آغاز فصلی دیگر در روابط ایران و آمریکا

گروه سیاسی فردا؛ با استقرار دولت سیدابراهیم رئیسی موعد تعیین تکلیف مذاکرات وین فرارسید. هر چند روحانی در ماه های پایانی ریاست جمهوری اش امیدوار بود برجام احیا شده را به عنوان یک میراث برای دولت بعد به جای بگذارد اما به موانعی برخورد که فکرش را هم نمی کرد بنابراین ترجیح داد مذاکرات را در سطح فعلی مسکوت بگذارد تا دولت سیزدهم تصمیم سخت را بگیرد.

موعد اتخاذ تصمیم سخت

این تصمیم سخت هر چه باشد قاعدتا هزینه و فایده هایی به همراه خواهد داشت اما در این میان یک واقعیت وجود دارد که آثار هزینه ها در کوتاه مدت نمایان می شوند و آثار فایده‌ها در بلندمدت. موضوعی که پاشنه آشیل برجام شد. هر چند مخالفان برجام در کوتاه مدت برای تاختن به آن از هیچ کوششی دریغ نکردند اما گذر زمان مشخص کرد که حتی مرده آن نیز توانست کشور را از دو گردنه سخت عبور دهد. آن هم زمانی بود که دولت ترامپ از طریق شورای امنیت سازمان ملل تلاش کرد مکانیزم ماشه را فعال و محدودیت های تسلیحاتی ایران را تمدید کند.

حالا به هر تقدیر زمان تصمیم گیری است و وزیر امورخارجه دولت سیدابراهیم رئیسی نیز این را می داند. امیرعبدالهیان در جلسه رأی اعتماد اعلام کرد «مذاکره را ابزار دیپلماسی می‌دانیم و هیچ‌گاه از میز مذاکره منطقی فرار نمی‌کنیم.وزارت‌خارجه را به برجام گره نمی‌زنیم. همه تلاش خود را برای بی‌اثرکردن لغو تحریم‌ها به کار می‌گیریم. با مذاکره‌ای همراه خواهیم بود که فرسایشی نبوده و تامین‌کننده منافع ملت باشد.»

از این صحبت ها بر می آید که ایران و آمریکا در یک نقطه اشتراک نظر دارند و آن اینکه تعیین تکلیف مذاکرات وین باید در کوتاه مدت انجام شود چون تداوم آن برای هیچ یک از دو طرف پیامد خوبی ندارد. امروز شکست آمریکا در افغانستان به پای دولت بایدن نوشته شده است و مقامات کاخ سفید برای خارج کردن خود از گوشه رینگ نیاز به یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک در کوتاه مدت دارند اما اگر این اتفاق نیفتد تا 4 ماه دیگر انتخابات کنگره برگزار می شود و امکان دارد ورق دوباره به نفع جمهوری خواهان برگردد. از طرفی دولت سیدابراهیم رئیسی برای رسیدگی به مشکلات و پاسخگویی سریع به مطالبات انباشته مردم نیازمند دسترسی به منابع بلوکه شده ایران در خارج از کشور و برگرداندن سطح فروش نفت به وضعیت قبل از خروج آمریکا از برجام است.  

چشم انداز مبهم روابط ایران و آمریکا

برای آینده روابط ایران و آمریکا دو مسیر متصور است. نخست آنکه بایدن به پشتوانه آنکه دموکراتها در کنگره و سنا دست بالا را دارند با اتخاذ یک تصمیم مهم سیاسی راه را برای حصول توافق تسهیل کند و سیدابراهیم رئیسی نیز به پشتوانه رأی 19 میلیونی مردم و حمایت تمامیت حاکمیت از دولتش به وعده انتخاباتی‌اش برای به نتیجه رساندن عزتمندانه مذاکرات برجامی جامه عمل بپوشاند و مسیر دوم آن است که بایدن همچون ترامپ همچنان بخواهد تحریم ها را اهرم فشار قرار دهد، در این صورت شاید نه تنها برجام به تاریخ بپیوندد بلکه گره های بیشتری بر پیچیدگی های روابط ایران و آمریکا بخورد.

رامین مهمانپرست سخنگوی اسبق وزارت خارجه چشم انداز آینده روابط ایران و آمریکا را روشن نمی داند و بر این باور است «تا طرف غربی به تعهدات خود عمل نکند، تغییری در وضعیت موجود ایجاد نخواهد شد. از طرفی طرف اروپایی و آمریکایی اگر احساس کنند که ما یک برنامه اصولی داریم و چشم امیدمان به آمریکایی‌ها نیست و به هر قیمتی دنبال کمک آنها نیستیم، انگیزه‌های بیشتری پیدا می‌کنند تا بر اساس اصول روابط بین‌الملل از جمله احترام متقابل و پایبندی به تعهدات وارد یک مسیر جدید شوند.»

در مجموع می توان این طور نتیجه گرفت که حصول توافق با انجام مذاکرات منطقی و عزتمندانه گرچه باید مدنظر دولت سیزدهم باشد اما مهمتر از آن حل مشکلات اقتصادی بر پایه توانمندی های داخلی است که می تواند طرف غربی را به تعهداتش پایبند نگه دارند و آنها را از این ذهنیت دور کند که می توانند بدون انجام هیچ تعهدی، به بهانه های واهی زیر میز بزنند و دوباره سهم خواهی جدیدی را مطرح کنند.

امروز فصل جدیدی در روابط ایران و آمریکا آغاز شده است که باید منتظر ماند و دید در چهار سال پیش رو ارتفاع دیوار بی اعتمادی بین دو کشور باز هم بالاتر می رود یا عکس آن اتفاق می افتد و دو طرف در جهت مدیریت تنش گام برخواهند داشت.