رایزنی‌ها در کرملین/ آب در برابر مشروعیت؟/ تجمعات آزاد

گروه سیاست سایت فردا - روزنامه‌های امروز به موضوعاتی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و ... پرداخته‌اند که مهم‌ترین موارد آن به شرح زیر است:

«سازندگی» از بین روزنامه‌های امروز که اغلب دیدار رئیسی و پوتین را عکس یک کرده‌اند، تقریبا بهترین تیتر را دارد. این روزنامه اصلاح‌طلب که حتی شکل صفحه یک خود را نیز به خاطر استفاده از عکس دیدار دیروز تغییر داده، در گزارشی با عنوان «برجام روسی» نوشته: «در جریان دیدار روسای جمهوری ایران و روسیه قرار بر آن است تا در باب تافق جدیدی برای توسعه روابط دوجانبه رایزنی داشته باشند؛ توافقی که گفته می شود، نسخه به روز شده قانون معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین ایران و روسیه است. به باور مقام‌های تهران این توافق جدید مهم‌ترین ماحصل سفر رئسی به روسیه و در حقیقت تاکید بر تداوم فرایندی است که در چارچوبش ایران به سازمان همکاری شانگهای پیوست. ... در جریان هر دو توافق؛ یعنی سند همکاری با چین و قرارداد امنیتی با روسیه، همکاری بلندمدت ایران با دو قدرت شرقی در اولویت تعریف شده است، همکاری‌هایی که می‌تواند موضع ایران در برابر غرب را تقویت کند.»

«ایران» از نظر ظاهری صفحه یک متفاوتی دارد. تصویری از دیدار دیروز روسای جمهوری ایران و روسیه را مثل سایر روزنامه‌های امروز برای عکس یک انتخاب کرده و تیتر زده: «در مسیر روابط راهبردی». این روزنامه دولتی نوشته است: «در 5 ماهی که از فعالیت دولت سیزدهم گذشته است، رئیس جمهور دو سفر داشته است؛ تاجیکستان و ترکمنستان که هر دو باهدف محوری حضور در اجلاس شانگهای یا سازمان اکو بوده است. هرچند آن سفرها بیانگر نوع نگاه و رویکرد دولت نسبت به همسایگان و اساساً شرق جهان بوده است، اما این سفر به روسیه است که می‌توان از آن به عنوان نخستین گام عینی برای تحقق رویکردهای دولت در سیاست خارجی و تقویت مناسبات همسایگی دانست. به عبارت دیگر، این همان سفری است که می‌توان وزن شرق را در مناسبات سیاست خارجی ایران تقویت کند. از همین رو بود که محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور در جلسه هیأت دولت این طور درباره این سفر گفت: «سفر آیت‌الله رئیسی به روسیه یکی از ابعاد تحول اساسی دولت در حوزه روابط بین‌الملل است.» در عین حال، اینکه وزرای نفت و اقتصاد و دارایی، به علاوه وزیر خارجه آیت‌الله رئیسی را در این سفر همراهی می‌کنند، نشان دهنده چشم‌اندازها و انتظارات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران از این سفر است. برپایه چنین تحولات و زمینه‌هایی است که هم ناظران داخلی و هم تحلیلگران خارجی، سفر آیت‌الله رئیسی به روسیه را مهم و تعیین کننده ارزیابی می‌کنند؛ سفری که علاوه بر گسترش روابط، پایه‌گذاری جدید روابط سیاسی و مهم‌تر از آن، ریل‌گذاری‌های جدی برای گسترش روابط اقتصادی مهم‌ترین اهداف آن ارزیابی شده است.»

«وطن امروز» تنها عکسی که از دیدار رئیسی و پوتین منتشر شده و امروز روی جلد اغلب روزنامه‌های کشور است را انتخاب کرده و گزارشی دارد با عنوان «وقت مناسبات راهبردی» . گزارشی مبتنی بر خبر که حرف یا تحلیلی قابل توجهی ندارد. 

این روزنامه اصولگرا در گزارش دیگری اما با تیتر «تحریم بی‌اثر شده را نفروشید» به توییت دیروز شمخانی و کنایه مستتر در آن پرداخته است. شمخانی با هشتگ مقاومت فعال نوشته بود: «فروش نفت ایران و بازگشت پول آن به شرایط مناسب و غیرقابل بازگشتی رسیده است. نمی‌شود برای امتیازگیری، قول رفع تحریمی را داد که بی‌اثر شده است» و «وطن امروز» نوشته: «توئیت علی شمخانی در شرایطی منتشر شد که روز گذشته نشست مذاکره‌کنندگان ارشد ایران و ۳ کشور اروپایی و نماینده اتحادیه اروپایی با حضور کارشناسان در هتل کوبورگ وین برگزار شد. علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران روز دوشنبه پس از یک وقفه ۲ روزه، برای پیگیری مذاکرات عازم وین شد. طبق گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی جمعه گذشته به تهران بازگشته بود تا با مقامات ذی‌ربط بالادستی، فنی و تخصصی در قالب یک برنامه سنگین و فشرده نشست‌های هماهنگی و مشورتی داشته باشد.  گفتنی است پیش از دبیر شورای عالی امنیت ملی، رئیس‌جمهور هم از افزایش فروش نفت و بازگشت درآمد آن به کشور خبر داده بود. »

«اعتماد» رایزنی‌های دیروز رئیسی و پوتین را با تیتر «گسترش روابط بدون محدودیت» پوشش داده اما گزارشی خبری دارد که نکته‌ای بیشتر از آنچه دیروز در سایت‌ها و رسانه‌ها منشتر شد، ندارد.

این روزنامه اصلاح‌طلب در گزارش دیگری به موضوع جاری شدن آب هیرمند در ایران پرداخته و با تیتر «آب در برابر مشروعیت» نوشته: «یک مقام طالبان این خبر را تکذیب کرده است، اما تصاویر منتشر شده و اظهارات مقام‌های ایرانی موثق بودن این خبر را تایید می‌کنند. با این حال مشخص نیست آیا سیاست طالبان برای آزادسازی آب به سمت ایران یک اقدام موقتی در فصل پربارش و برای گرفتن امتیاز دیپلماتیک از جمله شناسایی رسمی از سوی ایران است یا اقدامی پایدار برای اجرای تعهدات سیاسی دولت افغانستان.  ... سد کمال خان که پروژه‌ای به قدمت بیش از نیم قرن بود، یکی از جدی‌ترین موارد اختلافی میان ایران و افغانستان در طول دهه‌های گذشته محسوب می‌شد. در حالی که دو کشور سال 1351 توافقنامه‌ای برای تامین 820 میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های افغانستان به سمت ایران امضا کرده‌ بودند، اما این توافق هرگز اجرایی نشد. همزمان پروژه سد دوم در مسیر هیرمند با عنوان سد کمال خان، مدت‌ها بود که از سوی افغان‌ها دنبال می‌شد. کلنگ این سد نخستین‌بار سال 1345 به زمین خورد، اما تکمیل آن 55 سال طول کشید. سال 1396، دولت وقت افغانستان به ریاست‌جمهوری اشرف غنی، با تزریق ده‌ها میلیون دلار به این پروژه، این سد را چهارم فروردین ماه امسال به بهره‌برداری رساند.سخنرانی اشرف غنی، رییس‌جمهور وقت افغانستان در مراسم افتتاح سد کمال خان در ایران جنجالی شد. او در این سخنرانی گفته بود که «آب کشورمان را مفت به کسی نمی‌دهیم و آن را با افتخار به ایران می‌فروشیم» و ادامه داده ‌بود: «ایران اگر آب می‌خواهد به ما نفت بدهد.» هر چند در این سخنرانی اشرف غنی به پایبندی دولتش به توافقنامه حقابه هیرمند اذعان کرده ‌بود و دولت افغانستان ادعا می‌کرد که منظور او از «آب در برابر نفت» میزان فراتر از حقابه ایران است. اما این سخنرانی با واکنش تند رسانه‌های ایرانی مواجه شد. با این حال، اشرف غنی، کمتر از شش ماه پس از این سخنرانی ریاست‌جمهوری و رویایی «آب در برابر نفت» را رها و با فرار از افغانستان، حکومت را به طالبان واگذار کرد.»

«جوان» گفت‌وگوهای رئیس جمهور کشورمان و همتای روسی‌اش در کرملین را «دیدار تاریخ‌ساز شرق» خوانده و نوشته: «رئیس‌جمهور کشورمان روز گذشته در رأس یک هیئت عالی‌رتبه اقتصادی و سیاسی، به مسکو رفت و در کاخ کرملین مورد استقبال همتای روسی خود، ولادیمیر پوتین قرار گرفت. رؤسای جمهور دو کشور بلافاصله وارد گفتگو‌های چند ساعته خود شدند و درباره روابط اقتصادی فیمابین، گسترش مناسبات، مبارزه با تروریسم، تحولات منطقه و مذاکرات هسته‌ای به بحث و تبادل نظر پرداختند. اهمیت این سفر البته از نگاه آگاهان سیاسی و اقتصادی دور نماند و بسیاری معتقدند که این دیدار طلیعه یک تحول در مناسبات تاریخی گسترده‌تر با رویکرد اقتصادی خواهد بود. آنچه در مواضع دو رئیس‌جمهور کاملاً مشهود بود، اراده جدی دو کشور برای تقویت و گسترش روابط در ابعاد مختلف بود. رئیسی از «افق روابط ۲۰ ساله» گفت و پوتین از «برنامه وسیع پیش رو.»

این روزنامه اصولگرا در گزارشی دیگری هم با تیتر «وجه مغفول رابطه ایران و روسیه جبران می‌شود؟» نوشته: «ایران و روسیه می‌خواهند روابط دو‌جانبه گسترش و تعمیق یابد. این اراده گرچه در دهه اخیر پررنگ‌تر شده، اما وجه اصلی آن همکاری‌های نظامی و سیاسی در خارج از قوه مجریه ایران بود. ایران گرچه توانست از میانه جنگ سوریه، روسیه را به عنوان متحدی قوی با خود همراه سازد، اما نتوانست از این همراهی سیاسی و نظامی، میوه اقتصادی بچیند. دلیل هم اراده معکوس دولت وقت ایران بود. ... با تغییر دولت در ایران و بیان صریح و مؤکد سیاست دولت ابراهیم رئیسی بر اولویت دادن کشور‌های همسایه و منطقه در روابط خارجی، روس‌ها هم پالس‌های مثبت خوبی فرستادند. پوتین که (اواخر سال میلادی گذشته) آذر ماه سال جاری به یونان سفر کرده بود، در نشست خبری خود بعد از دیدار با نخست‌وزیر یونان، ابراز امیدواری کرد که رئیسی دعوت او برای سفر به مسکو را بپذیرد و بتواند اوایل سال میلادی جدید به روسیه برود. ابراز امیدواری او البته با پاسخ مثبت ایران مواجه شد. به کار بردن واژه‌های «رفقا و شرکا» در مورد ایران در این نشست خبری پوتین، نشان داد که او در امتداد نگاه دوستانه به دیدارهایش با رهبر انقلاب، می‌خواهد با سایر بخش‌های حاکمیتی ایران هم روابط خوب و البته اقتصادی داشته باشد. ابعاد سیاسی، نظامی و امنیتی در همکاری‌های ایران و روسیه تاکنون توسعه خوبی یافته است و بعد اقتصادی به دلایلی که ذکرش مجمل رفت، عقب مانده است.»

«شرق» در گزارشی که امروز عکس یک کرده با عنوان «کرملین؛ آغاز دیپلماسی همسایگی» به رایزنی‌های دیروز رئیسی و همتای روسی‌اش پرداخته است. این روزنامه اصلاح‌طلب در تیتر یک امروز خود اما به موضوع تجمعات و اعتراضات پرداخته‌ و بهانه‌اش حرف‌های اخیر علیرضا بیگی، نماینده مجلس درباره طرحی حول محور اصل 27 قانون اساسی است. رئیس کارگروه اجتماعات قانونی مجلس گفته بود: «در این طرح بنای ما بر این است که برگزارکنندگان که تعریفش مشخص است بر مبنای قانون احزاب یا تشکل‌های صنفی و کارگری بتوانند با اطلاع بخشدار یا فرماندار نه با کسب اجازه، نسبت به برگزاری تجمع اقدام کنند.» «شرق» نیز با تیتر «‌تجمعات آزاد می‌شود؟» نوشته: «رح «نحوه برگزاری تجمعات» در مجلس دهم نیز به بهمن سال 96 برمی‌گردد که بر اساس آن نحوه برگزاری تجمع‌ها، نحوه تأمین امنیت و همچنین پاسخ‌گویی مسئولان به تجمع‌کنندگان پیش‌بینی شده‌ و همچنین خیابان حاشیه مجلس به عنوان مکان برگزاری تجمع‌ها پیشنهاد شده ‌بود. در این طرح، در صورت تجمع صد نفر، ۳۰۰ نفر، ۷۰۰ نفر، هزار نفر، دو هزار نفر و بیشتر به ترتیب نماینده مجلس، رئیس کمیسیون تخصصی مجلس، یکی از اعضای هیئت رئیسه مجلس، نایب‌رئیس مجلس و رئیس مجلس باید برای پاسخ‌گویی در بین تجمع‌کنندگان حاضر شوند. بعد از ماجرای گلستان هفتم و اعتراضات دی ۹۶، مجلس و دولت قبل چند باری تلاش کردند که موضوع تجمعات را به سامان برساند که دولت لایحه‌ای نداد و مجلس دهم نیز طرح خود را بی‌نتیجه رها کرد.»

«کیهان» تیتر زده «طراحی اجزای روابط راهبردی در مذاکره رئیسی – پوتین» و در بازتاب دیدار دیروز نوشته: «سفر رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه در چارچوب سیاست کشور در تقویت و توسعه روابط دوجانبه و چندجانبه با اولویت کشورهای منطقه و با محوریت و اولویت مباحث همکاری‌های تجاری و اقتصادی انجام می‌شود. اما ظاهراً این سفر به مذاق آمریکا و پادوهای داخلی آن خوش نیامده و مدتی است که تمام ظرفیت رسانه‌ای خود را به‌کار گرفته‌اند تا با ابزار دروغ و تحریف فضا‌سازی خبری منفی را در مورد این سفر به وجود بیاورند. در آستانه این سفر رسانه‌های اصلاح‌طلب شعار نه شرقی و نه غربی را سر داده و به تخریب این سفر می‌پردازند؛ این در حالی است که به گفته مقامات آمریکایی این سفر می‌تواند تحریم‌ها را از کار بیندازد وانگهی چگونه است که این افراد به هنگام سر دادن این شعار و نکوهش ارتباط با شرق به سمت غرب غش می‌کنند و خواهان مذاکره مستقیم با آمریکا و ارتباط با او هستند؟ درصورتی‌که تجربه سال‌های گذشته به خوبی ثابت کرده که سیاست تعامل سازنده و همکاری با غرب هیچ دستاوردی برای کشور نداشته است؛ غرب به راحتی آب خوردن زیر تعهداتش می‌زند همان‌گونه که در قصه برجام به تعهدات خود پایبند نماند. دولت سیزدهم برخلاف دولت پیشین سعی کرد نوع نگاه مبنی بر نگاه مطلق به غرب را اصلاح کند و بر اساس نقشه راه تنظیم‌شده و بر مبنای حفظ منافع ملی، ابتدا عضو سازمان همکاری‌های شانگهای شد و سپس سوآپ گازی را با ترکمنستان و آذربایجان امضا کرد و اکنون در سفر به روسیه، ترسیم قرارداد راهبردی و ایجاد روابط گسترده با دیگر قدرت‌های تأثیرگذار و تعیین‌کننده را در برنامه خود دارد.

این کاملاً طبیعی است که آمریکا موافق نزدیکی ایران به روسیه و چین یا هر کشور دیگر شرقی نباشد؛ چراکه وقتی سه قدرت بزرگ یعنی چین، روسیه و ایران در کنار هم قرار بگیرند، این موضوع به نفع غرب نخواهد بود، اما آنچه اصلاح‌طلبان باید به آن پاسخ دهند، این است که آنها چرا بر خلاف منافع ملی و در جهت خواسته‌های آمریکا حرکت می‌کنند؟»

«آفتاب یزد» سفر دو روزه رئیسی به روسیه را «سفر مهم» خوانده و در گزارشی که عکس یک کرده، به نقل از حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین‌المللی نوشته: «دولت آقای رئیسی بارها تکرار کرده است که سیاست ما نگاه به آسیا است. یعنی سعی می‌کنیم اولویت را به کشور‌های آسیایی بدهیم. بنابراین چه برجام به توافق برسد و چه نرسد، چه مذاکرات نتیجه بدهد یا ندهد، منافع ایران ایجاب میکند که با همه کشور‌ها رابطه داشته باشد. با این حال طبیعتا وقتی چین و روسیه روی خوش بیشتری به ایران نشان می‌دهند و همکاری بیشتری با ایران دارند، همکاری بیشتری هم با آن‌ها انجام می‌شود. اگر طرف‌های اروپایی نیز در‌ها را باز کنند و اجازه بدهد سرمایه گذاران شان با پروژه‌های مختلف ایران همکاری کنند و صادرات و واردات به راحتی صورت بگیرد مسلما ایران با کشور‌های اروپایی نیز روابط خوبی برقرار خواهد کرد. من فکر می‌کنم اگر مذاکرات به نتیجه برسد ایران برای روابط با طرف اروپایی نیز مشکلی نخواهد داشت و حتما به دلیل منافع ملی روابط اقتصادی‌اش با کشور‌های اروپایی را گسترش خواهد داد».

«آرمان ملی» عکس یک خود را مثل سایر روزنامه‌های امروز به دیدار دیروز رئیسی و پوتین اختصاص داده و با تیتر «نگاه به کرملین، نه فقط پکن» نوشته است: «همان طور که ایران در شهریورماه سال جاری در نشست دوشنبه با حمایت کشورهایی چون چین و روسیه در پی رایزنی‌های فشرده مقامات وزارت خارجه دولت‌های دوازدهم و سیزدهم به عضویت دائم سازمان شانگهای در آمد به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دستور کارهای سفر رئیسی به مسکو در جریان دیدار با پوتین پی‌گیری بحث عضویت دائم ایران در اتحادیه تجاری اوراسیا است. در همین چارچوب کارشناسان معتقد هستند با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه، عضویت دائم در آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند و می‌توان از این طریق بخشی از اثر تحریم‌ها را جبران کرد. قطعا ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری با این اتحادیه می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد که بتواند با سایر اعضا به راحتی روابط اقتصادی برقرار کند و یا روابط خود را توسعه دهد. ایران مدت طولانی شرکت کننده در موافقت‌نامه موقت اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده است و اکنون مدتی است که روند برای عقد موافقت‌نامه دائمی ایران با این اتحادیه آغاز شده است و این امید وجود دارد که با حمایت روسیه این روند تسریع و نهایی شود. قدر مسلم استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی روسیه می‌تواند افق‌های اقتصادی روشنی را پیش روی اقتصاد کشورمان بگشاید. چه اینکه قرار داد 20 سال ایران و روسیه را نیز می‌توان در همین خصوص قلمداد کرد. از طرفی برخی معتقدند که روس‌ها از آنجا که احتمال می‌دهند مذاکرات وین با نتیجه و توافق همراه باشد دنبال آن هستند که پیش از توافق به دستاوردهایی از روابط دوجانیه با ایران برسند و از این جهت نقش فعالی در مذاکرات وین ایفا می‌کنند. قدر مسلم رابطه با روسیه و استفاده از ظرفیت‌های ارتباطی دوجانبه و حتی در عرصه بین‌المللی روسیه بسیار مطلوب است اما به شرطی که از چارچوب شعار محوری سیاست خارجی کشورمان یعنی نه شرقی، نه غربی خارج شود و همه چیز در چارچوب منافع ملی پیش برود.»