چالش تضمین

گروه سیاست سایت فردا - دریافت تضمین از جمله خواسته‌های جدی ایران در این دور از مذاکرات هسته‌ای بوده و هست. دلیلش هم این است که چشممان از آن بدعهدی و خروج آمریکایی‌ها از برجام ترسیده و بنا نداریم دوباره در شرایطی خود را متعهد کنیم، که آنها به تعهدات خود پایبند نیستند. 

دریافت تضمین اما به این سادگی‌ها نیست و به نظر می‌رسد که به یک چالش جدی تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که اصولا در حقوق بین‌المللی به این راحتی‌ها نمی‌توان تضمین گرفت و تضمین اصلی میل و تعهد طرفین در معاهدات و قراردادها است. 

در این شرایط که دیوار بی‌اعتماد بلند است اما چه باید کرد؟ آنطور که حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه کشورمان در مصاحبه اخیر خود با فاینشنال تایمز گفته، برای تکرارنشدن خروج امریکا از برجام به شکلی که در دوره ترامپ اتفاق افتاد، مجالس دولت‌های عضو توافق از جمله کنگره امریکا باید یک «بیانیه سیاسی (Political Statement)» صادر کنند.

این راهکار پیشنهادی ایران است اما تحلیلگران، تحلیلگران داخلی هم خیلی به آن دلخوش نیستند. مثلا سیدرضا میرطاهر، کارشناس امور بین‌الملل و امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا در گفت‌وگو با روزنامه «جوان» فرض کرده‌اند، منظور امیرعبداللهیان از بیانیه سیاسی همان قطعنامه باشد و درباره اثرگذاری آن با تردید سخن می‌گویند. میرطاهر می‌گوید: «با توجه به مخالفت‌هایی که تا‌کنون کنگره امریکا با برجام انجام داده، صدور چنین قطعنامه‌ای در صورت انجام شدن، «به هر حال برای ایران چیزی خوبی است»، با این حال، او معتقد است چنین قطعنامه‌ای اساساً «در نهایت در سیستم قانونی امریکا الزام‌آور (Binding) نخواهد بود.» امیرعلی ابوالفتح پا از این هم فراتر گذاشته و معتقد است: «حتی اگر یک پیمان هم در کنگره امریکا بر اساس قانون اساسی Ratify (تصویب) شود، باز هم تضمین‌کننده نیست.»

احمد شیرزاد، کارشناس مسائل سیاست خارجی نیز در گفت‌وگویی با «آفتاب‌یزد» گفته: « من خیلی بعید می‌دانم این موضوع را؛ البته سیستم قانونگذاری آمریکا خیلی پیچیده است و به همین دلیل خیلی راحت نمی‌توان روی آن حساب کرد و برنامه ریزی سیاسی انجام داد. مقامات سیاسی که از یک کشور برای مذاکره معرفی می‌شوند معمولا یکدیگر را محک می‌زنند و بعد به این نتیجه می‌رسند که چه خواسته‌ای را چطور مطرح کنند اما محاسبات پارلمان‌ها بسیار سخت است. معمولا در همه جای دنیا پارلمان‌ها تابع فضاهای هیجانی و لابی گری‌های بیرونی هستند. در پارلمان کنگره آمریکا هم دست لابی گران متعددی باز است که متاسفانه هیچکدام با ما سر خوشی ندارند. خیلی وقت‌ها هم برای اینکه خودشان را به رای دهندگان آمریکایی ثابت کنند بیشتر سعی می‌کنند که علیه ما صحبت کنند بنابراین من شخصا خیلی به این فرآیند خوش بین نیستم. من نمی‌خواهم مسیری که وزیر امور خارجه مطرح کرده‌اند را نقد کنم. این موضوع از طرفی نوعی اعتماد به نفس هیئت ایرانی را نشان می‌دهد و از این نظر می‌تواند مثبت باشد اما از سوی دیگر مشروط کردن مذاکرات به صدور بیانیه کار را با دشواری مواجه می‌کند. البته مشخص نیست که صدور بیانیه سیاسی می‌تواند تضمین‌کننده برجام باشد یا خیر. اگر ما بخواهیم سطح توقعمان را در حد یک بیانیه سیاسی که بعد هم به راحتی می‌توان زد زیر آن پایین بیاوریم مشخص نیست تا چه اندازه کارساز و مفید باشد. شاید نظرها بر این است که به نحوی تابوی مذاکرات با ایران را در کنگره بشکنند.»

چالش دریافت تضمین در جریان مذاکرات جاری اما وقتی جدی‌تر می‌شود که حواسمان باشد  ۲۰۰ جمهوری‌خواه کنگره آمریکا به بایدن نامه نوشته و تاکید کرده‌اند که «اگر بدون تأیید رسمی کنگره، توافقی را با رهبر عالی ایران امضا کنید، این توافق موقت و غیرالزام‌آور خواهد بود و به سرنوشت برجام دچار می‌شود. شما قدرت ارائه ضمانت به ایران را ندارید.» با این رویکرد کنگره ، احتمال اینکه بیانیه سیاسی مورد نظر ایران را بدهند خیلی قابل اعتنا نیست و از آنجایی که ایران در اهمیت و لزوم دریافت تضمین جدی است، باید منتظر ماند و دید و که مذاکره کنندگان چه راهکار دیگری پیدا می‌کنند.