حلقه نیاوران چگونه از مجمع تشخیص به پاستور رسید؟/ اعتدال و توسعه بازوی بوروکراتیک حسن روحانی + نمودار

گروه سیاسی فردا: حزب اعتدال و توسعه که از حلقه نیاوران و نزدیکان هاشمی رفسنجانی با محوریت حسن روحانی شکل گرفت، در روی کار آمدن دولت حسن روحانی شاید مهم‌ترین بازیگر سیاسی قلمداد می‌شود. دولت روحانی که از دو بازوی تکنوکرات‌ها که همان کارگزارانی‌ها بودند و بوروکرات‌ها که اعتدال و توسعه‌ای‌ها به شمار می‌آمدند، به‌وجود آمد که هر دوی این دو حزب از نزدیکان اکبر هاشمی رفسنجانی شمره می‌شوند. روحانی هم در دولتش بیشترین سهم را به این‌ها و هم‌نظرانشان و خاصه به اعضای حزب متبوعش یعنی اعتدال‌وتوسعه‌ای‌ها داد. در حقیقت بدنه سیاسی حسن روحانی همانی است که روزگاری با عنوان حلقه نیاوران و در مجمع تشخیص شکل گرفته بود.

حزب اعتدال و توسعه در اواخر دهه 70 شکل گرفت و بنیان‌گذاران آن افرادی چون محمدباقر نوبخت، محمدرضا نعمت‌زاده، اکبر ترکان، فاطمه هاشمی رفسنجانی، محمود واعظی، سکینه الماسی، سید حسین موسویان، محمود محمدی، سید احمد زرهانی، مرتضی محمدخان، مجید قاسمی، صلاح‌الدین دلشاد، محمدحسن تولایی و زهرا پیشگاهی‌فرد بودند. ایشان در پاییز ۱۳۷۸ پس از دیدار با اکبر هاشمی رفسنجانی و مشورت با او بر عملی‌کردن تصمیم‌شان تشکلی سیاسی به نام «اعتدال و توسعه» را ایجاد کردند. هاشمی به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت در آن دیدار گفته بود: «اداره کشور با یک جناح فاجعه است و در عوض همه نیروهای معتدل در دو جناح باید متحد شوند تا توسعه سیاسی-اقتصادی را به پیش برند و ستون‌های نظام را تقویت کنند». به گفته سیدحسین موسویان از بنیان‌گذاران این حزب طبق توصیه هاشمی بهترین گزینه برای رهبری حزب، حسن روحانی بوده است. هاشمی این سخنان را در دوره‌ای گفت که از یک‌سو حزب کارگزاران سازندگی، دوران افول خود را طی می‌کرد و از سوی دیگر انتقادها به هاشمی در اوج خود به سر می‌برد. حضور فاطمه هاشمی رفسنجانی در شورای مرکزی حزب، خود گویای میزان اعتقاد هاشمی به تأسیس چنین حزبی بود. بنیان‌گذاران حزب، پس از مشورت با هاشمی با حسن روحانی هم مشورت کردند و او از این تصمیم بسیار استقبال کرد. در نهایت در آستانه برگزاری انتخابات مجلس این حزب رسماً تشکیل و محمدباقر نوبخت به‌عنوان دبیرکل آن انتخاب شد. حسن روحانی از همان ابتدای تشکیل حزب در بیشتر جلسات شورای مرکزی شرکت می‌کرد. در اولین کنگره حزب که بهمن ماه سال۱۳۸۲ برگزار شد، کاظم جلالی، نماینده وقت شاهرود، حمیدرضا حاجی‌بابایی، نماینده وقت همدان، مرتضی بانک، غلامعلی دهقان و حمیدرضایی قلعه به عضویت شورای مرکزی درآمدند. البته مجید قاسمی، محمدجواد ایروانی، کاظم جلالی و حمیدرضا حاجی‌بابایی پس از کمتر از ۴سال از حزب کناره‌گیری کردند.

حزب اعتدال و توسعه با انتشار لیستی در انتخابات مجلس ششم، فعالیت حزبی‌اش را به صورت جدی آغاز کرد. محمد قوچانی در آن روزها در یادداشتی حزب اعتدال و توسعه را بال راست و حزب کارگزاران سازندگی را بال چپ هاشمی رفسنجانی نام‌گذاری کرد اما نگاهی به لیست انتخاباتی حزب نشان می‌دهد که اعتدال و توسعه از استراتژی «هم این و هم آن» استفاده کرده بود؛ به این معنی که تعدادی از چهره‌های معتدل جناح راست را در کنار جمعی از معتدل‌های چپی گرد هم آورده بودند. البته سرلیست هم آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی بود.

شعار اصلی فهرست اعتدال و توسعه در انتخابات مجلس ششم «می‌خواهم شاد، سرافراز و در رفاه زندگی کنم» بود که البته مشترکات بسیاری با فهرست جامعه روحانیت مبارز داشت. انتخابات مجلس ششم با پیروزی مطلق جریان چپ و اصلاح‌طلبان همراه بود. در انتخابات مذکور هاشمی رفسنجانی هرچند پس از بازشماری آراء توانست در جمع ۳۰نفره تهران قرار بگیرد اما از حضور در مجلس انصراف داد. با این وجود محمدباقر نوبخت توانست با رأی قابل توجهی برای چهارمین‌بار از رشت وارد مجلس شود. او در مجلس ششم، فراکسیون اعتدال را به همراه جمعی از همفکرانش تشکیل داد.

مهم‌ترین فعالیت حزب اعتدال و توسعه که منجر به شهرت بیش از پیش آن شد به انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری برمی‌گردد. اعتدال و توسعه به عنوان اولین حزب سیاسی ایران، در نیمه دوم سال ۱۳۸۳ رسماً از هاشمی رفسنجانی برای شرکت در انتخابات نهم دعوت به عمل آورد. این در حالی بود که حزب کارگزاران سازندگی به فکر گزینه‌ای غیر از هاشمی رفسنجانی یعنی میرحسین موسوی بود. با نیامدن موسوی، کارگزاران نیز از هاشمی رفسنجانی حمایت کرد. پس از اعلام کاندیداتوری هاشمی رفسنجانی در اردیبهشت۱۳۸۴ محمدباقر نوبخت، سخنگوی ستاد انتخاباتی او شد. جلوداری این حزب نسبت به دو تشکیلات دیگر درون گفتمانی و نزدیک به هاشمی رفسنجانی یعنی حزب کارگزاران سازندگی و حزب اسلامی کار باعث شد که نقش‌آفرینی حزب اعتدال و توسعه بیشتر به چشم آید. هاشمی رفسنجانی در انتخابات سال۱۳۸۴ نتوانست بر رقیب خود، محمود احمدی‌نژاد غلبه کند و این آغاز دور جدیدی از حیات سیاسی حزب اعتدال و توسعه بود. اعتدال و توسعه در مقطع۱۳۸۴ تا۱۳۸۸ یکی از احزاب اصلی منتقد محمود احمدی‌نژاد به‌خصوص در حوزه مسائل اقتصادی بود.

حزب اعتدال و توسعه در انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری در کنار اصلاح‌طلبان از میرحسین موسوی حمایت کرد. بعد از انتخابات۱۳۸۸ و اعتراض میرحسین موسوی، کاندیدای مورد نظر حزب اعتدال و توسعه، به نتایج انتخابات و هم‌زمان با رکود فعالیت احزاب، حزب اعتدال و توسعه نیز به حالت نیمه‌فعال درآمد، البته در همین زمان، محمود محمدی به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در الجزایر منصوب شد.

جلسات حزب اعتدال و توسعه از سال۱۳۹۱ مجددا فعال شد. غلامعلی دهقان، سخنگوی اعتدال و توسعه برای اولین‌بار در آبان۱۳۹۱، در کنفرانس خبری در نمایشگاه مطبوعات خواهان حضور حسن روحانی در انتخابات۱۳۹۲ شد. او تأکید کرد که اجرای استراتژی جذب حداکثری مطرح شده از سوی رهبری توسط حسن روحانی به بهترین شکل ممکن می‌تواند تحقق یابد. دهقان در شرایطی که کمتر کسی حضور حسن روحانی در انتخابات را جدی می‌گرفت، بارها بر ضرورت حضور روحانی تأکید می‌کرد.

سخنگوی اعتدال و توسعه در آخرین هفته اسفند۱۳۹۱ از قطعی‌شدن حضور روحانی در صحنه انتخابات خبر داد که این بار با بازتاب‌های گسترده بین‌المللی نیز همراه شد. در ادامه اعضای شاخص اعتدال و توسعه، کلیدی‌ترین مسئولیت‌ها در ستاد روحانی را از آن خود کردند. محمدرضا نعمت‌زاده به عنوان رئیس ستاد، اکبر ترکان قائم‌مقام ستاد و محمدباقر نوبخت سخنگوی ستاد حسن روحانی بوده‌اند. علاوه بر این افراد، محمود واعظی و مرتضی بانک هم در حلقه حامیان روحانی حضور داشتند. کمی بعد شخصیت‌های نزدیک به جریان اعتدال گرایی و اصلاحات از جمله هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی و حسن خمینی از حسن روحانی حمایت کردند. در نهایت حسن روحانی توانست در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود.

در دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و پس از عدم تعیین تکلیف صلاحیت فاطمه هاشمی، مرتضی محمدخان، محمود محمدی و دیگر اعضاء اصلی حزب در حوزه تهران در انتخابات مجلس شورای اسلامی دو جریان سیاسی اصلاح‌طلبان و حزب اعتدال‌وتوسعه با یکدیگر به توافق رسیدند تا یک لیست مشترک در سرتاسر کشور معرفی کنند. این لیست تحت عنوان ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان و حامیان دولت گام دوم منتشر شد و نامزدهای آن در تهران عبارت بودند از محمدرضا عارف، مصطفی کواکبیان، علیرضا محجوب، سهیلا جلودارزاده، محمدرضا بادامچی، الیاس حضرتی، احمد مازنی، محمود صادقی، عبدالرضا هاشم زائی، پروانه مأفی، فاطمه سعیدی، سیده فاطمه ذوالقدر، سیده فاطمه حسینی، پروانه سلحشوری، طیبه سیاوشی شاه عنایتی، فریده اولادقباد، محمدعلی وکیلی، غلامرضا حیدری، علیرضا رحیمی، ابوالفضل سروش، محمدرضا نجفی، مهدی شیخ، محسن علیجانی زمانی، محمدجواد فتحی، سید فرید موسوی، علی مطهری، کاظم جلالی، بهروز نعمتی، داوود محمدی و علی نوبخت. در این دوره از انتخابات مجلس تمامی نامزدهای انتخاباتی فهرست ائتلاف اصلاح‌طلبان و حامیان دولت از حوزه تهران وارد مجلس شورای اسلامی شدند و در مرحله اول۸۳ کرسی مجلس در سراسر کشور به این فهرست رسید و در مجموع توانستند اکثریت نسبی مجلس دهم را به دست آورند.

نقش حزب اعتدال و توسعه در انتخابات مجلس یازدهم هم بی‌رمق بود زیرا آنقدر انتقادها به عملکرد دولت حسن روحانی فزونی یافته است که این حزب با هیچ راه‌حلی نمی‌توانست لیستی ارائه بدهد یا حتی از لیست یا افرادی حمایت کند. به نظر می‌رسد که شرایط این حزب در آینده سیاسی هم بهتر از شرایطی که در مجلس یازدهم تجربه کرد، نباشد حتی اگر نامزدهایی چون نوبخت، واعظی و ظریف را به مردم عرضه کنند.