هفتمین دور مذاکرات وین آخرین مذاکره در مورد برجام خواهد بود؟

پس از گذشت چند ماه از اتمام آخرین دور مذاکرات احیای برجام در وین و اظهارات ضد و نقیض طرف های غربی، جمهوری اسلامی ایران تصمیم به از سر گیری این مذاکرات گرفته است؛ سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه کشورمان دوشنبه یازدهم آبان ماه در نشست هفتگی خود با رسانه‌های داخلی و خارجی گفت که گفت‌وگو‌ها به‌زودی طی دو، سه هفته آینده آغاز و به صورت متمرکز و با انرژی بیشتری و مانند گذشته در سطح معاونان پیگیری خواهد شد.

به گفته سخنگوی وزارت خارجه کشورمان ایران به دنبال مذاکره برای مذاکره نیست، بلکه به دنبال مذاکرات نتیجه محور است و مقدماتی که برای این مذاکرات آماده شده، برای این است که این مذاکرات از بن‌بست وین خارج شود، اما  اگر آمریکا بخواهد به روال قبل ادامه دهد، شرایط سختی وجود خواهد داشت. تهران و پکن رایزنی‌های خیلی نزدیکی با هم دارند و اینکه در بروکسل تاریخ قطعی و نهایی نشد، به این دلیل بود که ایران می‌خواست با همه طرف‌ها از جمله پکن رایزنی کند و تاریخ ان شاءالله این هفته نهایی می‌شود.

تاکنون شش دور از مذاکرات وین میان ایران و دیگر اعضای توافق هسته‌ای و با حضور هیأت آمریکا در محل مذاکرات انجام شده است. ایران و آمریکا مذاکرات مستقیمی نداشته‌اند و از طریق نمایندگان دیگر کشور‌های عضو کمیسیون مشترک برجام از مواضع یکدیگر مطلع می‌شدند، همچنین مذاکرات وین از ماه ژوئن و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به منظور بررسی نتایج مذاکرات قبلی و تشکیل تیم مذاکراتی جدید ایران متوقف شده بود.

زیاده خواهی غرب پس از اعلام آمادگی  ایران برای آغاز مذاکرات

جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا برویکرد ما تلاش برای بازگشت بر مبنای پایبندی در ازای پایبندی به برجام (توافق هسته ای) بوده است، که به معنای تمرکز بر برخی از مسائل و بعد به کار بستن آن به عنوان اصل و مبنای پرداختن به طیف کامل نگرانی‌هایی است که ما نسبت به رویکرد ایران داریم، از جمله برنامه موشکی و فعالیت منطقه‌ای آن، اما اولویت ما در حال حاضر احیای محدودیت‌های هسته‌ای است. چون با انجام دادن این در جایگاه بهتری قرار می‌گیریم تا از عهده دیگر مسائل بر بیاییم. اولین کاری که باید انجام شود، بازگشت به برجام بر مبنای پایبندی در ازای پایبندی است. اما خود طراحی برجام همیشه ما را به این فکر واداشته است که سخت در راستای پرداختن به نگرانی‌های عمیق‌مان درباره دیگر تهدید‌های ناشی از ایران کار کنیم.

اظهارات سالیوان در پی این مطرح می‌شود که علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان پس از دیدار و رایزنی اخیرش با مقامات اتحادیه اروپا در بروکسل اعلام کرد مذاکرات وین در ماه نوامبر از سر گرفته خواهد شد.

آلمان هم  بار دیگر با تکرار ادعا‌های سابق خود و بدون اشاره به بد عهدی‌های سابق کشور‌های اروپایی، به ایران در خصوص بازگشت به مذاکرات هسته‌ای هشدار داد. کریستوفر برگر، معاون سخنگوی وزارت خارجه آلمان دوشنبه یازدهم آبان ماه در اظهاراتی مدعی شد زمانی که پای تعهدات پیش می‌آید، افعال باید مطابق گفتار باشد. ما از ایران می‌خواهیم تا آنچه را که درباره آغاز مذاکرات در ماه نوامبر گفت، دنبال کند.

او در ادامه به نشستی که در حاشیه اجلاس گروه بیست برگزار شد، اشاره کرد که طی آن سران آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا از نگرانی شدید و فراینده خود از برنامه هسته‌ای ایران سخن گفته بودند. کریستوفر برگر مدعی شد: این نشست در رم اهمیت این را که ما باید بطور مشترک به دنبال بازگرداندن کامل توافق هسته‌ای با ایران بوده و در عین حال بر نگرانی که در قبال ادامه تشدید برنامه هسته‌ای ایران با آن مواجه هستیم، تأکید کنیم.

پیشتر جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، امانوئل مکرون، همتای فرانسوی وی، بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس و آنگلا مرکل گفته بودند که هنوز دستیابی سریع به یک تفاهم و اجرای آن درزمینه بازگشت به اجرای کامل برجام به منظور تضمین این مسئله که برنامه هسته‌ای ایران در دراز مدت برای اهداف هسته‌ای است، وجود دارد. آن‌ها همچنین در تکرار ادعا‌های خود از رئیس جمهور ایران خواسته بودند تا از «تشدید خطرناک اوضاع» بپرهیزد.

پیش از این هم جو بایدن در کنفرانس مطبوعاتی که در پایان نشست گروه بیست برگزار شد، در سخنانی مدعی شد دیپلماسی، تنها راه جلوگیری ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای است. وی همچنین گفت که آمریکا به اقدامات ایران علیه منافع این کشور از جمله حملات پهپادی پاسخ خواهد داد. بایدن مدعی شد آمریکا حق پاسخ به هر اقدامی را برای خود محفوظ می‌دارد.

 آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا پس از انتشار بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی و آمریکا درباره برجام در مصاحبه‌ای که با شبکه سی ان ان داشت، بدون اشاره به خروج کشورش از برجام و از سوی دیگر نگرانی‌هایی که کشور‌های مقابل ایران در بیانیه خود نسبت به پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، ابراز داشته اند، گفت: بازگشت ایران به مذاکرات کاملا بستگی به این موضوع دارد که این کشور به چه اندازه در این زمینه جدی باشد.

وی با بیان این ادعا که مشخص نیست آیا ایران اراده‌ای برای بازگشت معنادار به مذاکرات دارد و یا خیر، افزود: همه فعالان این حوزه در کنار چین و روسیه بر این امر معتقد هستیم که این بهترین راه برای پیشرفت به جلو است و راه دیگری وجود ندارد. در صورتی که ایران تمایل و اراده‌ای برای بازگشت به مذاکرات نداشته باشد، ما همه با هم نسبت به جستجو گزینه‌های لازم دیگر برای مقابله با این مشکل اقدام خواهیم کرد. این ادعا‌های بلینکن و دیگر کشور‌ها درباره بازگشت ایران به میز مذاکره در حالی مطرح می‌شود که علی باقری، معاون وزیر خارجه ایران پس از سفر به بروکسل و مذاکره با مقامات سیاست خارجی اتحادیه اروپا از تلاش برای آغاز مذاکرات طی هفته‌های آینده خبر داده است.

منتظر اقدام و عمل واشنگتن هستیم

خطیب زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان در واکنش به اظهارات بلینکن وزیر خارجه آمریکا گفت که اگر امروز برجام در این نقطه قرار دارد بلینکن دچار فراموشی نشود. در این نقطه هستیم، چون آمریکا گردنکشانه با نقض بدیهیات حقوق بین‌الملل از برجام خارج شد. نسبت آمریکا با برجام نسبت کشوری است که از نظر حقوق بین‌الملل غیرقانونی خارج شده و از نظر سیاسی تلاش کرده این توافق بین‌المللی مورد تایید قطعنامه شورای امنیت را از بین ببرد و تلاش کرده دلار را تبدیل به سلاح علیه این توافق کند. اگر سیستم سیاسی آمریکا دچار آلزایمر موضعی شده لازم است به آن‌ها گفته شود چه کسی از توافق خارج شد.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با صبر راهبردی یک ساله، تمام تعهدات خود را انجام داد و بعد از بی عملی اروپا برخی اقدامات جبرانی را انجام داد و آمریکا همه را می‌داند. برخی اظهارات تکراری و به تعبیر دقیق‌تر بی روح و نخ نما شده مبنی بر این‌که گزینه‌ها روی میز است توسط آن‌ها مطرح می‌شود. آمریکا خوب می‌داند گزینه‌ها چیست و بهتر است به جای اینکه در دام ادبیات و منطق تندرو‌ها در آمریکا بیفتند تلاش کنند ادبیات جدید و منطق جدیدی را ایجاد کنند، هر اقدام درستی را جامعه جهانی با آغوش باز خواهد پذیرفت.

سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سؤالی درباره بیانیه سران آمریکا، فرانسه، آلمان و انگلیس در رم علیه کشورمان عنوان کرد: ایران در چارچوب ان. پی. تی تعهداتش را انجام داده و می‌دهد. از روزی که اجرای پروتکل الحاقی متوقف شده ایران رسما اعلام کرده که براساس نیاز‌های برنامه صلح آمیز هسته‌ای اقداماتش را می‌چیند. سطح و میزان غنی سازی اورانیوم فلزی همه براساس اهداف و برنامه صلح آمیز ایران انجام می‌شود. هیچ گاه پذیرفته نمی‌شود آن‌ها موضوعات طبیعی را به یک موضوع تبدیل کنند.

وی گفت: اگر آمریکا روزی که به وین می‌آید با برنامه درست به وین بیاید و سیاست قبلی خود و حفظ برخی تحریم‌های ترامپ را کنار بگذارند و انرژی و وقت ۱+۴ و ایران را تلف نکند، همه مطمئن باشند توافق برای چگونگی بازگشت آمریکا به برجام و رفع یکجا و موثر تحریم‌ها به سرعت می‌تواند رخ دهد. منتظر اقدام و عمل واشنگتن هستیم.  تا اطمینان نیابیم که تمام تحریم‌های آمریکا به صورت موثر برداشته نشود هیچ اقدام جبرانی را متوقف نمی‌کنیم.

چرا ایران به دنبال تضمین عینی در برجام است؟

حال که بعد از گذشت حدود پنج ماه از آخرین دور مذاکرات احیای برجام ایران تصمیم به از سرگیری این مذاکرات گرفته است کارشناسان معتقدند باید درباره نحوه و شرایط پیشروی در مذاکرات به نکات بسیاری توجه شود؛ فواد ایزدی کارشناس مسائل بی الملل در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، بر این باور است که یران علاقمندی و پایبندی خود را به توافق برجام و مذاکرات ثابت کرده و دولت سیزدهم نیز که کار خود را چندماهی می‎‌شود که آغاز کرده علاقمند به ادامه مذاکرات برجامی است، چرا که آقای رئیسی در زمان انتخابات ریاست جمهوری قول‌هایی را در این باره داده بود و حالا نیاز است برای اجرای این قول‌ها دست به کار شود، چرا که احقاق این وعده دولت می‌تواند به عملی شدن وعده‌های دیگر نیز کمک کند.

وی همچنین گفت که دولت آقای رئیسی علاقمند به توافق است، اما مشکلی که اینجا مطرح می‌شود این است که طرف مقابل علاقمند به برجام است، اما آن بخشی که مربوط به تعهدات ایران و منافع خودش است نه بخشی که مربوط به تعهدات خودش و منافع ایران باشد. به زعم طرف آمریکایی بخشی که مربوط به تعهدات آن‌ها است شبهه دارد و باتوجه به این نکته نمی‌تواند به این تعهدات عمل کند و در واقع به دنبال توافقی فراتر و گسترده‌تر از برجام هستند که سند این صحبت نیز این است که اگر واقعا قصد بازگشت به همین برجام را داشتند در همان ابتدای شروع به کار دولت بایدن با امضای یک فرمان مثل بازگشت به توافق پاریس به برجام بازمی گشتند و باید گفت که در این حدود نه ماهی که بایدن به ریاست جمهوری آمریکا رسیده همان مسیر و سیاست دوران ترامپ اجرایی می‌شود.

ایزدی درباره نیت آمریکا از مذاکرات برجامی نیز بیان کرد: آمریکا به دنبال توافقی فراتر از برجام است و این موضوع را بار‌ها اعلام کرده اند و قصد دارند در بخش‌هایی از آن تغییر ایجاد کنند مثل بخش‌هایی که محدودیت زمانی دارد و قصد دارند محدودیت‌های زمانی را که در حال اتمام است افزایش دهند، البته آمریکایی‌ها به دنبال توافقی قوی‌تر نیز هستند و قوی‌تر بودن به این معنا است که امتیازات بیشتری را از ایران بگیرند و به سایر بخش‌ها غیر از بخش هسته‌ای نیز نفوذ کنند و آن‌ها را به روی میز مذاکره بیاورند، بنابر این آمریکا اگز واقعا قصد بازگشت به برجام را داشت در همان ابتدای دولت بایدن به این توافق بر می‌گشت.

حسن عابدینی کارشناس مسائل بین الملل هم در گفت‌وگو باشگاه خبرنگاران جوان،  گفت که جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه میز مذاکره را ترک نکرده و معتقد است که به اندازه‌ی کافی استدلال و منطق لازم برای دفاع از حقوق خودش را دارد، بنابراین اکنون هم این آمادگی را دارد تا در زمینه هسته‌ای مذاکرات را انجام بدهد. طی این مدت هم این کشور‌های غربی بودند که به تعهداتی که در چارچوب برجام داشتند وفادار نبودند، جمهوری در قبال تعهداتش متعهد بوده و هست و این آمریکا بود که سه سال پیش به‌صورت یک‌جانبه با پشت‌پا زدن به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل از برجام خارج شد و ایران باقی ماند، مضافاً براینکه کشور‌های اروپایی مثل انگلیس، فرانسه و آلمان هم با وجود تعهدی که به تهران دادند مبنی براینکه به یازده تعهد خود وفادار خواهند بود متأسفانه پای‌بند نبودند، لذا جمهوری اسلامی در این مقطع هم با توجه به این‌که کشور‌های غربی گفته‌اند آمادگی عمل به وعده ها‌ی خود را دارند اعلام آمادگی کرد.

عابدینی با اشاره به رویکرد کشورمان در رابطه با مذاکرات ادامه داد: به‌نظر می‌رسد که در این زمینه قانون اساسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کاملاً مشخص است. یک سیاست خارجی پویا، بالنده و متوازن مبتنی بر مصلحت با کرامت جمهوری اسلامی ایران، بنابراین این کاملاً روشن است که ما در دوره جدید مذاکرات حتما دنبال مذاکره برای مذاکره نیستیم، باید دنبال این مسئله باشیم که مذاکرات منجر به نتیجه بشود، یعنی ثمربخش باشد که و طبعاً اگر مذاکرات هیچ منفعتی برای ملت نداشته باشد می‌شود وقت‌کشی و درواقع معطل کردن نیرو‌های دیپلمات بنابراین به‌نظر می‌رسد که بار‌ها هم سران دیپلماسی خارجی و هم رئیس‌جمهور تاکید کردند که این مذاکرات باید منجر به این نتیجه بشود و در این چهارچوب روند ادامه خواهد یافت.

کارشناس مسائل بین الملل در پاسخ به این سوال که آیا امکان دارد که مذاکرات وین آخرین مذاکره در مورد برجام باشد؟ گفت: هنوز مشخص نیست که این مذاکره مذاکره آخر هست یا نه. باب مذاکره راجع‌به موضوعات مختلف همیشه بین کشور‌ها باز بوده و هست و موضوعات متنوعی وجود دارد، اما در مورد برجام موضوع کاملاً روشن این است که باید آمریکایی‌ها به تعهداتی که دارند وفادار باشند.

ناظران معتقدند که ایران بار‌ها اعلام کرده که اگر طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند ما نیز به تعهدات برجامی خود عمل می‌کنیم؛ اما مشکل این است که طرف مقابل قصد عمل به تعهدات خود را ندارد و اگر بخواهند با همان سیاستی که در شش دور گذشته در مذاکرات وین از خود نشان دادند عمل کنند، دور جدید مذاکرات نیز نتیجه‌ای نخواهد داشت مگر آنکه آمریکایی‌ها سیاست‌های خود را عوض کرده باشند./ باشگاه خبرنگاران