کانادا در موضوع سقوط هواپیمای اوکراینی به دنبال چیست؟

خبرگزاری فارس: ۱۸ دی ماه سال گذشته (۱۳۹۸) بود که یک فروند هواپیمای متعلق به خطوط هوایی اوکراین بر اثر خطای انسانی و شلیک موشک بعد از برخاستن از فرودگاه امام خمینی (ره) سقوط کرد و ۱۷۶ سرنشین آن شامل اتباع ایرانی، کانادایی، افغانستانی، سوئدی، انگلیسی و کادر پرواز اوکراینی جان باختند. بنا بر اعلام دولت کانادا، ۶۳ نفر از مسافران این هواپیما تابعیت کانادایی داشته‌اند. در این هواپیما ۱۱ اوکراینی، ۱۷ سوئدی، چهار افغان و چهار انگلیسی نیز حضور داشته‌اند.

جمهوری اسلامی ایران پس از وقوع این حادثه آمادگی خود را برای پرداخت غرامت اعلام کرد. صبح ۲۱ دی ماه، ستادکل نیروهای مسلح اعلام کرد که بلافاصله مقصر این حادثه را به سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی می‌کند تا با خطای صورت گرفته برخورد قانونی صورت گیرد.

جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا با تیم‌های فنی و سیاسی اوکراین و همچنین کانادا نهایت همکاری را در زمینه صدور روادید، فراهم کردن بازدید از محل حادثه و حتی پزشکی قانونی صورت داد. علاوه بر آن، رایزنی‌های متعددی با کشورهای درگیر در این پرونده داشت؛ از رایزنی‌ها در سطح وزرای خارجه و معاونان، سفرا و حتی در سطح روسای جمهور تا گفت‌وگوهای قضایی. البته شیوع ویروس کرونا قدری این روند از جمله خوانش جعبه‌های سیاه را با کندی روبرو کرد. در ابتدا کی‌یف اعلام کرد که قادر به خوانش جعبه‌های سیاه هواپیماست، ولی بعد از آنکه برای ایران محرز شد که دولت اوکراین تجهیزات خوانش جعبه‌های سیاه را ندارد، در نهایت این جعبه‌ها اواسط تیر ماه به فرانسه ارسال و با حضور کشورهای مرتبط با این موضوع بازخوانی شد.

در همین خصوص محسن بهاروند معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ۳۱ تیر ماه سال جاری در گفت‌وگویی اظهار داشت: به عنوان کشوری که این واقعه تاسف‌بار در آن اتفاق افتاده است، در این مدت، آنچه را که وظیفه ما بود مطابق مقررات بین‌المللی و همچنین مقررات ایران انجام داده‌ایم و طبق کنوانسیون شیکاگو به ترتیب جلو رفتیم. زمان سقوط از کشورهایی که اتباع‌شان جان‌شان را از دست دادند، دعوت کردیم در تحقیقات مشارکت داشته باشند که در این راستا میزبان هیأت‌های بزرگی از همه کشورها به‌ ویژه از اوکراین و کانادا بودیم. نسبت به هر درخواستی که این هیأت‌ها داشته‌اند، دریغ نکرده‌ایم و به آنها در همه جا دسترسی دادیم، از جمله محل سقوط هواپیما و به آنها اجازه دادیم که بدون هیچ منعی آزمایش‌های مورد نظر خود را انجام دهند. حتی در مورد قربانیان این واقعه هم به آنها برای پزشکی قانونی و دیدن آزمایشگاه‌هایمان دسترسی‌های لازم داده شد.(اینجا بخوانید)

در همین راستا و پیش از ارسال جعبه‌ها، دوشنبه دوم تیر ماه محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگوی تلفنی با «فرانسوا فیلیپ شامپاین» وزیر خارجه کانادا به وی اطلاع داد که ایران به زودی جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی را برای خوانش اطلاعات آن به فرانسه ارسال خواهد کرد. وزیر خارجه کانادا (+) نیز از تصمیم ایران در ارسال جعبه‌های سیاه به «سازمان تحقیقات پرواز فرانسه» استقبال کرد.

ایران در این مدت نهایت همکاری را با کارشناسان ایکائو و کشورهای درگیر صورت داده و تمامی تعهدات خود را انجام داده است. گفتنی است براساس کنوانسیون شیکاگو، رسیدگی به این پرونده در حوزه صلاحیت کشوری است که این حادثه در آن رخ داده و بر همین اساس ایران در این زمینه صلاحیت رسیدگی را دارد.

در همین خصوص براساس اعلام مقامات ایرانی در پی وقوع این حادثه ۶ نفر دستگیر شدند، سه نفر همچنان از روز اول حادثه در بازداشت هستند و سه نفر به قید وثیقه آزاد شده‌اند، تمام رده‌های نظامی از اپراتور به بالا مورد بازجویی قرار گرفته‌اند و ده‌ها نفر برای بازجویی و پرسش و پاسخ فراخوانده شده‌اند.

در این مدت آنگونه که منوچهر مرادی سفیر ایران در کی‌یف گفته سه گزارش تخصصی از طرف ایران منتشر شده و به دلیل شرایط ناشی از کرونا، کارشناسان ایکائو، کارشناسان ایرانی و اوکراینی و بقیه کشورها به صورت مجازی نشست‌هایی را برگزار کرده‌اند. پس از بازخوانی جعبه‌های سیاه در پاریس، ایران و اوکراین همچنین یک نشست در اوایل مرداد ماه به سرپرستی محسن بهاروند معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در شهر کی‌یف برگزار و دو طرف توافق کردند که دور بعدی این مذاکرات که در آن به موضوع غرامت‌ها نیز پرداخته خواهد شد، اواخر مهر ماه ۱۹ تا ۲۱ اکتبر (۲۸ تا ۳۰ مهر) در تهران برگزار شود.

در بحث غرامت نیز مرادی سفیر ایران در گفت‌وگویی بیان کرد: یک نشست مجازی با حضور دیگر کشورهای ذینفع راجع به غرامت برگزار کردیم. در آن نشست کشورهای دیگر توافق کردند که اوکراین نماینده و سخنگوی آنان در رابطه با غرامت در مذاکرات با ایران باشد، لذا ما در مورد غرامت با اوکراین صحبت می‌کنیم و به هر توافقی که با اوکراین برسیم به طور طبیعی باید مورد توافق بقیه کشورها نیز قرار گیرد.

به گزارش فارس، جمهوری اسلامی ایران همچنین اعلام کرده که مبنای پرداخت غرامت قواعد بین‌الملل و کنوانسیون‌هایی است که ایران در آن‌ها عضو می‌باشد.

منوچهر مرادی سفیر ایران در کی‌یف در همین خصوص عنوان کرد: در مذاکرات کی‌یف توافق شد که ایران هرچه سریع‌تر گزارش نهایی را آماده کند و ما تلاش می‌کنیم تا قبل از دور بعدی مذاکرات این گزارش آماده شود و یک نسخه را حتما برای طرف اوکراینی ارسال خواهیم کرد تا نظرات خود را در گزارش اعمال کند. در همین راستا خبرنگار فارس مطلع شد که این گزارش آماده شده و قرار است هفته آینده منتشر شود. گزارش مذکور گزارشی جامع است که شامل تحقیقات میدانی و مصاحبه با کسانی است که در جریان موضوع بودند و نتایج بازخوانی جعبه‌های سیاه را نیز شامل می‌شود.

*کانادا به دنبال چیست؟

حال با توجه به همکاری ایران برای به نتیجه رسیدن این پرونده، به نظر می‌رسد دولت کانادا همچون گذشته به دنبال کسب اهداف دیگری از این پرونده و ماهیگیری‌های سیاسی خود است. با وجود برگزاری دیدارهایی بین وزیر امور خارجه ایران با نخست‌وزیر و همچنین وزیر خارجه کانادا و رایزنی‌های تلفنی معاونان وزرای خارجه دو کشور و آمادگی مجدد طرف ایرانی برای انجام گفت‌وگوها در این خصوص، ولی اتاوا تاکنون پاسخی به این اعلام آمادگی نداده و اینگونه تداعی می‌شود که این کشور به دنبال بهره‌برداری‌های دیگری از این پرونده است. حتی برخی منابع می‌گویند که کانادا در پی آن است که اوکراین را در این قضیه با خود همراه کند که البته کی‌یف پاسخ مثبتی به این درخواست کانادا نداده است.

در همین خصوص نیز محسن بهاروند معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه مرداد ماه در گفت‌وگویی عنوان کرد: اگر کشورهای مقابل، آن چیزی را که با اوکراین انجام دادیم را پذیرفتند، با آنها هم کار مشابهی انجام خواهد شد. در غیر این صورت آمادگی داریم که با سایر کشورها از جمله کانادا، انگلیس و سوئد که به نوعی به این موضوع ربط دارند، به صورت دوجانبه صحبت کنیم. نه ما خیال داریم که از این موضوع استفاده سیاسی کنیم و نه اجازه خواهیم داد کسی از آن استفاده سیاسی کند. با طرف اوکراینی توافق کردیم که اجازه ندهیم از طرف هیچ کشور ثالثی در این موضوع اعمال نفوذ شود.

در همین خصوص نیز ۲۱ شهریور ماه و پس از انتشار برخی گزارش‌ها مبنی بر تسلیم شکایتی از کانادا به وزارت خارجه ایران در خصوص هواپیمای اوکراینی، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه (+) اظهار داشت: در اخبار رسانه‌ای از موضوع اطلاع پیدا کردیم. بدیهی است وزارت امور خارجه نه چنین چیزی دریافت کرده و نه دریافت خواهد کرد. هر فرد آگاهی به مقدمات حقوق بین‌الملل می‌داند که دادگاه کانادایی هیچ صلاحیتی در مورد اتفاقی که خارج از حوزه قضایی آن رخ داده، ندارد.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی با ذکر این نکته که این پرونده در دو مسیر مذاکرات با دولت اوکراین و رسیدگی قضایی در داخل ایران به صورت همزمان با دقت و جدیت در حال پیگیری است، افزود: در داخل ایران نیز این پرونده توسط محکمه ذیصلاح در حال رسیدگی است و بدیهی است هر شخصی، اعم از حقیقی و حقوقی، شکایتی دارد می‌تواند به آن مراجعه کند. دولت کانادا اگر واقعا قصد دارد به خانواده‌های داغدار این حادثه کمک کند باید از این نمایش‌ها با اغراض خاص سیاسی دست بردارد.

*کانادا و ادعای تحقیقات مستقل

اخیرا نیز دفتر فرانسوا فیلیپ شامپاین، وزیر خارجه کانادا به آسوشیتدپرس اعلام کرده که تیم تحقیقاتی کانادا به صورت مستقل همه اطلاعات، شواهد و مستندات موجود درباره سقوط هواپیمای اوکراینی را گرد‌آوری، طبقه‌بندی و بررسی می‌کند.

وزارت خارجه کانادا مدعی شده که سؤالات اساسی درباره جزییات این رویداد و علت آن وجود دارد.

شایان ذکر است کانادا نه تنها در این زمینه به دنبال بهانه‌تراشی است، بلکه بعد از قطع روابط دیپلماتیک و سیاسی دو کشور و علیرغم چند دور مذاکره و درخواست طرف ایرانی برای برقراری روابط کنسولی به منظور ارائه خدمات به هموطنان ایرانی مقیم کانادا، دولت اتاوا باز هم پاسخگو نیست. هفدهم شهریور ماه ۱۳۹۱ دولت کانادا اعلام کرد که سفارتش در تهران را تعطیل و روابط با جمهوری اسلامی ایران را تعلیق کرده و فرصت پنج روزه‌ای به دیپلمات‌های ایرانی داد تا خاک این کشور را ترک کنند و از آن زمان تاکنون مناسبات دیپلماتیک و سیاسی دو کشور قطع است.

در همین خصوص نیز سید عباس موسوی سخنگوی سابق وزارت خارجه (+) عنوان کرد: متاسفانه کانادایی‌ها علیرغم ادعایی که دارند و در برخی مواقع شاهدیم که خیلی دلسوز اتباع ایرانی می‌شوند، اما سال‌هاست علاوه بر قطع روابط سیاسی، صدها هزار ایرانی را در کانادا معطل تصیمات خود نگهداشته و خدمات کنسولی را دچار اختلال کردند که در مواقع مختلف و به زبان‌های مختلف به آنها گفتیم این موارد باید تفکیک شود و اگر اراده‌ای باشد، آماده همکاری هستیم که بخش‌های کنسولی سفارتخانه‌ها باز شود و به ایرانیان خدمات کنسولی ارائه شود. البته ارائه خدمات به هموطنان از طرق دیگر در حال انجام است، ولی هموطنان ایرانی مقیم کانادا با مشکلاتی در این خصوص مواجه هستند.

موسوی درباره مهمترین مانعی که کانادایی‌ها برای برقراری مناسبات کنسولی مطرح می‌کنند، گفت: نمی‌دانیم دلیل اینکه درخواست ایران را پذیرش نمی‌کنند، چیست؟ می‌گویند چون رابطه سیاسی نداریم و این بهانه خیلی مسموع نیست. در پی سقوط هواپیما کاسه داغ‌تر از آش شدند، ولی زمانی پای خدمتگزاری به صدها نفر تبعه ایرانی در کانادا مطرح است که ما می‌خواهیم آنها برای رفع مشکلات کنسولی به مشقت نیفتند، ولی آنها پشت گوش می‌اندازند. در ادعاها و نیت آنها تردید داریم.

*دولت کانادا رفاه ۴۰۰ هزار ایرانی مقیم این کشور را گروگان اهداف سیاسی پوچ و بیهوده خود کرده

سخنگوی سابق وزارت خارجه موسوی همچنین در این باره با بیان اینکه دولت کانادا رفاه ۴۰۰ هزار ایرانی مقیم این کشور را گروگان اهداف سیاسی پوچ و بیهوده خود کرده، تصریح کرد: ما بار‌ها اعلام کرده‌ایم که آماده گفت‌وگو با کانادا برای گشایش همکاری‌های کنسولی از جمله مسئله مفسدان اقتصادی که کانادا را مامن خود قرار داده‌اند، هستیم، بار دیگر نیز آمادگی خود برای گفت‌وگو با کانادا را تکرار می‌کنیم و از آن دولت می‌خواهیم که مسائل سیاسی را بهانه و مانع ارائه خدمات کنسولی برای اشخاص و شهروندان قرار ندهد و قبل از هر چیز در مورد گشایش بخش‌های کنسولی در دفاتر حفاظت منافع دو کشور در تهران و اتاوا همکاری کند.

در همین خصوص در گفت‌وگوی تلفنی روز پنجشنبه ۲۲ خرداد ماه ۱۳۹۹ بین محسن بهاروند و خانم «مارتا مورگان» معاونان وزرای خارجه ایران و کانادا، بهاروند با توجه به تعداد زیاد ایرانیان مقیم کانادا و مشکلاتی که در زمینه دریافت خدمات کنسولی دارند و همچنین به منظور مسائل حقوقی و نیاز به ارتباط با خانواده افرادی که در سقوط هواپیما جان خود را از دست داده‌اند، از دولت کانادا خواست موانع ارائه خدمات کنسولی به شهروندان ایرانی و کانادایی را برطرف کرده و اتباع مقیم ۲ کشور قادر به دریافت این خدمات باشند، اما واکنش طرف کانادایی به این درخواست همتای ایرانی، موکول کردن بررسی موضوع مشکلات اتباع ایرانی در کانادا و برقراری خدمات کنسولی به آینده بود.(بیشتر بخوانید)

با توجه به این روندی که کانادایی‌ها در پیش گرفته‌اند و علیرغم آنکه جمهوری اسلامی ایران بارها آمادگی خود را برای گفت‌وگو در خصوص سقوط هواپیمای اوکراینی اعلام کرده، ولی به‌نظر می‌رسد دولت اتاوا باز هم به دنبال بهانه‌تراشی و سیاسی کردن موضوع است و با روندی که این دولت در پیش گرفته، بعید است چیزی عاید آن شود. ایران قطعا اجازه بهره‌برداری سیاسی را در این زمینه به هیچ طرفی نمی‌دهد. جمهوری اسلامی ایران تاکنون همه‌گونه همکاری را در این خصوص انجام داده و روند کار حتی بدون همکاری کانادا نیز در جریان است.