قرآن کریم درباره انواع غذا‌ها چه می‌فرماید؟

جام جم: غذا و تغذیه در آموزه‌های دینی همچون سایر موضوعات، مورد توجه قرار گرفته است. مبداء پیدایش غذا از جانب خداوند است که جهت تندرستی، تداوم حیات و توانمندی در انجام تکالیف به انسان عطا شده است.

نیاز انسان به غذا، مهم‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وی را همراهی می‌کند، و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند، رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خُلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و... همه به نوعی وامدار تغذیه سالمند، نام گذاری پنجمین سوره قرآن کریم تحت عنوان «مائده» به معنای سفره غذایی، قرار گرفتن رزاق و مطعم بودن به عنوان صفات خداوند، سوگند خداوند به غذا «والتین والزیتون»، درخواست مائده آسمانی توسط حضرت عیسی و درخواست غذا توسط حضرت موسی (ع) هرکدام مهر تأییدی بر اهمیت غذا و تغذیه است. باید روی دو نکته تأکید کرد؛ نخست استفاده از انواع غذا‌ها و دوم پاکیزه خواری.

الف) انواع غذا‌ها نعمتی از سوی خدا

قرآن کریم در آیات متعددی طعام را به عنوان رزق و نعمتی که خداوند به بندگانش عطا فرموده، مطرح نموده است و از انسان‌ها خواسته است که از نعمت‌های طیب و حلال استفاده کنند و سراغ خبائث و اشیاء حرام نروند. به بعضی از این آیات اشاره خواهد شد:

۱. کلُوا مِن طیِّبَتِ مَا رَزَقْنَکُمْ "از نعمت‌های پاکیزه‏ای که به شما روزی داده ‏ایم بخورید! " (بقره/۵۷)

۲. یَأَیُّهَا النَّاس کلُوا مِمَّا فی الأَرْضِ حَلَلاً طیِّبا "مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! " (بقره/۱۶۸)

۳. یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کلُوا مِن طیِّبَتِ مَا رَزَقْنَکُمْ‏ "ای کسانی که ایمان آورده ‏اید! از نعمت‌های پاکیزه‏ای که به شما روزی داده‏ایم، بخورید. " (بقره/۱۷۲)

۴. وَ کلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَلاً طیِّباً‏ "و از نعمت‌های حلال و پاکیزه‏ای که خداوند به شما روزی داده است، بخورید. " (مائده/ ۸۸)

۵. یحِلُّ لَهُمُ الطیِّبَتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَئث " اشیاء پاکیزه را برای آن‌ها حلال می‏شمرد، و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند. " (اعراف/ ۱۵۷)

۶. أُحِلَّت لَکمُ بَهِیمَةُ الأَنْعَمُ إِلا مَا یُتْلی عَلَیْکمْ "و چهارپایان برای شما حلال شده، مگر آنچه (ممنوع بودنش) بر شما خوانده می‏شود. " (مائده/۱)

۷. إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکمُ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیرِ اللَّهِ فَمَنِ اضطرَّ غَیرَ بَاغٍ وَ لا عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ "خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غیرِ خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. (ولی) آن کس که مجبور شود، در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهی بر او نیست؛ (و می‏تواند برای حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد؛) خداوند بخشنده و مهربان است. " (بقره/۱۷۳)

۸. وَ أَنْعَمٌ حُرِّمَت ظهُورُهَا وَ أَنْعَمٌ لا یَذْکُرُونَ اسمَ اللَّهِ عَلَیْهَا افْترَاءً عَلَیْهِ "و (اینها) چهارپایانی است که سوارشدن بر آن‌ها (بر ما) حرام شده است!» و (نیز) چهارپایانی (بود) که (هنگام ذبح) نام خدا را بر آن نمی‏بردند، و به خدا دروغ می‏بستند... (انعام/۱۳۸)

ب) پاکیزه خواری در قرآن

در قرآن کریم بعضی از غذا‌ها به شکل صریح تحریم و بعضی هم حلال عنوان شده است. بعضی از مصادیق طیبات و خبائث در قرآن مجید بیان شده است، ولی که اکثر آن‌ها نیاز به تفسیر و رجوع به روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اهل البیت علیهم السلام دارد.

فقهاء و دانشمندان شیعه با استفاده از این روایات خوردنی‌های حلال و حرام را به این صورت بیان کرده اند:

۱. خوردن انواع حشرات حرام است. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۳۲)

۲. از موجودات دریایی، ماهی فلس دار و میگو، حلال است و بقیه موجودات دریایی حرام می‌باشند مثل؛ خرچنگ و لاک پشت و... (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۲۵)

۳. حبوبات و گیاهان و سبزیجات، حلال و خوردن آن‌ها مجاز است.

۴. تخم مرغ‌ها هم تابع خود مرغ‌ها هستند. هر تخمی که نمی‌دانیم حلال است یا حرام، اگر دو طرف آن مساوی باشند حرام و اگر یک سر آن باریک‌تر باشد حلال است. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۲۷)

۵. مرغ‌هایی که دارای چنگال بوده یا میخک پشت پا را نداشته یا سنگدان و چینه دان ندارند، حرام می‌باشند. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۲۵)

۶. از پرندگان کبک و مرغ آبی (بط ـ غاز و...) گنجشک و کبوتر و مرغ خانگی ... حلال هستند. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۲۵)

۷. هر مرغی که ندانیم حلال است یا حرام اگر بال زدن او بیشتر از صاف رفتن او باشد و شرایط فوق را داشته باشد، حلال است و الا حرام است. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۲۷)

۸. تمام حیوانات درنده و گربه و موش و سنجاب و... حرام هستند.

۹. در میان چار پایان گوسفند (بز و میش) شتر، گاو، گور خر، زرافه، آهو، حلال و اسب، الاغ و قاطر مکروه می‌باشند. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۳۲)

۱۰. خوردن خاک و سنگ و ... حرام است. (توضیح المسائل، ج ۲، ص ۵۳۰ و ۵۳۱)

ج) هدفمندی آیات قرآن

قرآن به صورت کاملاً مشخص و هدفمند در مورد جسم سخن گفته است. بیان قرآن کریم: کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ "بخورید و بیاشامید، ولی زیاده‌روی نکنید. " (اعراف،۳۱)

صرفه جویی در دیدگاه علم تغذیه بالاترین لطف به جامعه است، زیرا امروزه یکی از مشکلات بسیار بزرگ انسانی چاقی است و مهم‌ترین راهکار برطرف کردن آن کم خوردن است. اسراف کردن از نظر معنوی عملی ناشایست است، اما در کنار این امر، موضوع تأمین سلامت فرد در آیه نهفته است. کمتر از یکصد سال علم به این نتیجه رسیده که با کاهش مواد غذایی فرد به بیماری‌های مزمن دچار نمی‌شود، اما ۱۴۰۰ سال پیش قرآن کریم بسیار شفاف این امر را بیان فرموده است.

نتیجه گیری

اشاره قرآن به مباحث تغذیه گویای اهمیت تغذیه و نقش تأثیرگذار آن در زندگی بشر است. از طرفی بررسی و بازگویی غذا‌های قرآنی به همراه یافته­‌های قطعی علمی، سبب نگرش نو افراد به دین و قرآن خواهد شد و از سویی به کار بستن این آموزه­‌ها به خصوص در بخش تغذیه، بسیاری از مشکلات را حل خواهد کرد.