فریز مذاکرات تا زمانی نامعلوم

گروه سیاسی فردا: روزی که توقف موقت مذاکرات در وین اعلام شد، به نظر نمی رسید که این توقف بیشتر از چند هفته به طول بیانجامد، ویژه آنکه شواهد و قرائن نشان می داد طرفین در آستانه توافق هستند شاید کمتر 48 ساعت مقابل دوربین ها عکس یادگاری بگیرند. دوز خوش‌بینی آنقدر زیاد بود که نماینده روسیه برای آن روز و ساعت اعلام کرد اما به یکباره با آغاز جنگ روسیه و اوکراین همه چیز تغییر کرد. ابتدا غربی‌ها تلاش کردند روسیه را بابت درخواست تضمین تحت فشار بگذارند تا از خواسته اش عقب نشینی و شرایط را برای حصول توافق فراهم کند اما بعد از چندی به کلی معادلات صحنه عوض شد.

افزایش قدرت چانه‌زنی ایران

قیمت نفت روند صعودی گرفت، عربستان درخواست آمریکا را برای افزایش تولید نپذیرفت تا به کم توجهی های دولت بایدن پاسخی عبرت آموز بدهد؛ با این اتفاق آمریکا و اروپا راه حل کنترل بازار نفت را در توافق سریع با ایران دیدند اما ایران نمی خواست این فرصت را ارزان بفروشد.

در همین رابطه قاسم محبعلی معتقد است «ایران در ابتدا گمان می کرد که در اوکراین وضعیت به نفع روسیه جلو می رود و این عاملی خواهد شد که غربی ها امتیازهای بیشتر برای احیای برجام بدهند، لذا تهران سطح توقعات خودش را بالا برد اما معادلات اوکراین در جهت خواست آمریکا تغییر کرد، ضمن آنکه قیمت نفت نیز کنترل شد؛ این مسائل سبب شد که آمریکایی ها تمایلی به دادن امتیازهای بیشتر به تهران نداشته باشند.»

گرچه در ابتدا آمریکایی ها و اروپایی ها تا حدی برای حل اندک مسائل باقی مانده انعطاف و انگیزه نشان دادند اما تلاش آنها در حد انتظارات تهران نبود. سعید خطیب‌زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره علت توقف مذاکرات و این‌که آیا بحث ماندن سپاه در فهرست تروریستی عامل این توقف است، گفت «موضوعات باقیمانده بین ایران و آمریکا بیش از یک موضوع است. پیام‌هایی که از طریق مورا طی چند هفته گذشته قبل و بعد از سفر او به تهران انجام شده با راه‌حل‌های حداقلی که باید اتفاق افتد که توافقی را اعلام کرد فاصله دارد.»

عقب‌نشینی آمریکا

با وجودی که برخی تحلیلگران قفل شدن مذاکرات را به موضوع خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی آمریکا مرتبط می کنند، مقامات وزارت خارجه ایران و حتی طرف های اروپایی بارها اعلام کردند که موضوعات دیگری هم همچنان باقی ماندند که شاید موضوع یادشده مهمترین آنها باشد. البته آخرین گزارش ظریف به مجلس نشان می دهد که آمریکا در خرداد ماه سال گذشته خروج سپاه از لیست تحریم ها را پذیرفته بود اما حالا از آن موضع عقب نشسته است. کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل درباره چرایی این اتفاق می گوید «کاخ سفید ظاهرا به دلیل در پیش بودن انتخابات کنگره، حاضر نیست هزینه سیاسی حذف سپاه از لیست را بپردازد بنابراین فعلا امریکا قصد کرده ماجرا را مسکوت بگذارد.» البته انتخابات کنگره تنها دلیل نیست؛ این روزها غربی ها بیشتر تمرکزشان را بر موضوع مناقشه روسیه و اوکراین گذاشته اند و فعلا تحولات خاورمیانه برای شان چندان اهمیت ندارد. ضمن آنکه دوره اجرای برجام نیز در اواسط سال 2023 یعنی کمتر از یک سال و نیم دیگر به پایان می رسد بنابراین احیای یک توافقی که مدت کوتاهی تا پایان آن زمان باقی است در اولویت غرب قرار ندارد.‌‌

شرط لازم برای از سرگیری مذاکرات

آمریکا برای بازگشت به میز مذاکرات وین انگیزه می خواهد، کما اینکه شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در گزارشی تحلیلی از آخرین وضعیت مذاکرات نوشت «ایران مدت‌هاست که گفته است خواستار حذف سپاه از لیست تروریستی، پیش از بازگشت به توافق هسته‌ای است. این خواسته نباید برای دولت آمریکا تعجب آور باشد. اختلاف تنها بر سر این موضوع است که واشنگتن در ازای این اقدام چه چیزی می‌تواند از تهران دریافت کند و اینکه آیا جو بایدن آماده پذیرش انتقادات ناشی از این تصمیم خواهد بود یا خیر.»

در مجموع دولت بایدن برای گرفتن تصمیمات سخت به محرک های قوی نیاز دارد، حال سئوال پیش می آید که آن محرک های چه موضوعاتی می توانند باشند؟ منصور حقیقت پور کارشناس مسائل سیاست خارجی در این رابطه می گوید «به مرور شرایط برای آمریکا سخت می شود. هنوز قصه چین و تایوان شروع نشده اما انقریب است که شروع شود. تحولات یمن و اوکراین همچنان ادامه دارند و هر چه زمان بگذرد بار سیاسی و امنیتی این تحولات همه بر دوش آمریکایی ها بیشتر سنگینی خواهد کرد و آنها گرفتار خواهند شد. اگر آمریکایی ها عاقل بودند همین الان نرم نشان می دادند و قصه را جمع می کردند.»