توپ توافق در کنگره افتاد/ منظور از «بیانیه سیاسی» چیست؟

وزیر خارجه در گــفت‌و‌گــوی اختصاصــی با فایننشال‌تایمز گفته که برای تکرارنشدن خروج امریکا از برجام به شکلی که در دوره ترامپ اتفاق افتاد، مجالس دولت‌های عضو توافق از جمله کنگره امریکا یک «بیانیه سیاسی (Political Statement)» صادر کنند. این موضع حسین امیرعبداللهیان در شرایطی که مذاکرات در وین به نقطه دشوار رسیده، نشان می‌دهد بحث تضمین همچنان محور کلیدی چالش مذاکره‌کنندگان در وین است. هنوز مشخص نیست منظور امیرعبداللهیان از «بیانیه سیاسی» چیست ولی اگر آنگونه که کارشناسان حدس می‌زنند، مقصود او همان چیزی باشد که در حقوق اساسی امریکا، «قطعنامه» (Resolution) خوانده می‌شود، احتمالاً دور پایانی مذاکرات وین شاهد یک گره و چالش جدید خواهد بود.

مذاکرات احیای برجام روز‌های پیشرفت میلیمتری را سپری می‌کند. به رغم همه خوش‌بینی‌های اخیر درباره پیشرفت مذاکرات، معلوم نیست امریکایی‌ها تضمین قانع‌کننده‌ای درباره تکرار نشدن خروج از برجام خواهند داد یا نه. حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگوی اختصاصی با فایننشال تایمز که دیروز منتشر شد، به وضوح درباره «صدور بیانیه سیاسی» مرتبط با تعهدات واشنگتن در قبال توافق احتمالی صحبت کرد. بنابر آنچه فایننشال‌تایمز نوشته، امیرعبداللهیان به مذاکره‌کنندگان ارشد ایران گفته است به طرف‌های غربی بگویند دست‌کم پارلمان یا رؤسای پارلمانی آن‌ها از جمله کنگره امریکا به شکل یک بیانیه سیاسی، تعهدات خود را در قبال این توافق و بازگشت به اجرای برجام اعلام کنند. امیرعبداللهیان می‌گوید که واشنگتن نتوانسته به درخواست ایران برای تضمین اینکه هیچ طرفی نتواند توافق هسته‌ای را ترک کند، پاسخ دهد و این در حالی است که تهران خواهان لغو تمامی تحریم‌هایی است که در دوران ترامپ علیه ایران وضع شد. وی یادآور شد: «اصولاً، افکار عمومی در ایران نمی‌تواند حرف‌های رئیس یک دولت را به عنوان یک تضمین بپذیرد، چه رسد به امریکا که از برجام خارج شده است. ما در این مدت با مشکلاتی مواجه هستیم، زیرا طرف مقابل فاقد ابتکار عمل جدی است.» او می‌گوید: «حداقل مجالس یا رؤسای پارلمان آن‌ها از جمله کنگره امریکا، می‌توانند در قالب یک بیانیه سیاسی تعهد خود را به توافق و بازگشت به اجرای برجام اعلام کنند.»

زمینه طرح بحث «بیانیه سیاسی»

اینکه منظور امیرعبداللهیان از «بیانیه سیاسی» چیست، او در گفتگو با فایننشال تایمز به درستی توضیح نداده است ولی سه کارشناس که «جوان» با آن‌ها گفتگو کرده، حدس می‌زنند مقصود او همان «قطعنامه (Resolution) است که در سیستم قانونی کنگره امریکا وجود دارد و رأی‌گیری درباره آن در کنگره امری معمول است. سیدرضا میرطاهر، کارشناس امور بین‌الملل معتقد است: «طرح چنین بحثی از طرف وزیر خارجه احتمالاً بعد از یک روند و بررسی‌های کارشناسی در داخل تیم تصمیم‌سازی مطرح انجام شده است.» او همچنین این احتمال را هم مطرح می‌کند امیرعبداللهیان این پیشنهاد را بعد از یک مجموعه تعاملات دیپلماتیک در سطوح بالاتر مطرح کرده باشد. دکتر فؤاد ایزدی، کارشناس امور امریکا با اشاره به اینکه چنین بیانیه‌هایی مسبوق به سابقه هستند، می‌گوید: «در شرایط فعلی، لزوم صدور چنین بیانیه‌ای به شدت احساس می‌شود. اگر غیر از این باشد، کشور دچار مشکل می‌شود.» ایزدی به عنوان نمونه به بیانیه هفت بندی‌ای اشاره می‌کند که باب منندز آن را مطرح کرده بود و در آن تأکید می‌شد ایران نه تنها نباید غنی‌سازی داشته باشد بلکه حتی اگر به طور کامل غنی‌سازی را متوقف کند، به دلایل غیرهسته‌ای تحریم‌های ایران باید حفظ شوند.

به گفته ایزدی، منندز که جزو سناتور‌های دموکرات است از ۱+۴ خواسته بود مکانیسم ماشه را به سرعت فعال کنند. ایزدی معتقد است: «با در نظر گرفتن تمامی این موارد و اینکه در امریکا در جدال بین قوه مقننه و مجریه، همواره قوه مقننه پیروز است، صدور یک قطعنامه لازم است.» او به طور ضمنی به خروج بدون هزینه ترامپ از برجام اشاره کرده و می‌گوید که بی‌توجهی به اخذ ضمانت‌های لازم در دوره قبلی و «بی‌توجهی به نقش کنگره به زیان کشور تمام شده است.»

قطعنامه در هر حال الزام‌آور نیست

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا تأکید می‌کند که احتمالاً منظور وزیر خارجه ایران، صدور یک قطعنامه در کنکره امریکاست، با این حال تأکید او این است که امیرعبداللهیان یا سخنگوی وزارت خارجه باید «توضیح بیشتری درباره اینکه منظور از «بیانیه سیاسی» چیست، بدهند و شفاف‌سازی بیشتری درباره این موضوع بکنند که آیا منظورشان Resolution (قطعنامه) است یا Bill (لایحه)»، همچنین سیدرضا میرطاهر، کارشناس امور بین‌الملل معتقد است که احتمالاً منظور حسین امیرعبداللهیان از «بیانیه سیاسی (Political Statement)» همان چیزی است که در سیستم قانونی امریکا با عنوان «قطعنامه» شناخته می‌شود.

اگر چنانچه این دو کارشناس فرض کرده‌اند، منظور امیرعبداللهیان از بیانیه سیاسی همان قطعنامه باشد، صدور یک قطعنامه در کنگره امریکا چقدر می‌تواند تضمین‌کننده این باشد که امریکا از برجام خارج نشود؟ میرطاهر می‌گوید: «با توجه به مخالفت‌هایی که تا‌کنون کنگره امریکا با برجام انجام داده، صدور چنین قطعنامه‌ای در صورت انجام شدن، «به هر حال برای ایران چیزی خوبی است»، با این حال، او معتقد است چنین قطعنامه‌ای اساساً «در نهایت در سیستم قانونی امریکا الزام‌آور

(Binding) نخواهد بود.» امیرعلی ابوالفتح پا از این هم فراتر گذاشته و معتقد است: «حتی اگر یک پیمان هم در کنگره امریکا بر اساس قانون اساسی Ratify (تصویب) شود، باز هم تضمین‌کننده نیست.» او به سابقه خروج دولت‌های امریکا از پیمان‌هایی اشاره می‌کند که دولت‌های امریکا به رغم طی روند‌های قانونی و تصویب از آن خارج شده‌اند: «ما باید بدانیم که دولت ترامپ و دولت بوش هم از پیمان‌هایی خارج شدند که کنگره امریکا آن‌ها را Ratify کرده بود، مثلاً پیمان مودت ایران- امریکا که سال ۱۹۵۳ امضا شد و همزمان به تصویب مجلس شورای وقت ایران و سنای امریکا رسید، به مراتب از قطعنامه هم قوی‌تر بود ولی دولت امریکا از آن خارج شد.» ابوالفتح تأکید می‌کند: «این یعنی آنکه دولت امریکا هیچ ابایی از این ندارد از چیزی خارج شود که سنای خودش تصویب کرده است»، در واقع اشاره ابوالفتح به اصل کلیدی حاکمیت دولت‌هاست که هیچ چیزی نمی‌تواند آن را محدود کند و می‌گوید، امریکا اساساً ماندن یا خارج شدن از پیمان‌ها را جزو «اختیارات حاکمیتی» خودش می‌داند. او تأکید می‌کند: «هر چند من معتقدم ایران جزو انتظاراتش است که از امریکای بدعهد تضمین بگیرد» ولی تأکید می‌کند: «دل بستن به اینکه Resolution باشد یا بیانیه، کمک‌کننده نیست.»

چه چیز تضمین‌کننده است

اینکه چه چیز می‌تواند توافق احتمالی را تضمین کند، مدت‌هاست میان کارشناسان در ایران مورد بحث است. ابوالفتح تضمین برجام را با یک محور سه‌پایه ممکن می‌داند و می‌گوید: «به شخصه معتقدم تضمین پایدار برجام در واشنگتن یا بروکسل نیست بلکه در تهران است. هر آن چیزی که ما خودمان بتوانیم در توانمان انجام دهیم، عمر برجام را افزایش می‌دهد. من معتقدم تضمین برجام بر سه پایه استوار است؛ اول کاهش آسیب‌پذیری ایران نسبت به تحریم‌های امریکا، دوم تقویت بنیه نظامی ایران و سوم افزایش انسجام درونی ایران.»

او تأکید می‌کند: «اگر این سه اتفاق سخت روی دهد، ماندگاری برجام زیاد می‌شود، در غیر این صورت، دل بستن به قطعنامه‌های شورای امنیت یا امضای رئیس‌جمهور امریکا و کنگره امریکا هیچ کدام برای ما تضمین نیست. اگر هزینه خروج از برجام زیاد شود، امریکا برای خروج دچار تردید می‌شود، در غیر این صورت، همانطوری که تام کاتن گفته، امریکا با یک چرخش قلم از برجام خارج خواهد شد.»

سیدرضا میرطاهر به بعد دیگری نیز اشاره می‌کند، یعنی امکان تصویب قطعنامه در کنگره امریکا. وی احتمال تصویب چنین قطعنامه‌ای را در کنگره امریکا رد نمی‌کند ولی آن را سخت می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اکثریت دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان، اگر بایدن بتواند نظر آن‌ها را جلب کند، آن‌ها می‌توانند با اکثریت آرا آن را تصویب کنند ولی به دلیل حضور جمهوریخواهان، این کار در سنا دشوار خواهد بود.» میر طاهر معتقد است با توجه به مخالفت‌هایی که کنگره امریکا با برجام انجام داده است، صدور یک قطعنامه در کنگره، اگر انجام شود، «به هر حال برای ایران چیزی خوبی است ولی در نهایت الزام‌آور

(Binding) نخواهد بود.»

مذاکره برای دولت ما هزینه است

امیرعبداللهیان در گفتگو با فایننشال تایمز به یک نکته اختلافی احتمالاً حل نشده وین نیز اشاره کرده است؛ لغو تحریم‌ها. او گفته است: «تعهدات ایران به شفافی یک فرمول ریاضی است. آنچه قرار است ما انجام دهیم، کاملاً روشن است، اما ما درباره تضمین‌ها همچنان نگرانیم.» امیرعبداللهیان خاطر نشان کرد: ایران می‌خواهد این مذاکرات به «لغو کامل» تحریم‌ها منجر شود، اما دولت بایدن قصد دارد تحریم‌های اقتصادی را که در دوران ترامپ علیه ایران تحمیل شده است، حذف کند. امیرعبداللهیان افزود: «این چیزی نیست که ما به دنبال آن هستیم. تحریم‌های یکجانبه و ناعادلانه ترامپ علیه شرکت‌های حقیقی و حقوقی در ایران تحت برخی اتهامات، چون برنامه موشکی ایران، موضوعات منطقه‌ای یا حقوق بشری غیرقابل قبول است. این یکی از چالش‌های باقی مانده در میز مذاکرات است.»

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با اشاره به پیام‌های متعدد امریکایی‌ها برای مذاکره مستقیم گفت: «پاسخ نهایی ما به امریکایی‌ها و واسطه‌ها این بود: هرگونه گفتگو، تماس و مذاکره مستقیم با ایالات‌متحده هزینه‌های بسیار هنگفتی برای دولت من خواهد داشت.» وی این را هم گفت: «اگر چشم‌انداز روشن و امیدوارکننده‌ای برای دستیابی به یک توافق خوب با تضمین‌های پایدار پیش روی خود نداشته باشیم، آماده ورود به روند مذاکرات مستقیم با امریکا نیستیم. قبل از هرگونه گفتگو و تماس مستقیم، باید گام‌های عملی و ملموسی بردارید که این می‌تواند شامل آزاد کردن میلیارد‌ها دلار نفتی ایران باشد که به دلیل تحریم‌های ترامپ یا دستور اجرایی رئیس‌جمهور برای لغو برخی از تحریم‌ها در بانک‌های مرکزی خارجی گیر کرده است.»

اولیانوف: وین نیازمند زمان است

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین دیروز در گفتگو با شبکه العربی گفت: «گفتگو‌ها می‌تواند در پایان فوریه جاری به موفقیت بینجامد.» این مقام روس در عین حال تصریح کرد که مذاکرات همچنان نیازمند زمان است، اما نه زمان طولانی. خبرنگار شبکه «العربی» در شبکه اجتماعی توئیتر علاوه بر انعکاس موضع اولیانوف، موضع نماینده روسیه درباره آینده مذاکرات وین را خوش‌بینانه ارزیابی و خاطرنشان کرده است مذاکرات در مرحله نهایی قرار دارد.

منبع: روزنامه جوان