کرد، یک بار برای شرکت در مراسم تحلیف آیت‌الله رئیسی و دو بار هم برای گفت وگو با علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه. مورا در دومین سفرش به تهران که هفتم فروردین ۱۴۰۱ انجام شد علاوه بر باقری با حسین امیرعبداللهیان نیز دیدار کرد.

«فیلیپو گراندی» کمیسر عالی پناهندگان سازمان ملل، «گیر پدرسون» نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن، رئیس دفتر اداره همکاری‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور افغانستان، دبیرکل سازمان اکو و هیأتی از اداره خاورمیانه کمیسیون اروپا از دیگر هیأت‌هایی بودند که در این مدت به تهران آمدند.

وزرای خارجه عمان، عراق، ترکیه، قطر، مجارستان، ایرلند، فنلاند، ونزوئلا، پاکستان، ارمنستان، توگو، زیمبابوه، سوریه و مالی از جمله وزرای خارجه‌ای بودند که در دوران وزارت خارجه حسین امیرعبداللهیان به تهران سفر کردند.

وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با توجه به شرایط کرونا، در نشست‌های مجازی و برخط متعددی از جمله نخستین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان و ... هم شرکت و سخنرانی کرد. /فارس