نقش شورای حکام در پازل آمریکا

گروه سیاسی فردا: چالش هسته ای میان ایران و غرب وارد فاز تازه ای شده است. بعد اجرای برجام همه مناسبات عادی شده بود و گرچه در حوزه سیاسی مباحثی درباره نحوه چگونگی رفع تحریم ها وجود داشت اما در حوزه فنی مناقشات برطرف شده بود و هیچ ابهام و نکته ای دیده نمی شد تا آنکه ترامپ تصمیم گرفت از برجام خارج شود. این اقدام یکجانبه گرایانه نه تنها چالش های قدیمی را زنده کرد بلکه بر پیچیدگی مباحث افزود. ایران به اروپایی ها برای انجام تعهدات شان 5 مرتبه فرصت داد و گام به گام از اجرای برجام عقب نشست تا روزی که دولت بایدن رسما کار خود را آغاز کرد.

طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، دولت بایدن یک ماه فرصت داشت که به برجام برگردد و تمام مناسبات دوباره به حالت عادی برگردد اما وقتی این اتفاق نیفتاد، مصوبه مجلس وارد فاز اجرا شد؛ این مصوبه بر توقف اجرای پروتکل الحاقی و نظارت بدون محدودیت آژانس بر تأسیسات هسته ای ایران تصریح داشت. البته دولت روحانی با ابتکاری دقیقه نودی اجرای مصوبه مجلس را تا 3 ماه مسکوت گذاشت تا مذاکرات ایران و 1+5 برای احیای برجام به نتیجه برسد اما این زمان گذشت و همزمان موعد انتخابات ریاست جمهوری در ایران، دولت روحانی نیز تصمیم گرفت کار تعیین تکلیف مذاکرات را به دولت آینده محول کند.

هرچند سیدابراهیم رئیسی و وزیر امورخارجه او بارها بر ادامه مذاکرات وین تأکید کردند اما نشان دادند عجله ای هم برای این کار ندارند، به طوری که امیرعبدالهیان اعلام کرد «استقرار دولت 3 ماه طول می کشد» و این یعنی آذرماه زمانی خواهد بود که دولت رئیسی درنظر دارد با سناریوی خودش مذاکرات را از سرگیرد. در این میان آژانس در گزارش اخیرا خود با اشاره به کاهش سطح دسترسی‌هایش به سایت‌های ایران نشان داد از این اتفاق خرسند نیست. حتی رافائل گروسی مدیرکل آژانس برای سفر به تهران درخواست داد اما درخواستش تا کنون بی‌پاسخ مانده است.

علت صبر تاکتیکی دولت در از سرگیری مذاکرات

درباره چرایی آنکه دولت سیزدهم ترجیح داده با تأنی و تأمل وارد میدان مذاکره شود، تقریبا می توان تحلیل های مطرح شده را به 2 دسته تقسیر کرد. برخی کارشناسان معتقدند «چون آمریکا بنایی به کنار گذاشتن اهرم تحریم ندارد، یک تقسیم کاری میان آمریکا، اروپا، اسرائیل و دبیرکل سازمان انرژی اتمی صورت گرفته است و قرارشان رفع تحریم‌ها نیست. آنها می‌خواهند به اقتصاد ایران لطمه بزنند و هرگونه عقب‌نشینی ایران باعث فشار بیشتر از سوی آنها می‌شود.» محمدحسن قدیری ابیانه از طیف فکری است.

در مقابل کاشناسانی همچون حسن بهشتی پور هستند که می گویند «رئیسی یک تاکتیک را برای خرید زمان در پیش گرفته تا بتواند یک تیم قوی تر و متمرکزتری را تشکیل دهد. به عبارت دیگر دولت فعلی منتظر است یک تیم قوی را تشکیل دهد و متناسب با شرایط ابتدای دوره مسئولیتش دور جدید مذاکرات را آغاز کند.» حالا اینکه کدام دیدگاه نزدیکتر به واقعیت است، موضوعی است که زمان مشخص می کند. اما اصل این مسئله تأخیر در آغاز مذاکرات شاید با چالش‌هایی هم همراه باشد.

واکنش آژانس چه خواهد بود؟

این روزها آژانس خیلی می کوشد خود را نگران نشان دهد و رسانه های غربی نیز تمام ظرفیت خود را برای انعکاس مواضع آژانس به کار گرفته اسند. اسرائیلی‌ها نیز این فضا را برای تشدید اتخاذ مواضع ضدایرانی مناسب می بینند و قصد دارند از این آب گل آلود ماهی بگیرند. نفتالی بنت اخیرا گفته است که «از هر توانی که در اختیار دارد برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بهره خواهد برد». طرف آمریکایی هم به گفته آنتونی بلینکن می خواهد این طور وانمود کند که «مذاکره بی‌فایده است».

در چنین شرایطی نشست شورای حکام در پیش است و برخی معتقدند که وضعیت به نفع ایران پیش نمی رود و احتمالا این شورا بیانیه ای علیه ایران صادر خواهد شد اما برخی تحلیلگران نگاه دیگری دارند. جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل بین‌المللی در پاسخ به اینکه با این اوصاف در شورای حکام علیه ایران اجماع خواهد شد یا خیر؟ گفت: «به نظر من اجماع نمی‌شود. قطعا سعی می‌کنند که همه را همراه کنند اما تضادهایی که در مسائل کلی بین اعضای شورا وجود دارد، مانع از اجماع خواهد شد».

واقعیتی غیرقابل انکار

ایران از جمله کشورهای عضو ان‌پی‌تی است که در تمام این سال‌ها بیشترین همکاری را با آژانس انجام داده است و طبق مواضع خود آژانس ایران همواره فضایی باز برای بازرسی از فعالیت‌های هسته‌اش ایجاد کرده است و آژانس هم همواره اِشراف کامل بر فعالیت‌های ما داشته است و همیشه دوربین‌ها نصب بوده و گزارش‌های مستمر هم ارسال شده و بازدیدهای حضوری هم برقرار بوده است بنابراین شورای حکام آژانس انرژی اتمی به لحاظ فنی هیچ مستمسکی برای طرح ایراد و اشکال علیه ایران ندارد اما در سیاسی کردن موضوع هسته ای ایران، رویکردهایش در 20 سال گذشته نشان داده است که در سایه امیال آمریکا عمل می کند. سیدحسین نقوی حسینی تحلیلگر مسائل سیاست خارجی درباره رویکرد‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیان کرد «متأسفانه آژانس به جای انجام مباحث تخصصی به بنگاهی سیاسی تبدیل شده است که در اختیار آمریکا است. ایران در گذشته هم از ناحیه آژانس لطمه خورده است. ایران آنقدر حسن نیت داشته است که به صورت داوطلبانه عضو پرتکل الحاقی شده است و آن را اجرا می‌کند و این عدم اجرای تعهدات از سوی غربی‌ها بوده است که همواره چالش‌آفرین بوده است».

غربی‌ها با محوریت آمریکا همواره از سیاست نخ‌نمای چماق و هویج استفاده می‌کنند. آمریکا از یک‌سو مدام می‌گوید خواهان مذاکره است و از سوی دیگر وقتی نزدیک به مذاکره می‌شویم با تحت فشار قراردادن ایران سعی می‌کند امیال خود را تحمیل کند. به نظر می رسد اینجای کار دولت آقای رئیسی جواب فارغ از جوسازی های غرب رویکرد معقولانه ای در پیش گرفته است و آن اینکه «تحت لوای فشار و تهدید مذاکره نمی‌کند».