وقت بازگشت به «نه شرقی، نه غربی»

گروه سیاست سایت فردا - هیات‌های مذاکره‌کنند ایران و 1+4 در وین در حالی تصمیم به ایجاد وقفه در روند رایزنی‌ها گرفتند که به گفته می‌شد، کار به مرحله حساس، نهایی رسیده و وقت تصمیمات سیاسی است. از این رو آنچه تحت عنوان «عوامل خارجی» مطرح و سبب ایجاد وقفه شد، توجه‌ها را به خود جلب کرد. برخی از تحلیلگران اصرار دارند که مساله صرفا به خاطر عدم توافق ایران و آمریکا و حل نشدن اختلافات باقی مانده بوده است. برخی دیگر اما معتقدند که منظور از عوامل خارجی تحمیل شدن به برجام مواضع اخیر روسیه است که به دنبال جنگ اوکراین اتخاذ شد. این گروه از تحلیلگران شرط و تضمین خواهی روسیه از آمریکا را اصلی‌ترین عامل بهم خوردن مذاکرات می‌دانند. مقامات ایرانی تا کنون اظهار نظر دقیق و شفافی درباره علت این وضعیت نداشته‌اند و به تاکید بر اینکه حافظ منافع ملی ایران هستند و از آن کوتاه نمی‌آیند اکتفا کرده‌اند.

اینکه منافع ایران در این مقطع چطور تامین می‌شود اما قطعا به این بستگی دارد که مشکل از کجا نشات گرفته باشد. مثلا گروهی که نقش روسیه را در این زمینه پررنگ می‌بینند، خواهان تغییر رویکرد و مواضع ایران نسبت به این کشور و تحولات بین‌المللی با محوریت آن هستند. 

پیرمحمد ملازهی تحلیلگر مسائل بین‌المللی در این گروه جای می‌گیرد. او در گفت‌وگو با «فردا» گفت: «واقعیت این است که آن تصوری که در ایران وجود داشته مبنی اینکه روس‌ها می‌توانند به عنوان متحد استراتژیک ایران عمل کنند، خوش‌بینانه بود و جواب نداده است. روس‌ها در قضیه برجام درست در مرحله‌ای که برجام داشت احیا می‌شد و تا حد زیادی هم منافع ایران تامین می‌شد، مانع تراشی کردند چون منافع روس‌ها تامین نمی‌شد».

وی با تاکید بر اینکه نباید منافع ایران را به منافع روسیه گره بزنیم، گفت: «ما باید تجربه تاریخی که نسبت به روس‌ها داریم را در نظر بگیریم. اینطور نیست که روس‌ها صادقانه و خالصانه کاری کنند. یک ضرب‌المثل قدیمی داریم که می‌گوید هیچ گربه‌ای برای رضای خدا موش نمی‌گیرد. روس‌ها دنبال منافع خودشان هستند و طبیعی هم هست چون هر کشوری دنبال منافع خودش است. از این زاویه اگر نگاه کنیم، به نظر می‌رسد که ایران باید یک تصمیم جدی بگیرد.»

این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در پاسخ به اینکه ایران در این موقعیت باید چطور عمل کند؟ گفت: «ایران قبل از هر چیز باید از این ذهنیت که می‌توان با تعامل با شرق همه مسائل را حل‌وفصل کرد، عبور کند.شرق و غرب هر دو استعمارگر و دنبال منافع خود هستند. اگر مسوولان به این نتیجه برسند که باید مستقل از منافع روسیه حرکت کنند، الان فرصت مناسبی برای ما است، چراکه روس‌ها در اوکراین گیر افتاده‌اند. تحریم‌های نفتی علیه آنها نیز ممکن است اعمال شود و این یعنی فضا برای ایران باز می‌شود تا بتواند خود را در بازار اروپا جایگزین روسیه کند. اگر ایرانیان هوشیار باشند قطعا این کار را می‌کنند و تسلیم روس‌ها نمی‌شوند.گاز هم مساله مهمی است. ایران گاز دارد اما تا حالا نتوانسته بازار مناسب و مطمئنی را به دست آورد. در اینجا بحث رقابت است، روس‌ها و ایرانی‌ها در این موضوع رقابت دارند لذا روس‌ها تا جایی که بتوانند مانع از این می‌شوند که ایران با اروپا در این زمینه به توافق و جمع‌بندی برسد. بنابراین بحث این است که ایران به شعار «نه شرقی و نه غربی» خود برگردد و نگاه به شرق را که الان شاهدیم جواب نداده، کنار بگذارد.»

وی ادامه داد: «الان از یک طرف روسیه را می‌بینیم که در حال به بن‌بست کشاندن برجام است و از طرف دیگر چین را که تقریبا همان موضع روسیه را دارد اما محافظه‌کارانه‌تر مطرح می‌کنند. آنها هم دنبال منافع خود هستند و می‌خواهند نفت ایران را با قیمت پایین‌تر بخرند، همچنان که الان می‌خرند. بر این اساس توافق برجام خیلی به نفع روسیه و چین نیست و آنها تا جایی که بتوانند در مسیر توافق مانع‌تراشی می‌کنند. اما این ایران است که باید منافع ملی خود را تشخیص دهد و درست در بزنگاه‌ها همان‌طور که آنها عمل می‌کنند در مسیر منافع خود حرکت کند.»

ملازهی تاکید کرد: «ایران هم باید مشکلات خود را با اروپا و آمریکا حل کرده و برجام را به سرانجام برساند و هم وارد بازار انرژی شود که بعد از تحریم روسیه از سوی غربی‌ها برای ایران باز خواهد شد.»