اهمیت احیای سوآپ گازی پس از پنج سال

با اجرایی‌شدن مرحله عملیاتی سوآپ گازی ‌ترکمنستان- ایران- جمهوری‌آذربایجان، همکاری‌های انرژی تهران با همسایگان خزری خود از سر گرفته شد.

روزنامه دنیای اقتصاد درباره اهمیت قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه میان ایران،‌ ترکمنستان و جمهوری آذربایجان نوشت: در سال‌های گذشته قرار بود با دریافت گاز مازاد کشورهای همسایه مانند ‌ترکمنستان، امکان افزایش صادرات گاز به دیگر همسایگان در شرق یا غرب کشور را داشته باشیم که عملی نشد. حالا اما همزمان با احیای همکاری‌های گازی ایران در منطقه، فرصتی پیش‌آمده که می‌تواند از نظر ژئوپلیتیک و اقتصادی منافع ایران را به بهترین وجه تامین کند.

مرحله عملیاتی سوآپ سه‌جانبه گازی ‌ترکمنستان- ایران- جمهوری‌آذربایجان که در ۷‌ آذرماه سال‌جاری در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) بر سر آن توافق و قراردادی امضا شده بود، با آغاز سال نو میلادی و فصل زمستان آغاز شد. ایران براساس این قرارداد، سالانه 1/5 تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ‌ترکمنستان را دریافت می‌کند و آن را به جمهوری ‌آذربایجان تحویل می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران حدود ۲۰ تا ۳۰‌ درصد سهم انتقال گاز خود را از کل گاز دریافتی ‌ترکمنستان برداشت می‌کند و مابقی، از طریق مرز آستارا به ‌جمهوری‌ آذربایجان تحویل داده خواهد شد. جمهوری ‌آذربایجان در نهایت قرار است روزانه ۴ میلیون مترمکعب گاز طبیعی جدید دریافت کند، اما این رقم در حال‌حاضر کمتر از این رقم است و به تدریج به این میزان خواهد رسید.

ایران از گاز دریافتی ‌ترکمنستان برای افزایش ثبات تامین انرژی استان‌های شمالی که از منابع گازی کشور دور هستند، استفاده خواهد کرد. برخی از کارشناسان معتقدند که این همکاری گازی می‌تواند سایر کشورهای منطقه را هم به همکاری‌های مشابه با ایران ‌ترغیب کند؛ چراکه با داشتن بزرگ‌ترین شبکه خطوط لوله گاز فشار قوی پس از روسیه، ایران می‌تواند نقش کلیدی در زمینه انتقال گاز از شرق به غرب کشور و تبدیل شدن به هاب انتقال گاز در منطقه ‌ایفا کند.

یک کارشناس صنعت نفت و گاز درباره ایده همکاری‌های گازی ایران با همسایگان گفت: سوآپ گازی قرار بود ایران را به هاب منطقه‌ای تبدیل کند تا کشورهایی که گاز اضافی دارند، گاز خود را به ایران بدهند و ایران نیز در عوض گاز خود را به کشورهای نیازمند تحویل دهد. در مناقشه گازی سال۲۰۱۶ ایران و ‌ترکمنستان است که در جریان آن عشق‌آباد مدعی شد که تهران برای گازی که از‌ترکمنستان دریافت کرده، باید 1/5 میلیارد دلار پرداخت کند. مقامات کشور در آن زمان این ارقام را به چالش کشیدند و‌ترکمنستان نیز در سال۲۰۱۷ تحویل گاز به ایران را پس از ۲۰ سال متوقف کرد.

برای سوآپ گازی از همان خط لوله وارداتی ایران از‌ ترکمنستان استفاده می‌شود و ‌ترکمنستان مقداری گاز به ایران می‌دهد و در مقابل ایران به جمهوری‌ آذربایجان گاز طبیعی تحویل می‌دهد. چنین همکاری‌هایی به‌طور کل، کار درستی است.

همکاری سوآپ گازی ایران با همسایگانش اهمیت بسیار زیادی در نقشه کلی تقویت جایگاه منطقه‌ای و ژئوپلیتیک کشور دارد. به‌رغم وجود تبلیغات و شکل‌گیری گفتمانی بدبینانه نسبت به مقوله واردات؛ واقعیت این است که به‌طور نمونه در چارچوب روابط حوزه انرژی، واردات گاز از همسایگان می‌تواند مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیک زیادی برای کشور به همراه داشته باشد.

در صورتی‌که ایران از همسایگانش گاز اضافه خریداری کند یا از خاک ایران برای سوآپ گاز یا نفت استفاده شود، همسایگان نیز دارای منافع اقتصادی غالباً بلندمدت در کشور خواهند شد و از همین‌رو، در مناسبات سیاسی و ژئوپلیتیک منطقه با ایران وارد تخاصم نخواهند شد یا دست‌کم محتاطانه‌تر عمل می‌کنند.

در همکاری سوآپ گازی اخیر این امر کاملاً مشهود است و در شرایطی که تنش‌ها میان ایران و ‌جمهوری ‌آذربایجان در ماه‌های گذشته بالا گرفته بود، با ایجاد همکاری گازی میان دوطرف در چارچوب سوآپ، تنش‌زدایی میان طرفین به ‌سرعت بالایی انجام شد و به‌دلیل منافع دو طرف، احتمال بروز چنین تنش‌هایی در آینده کاهش می‌یابد. در صورتی ‌که همکاری‌هایی از این دست گسترش پیدا کنند، همچنین واردات گاز این فرصت را در اختیار ایران قرار می‌دهد تا در زمینه تامین گاز مورد نیاز کشور بسیاری از مشکلات را حل کند و از تولید داخلی مازاد بیشتری بهره ببرد و فروش گاز به مشتریان کنونی یا مشتریان احتمالی در آینده را افزایش دهد و از مواهب اقتصادی آن بهره ببرد.

ضعف دیپلماسی در پرونده، به‌طور مشخص باعث شد تا جای پای روسیه،‌ ترکمنستان، عربستان ‌سعودی و امارات ‌متحده ‌عربی در بازار انرژی بسیار وسیع هند و پاکستان محکم‌تر شود. زمان آن فرا رسیده تا با در نظر گرفتن واقعیات موجود به بحث تجارت انرژی نگاه کرد و برخی نگاه‌های بدبینانه نسبت به اموری مانند واردات گاز و انرژی را کنار گذاشت تا فرصت افزایش تجارت در منطقه از دست نرود.