چرایی رونق «لایو» در اینستاگرام

خبرگزاری تسنیم: «لایو» یا «پخش زنده» اینستاگرام چیزی شبیه ارتباط تصویری در فضای مجازی است که از جمله امکانات این اپلیکشین محسوب می شود و چند وقتی است با شیوع ویروس کرونا و متعاقب آن پیاده سازی طرح فاصله‌گذاری اجتماعی، رونق زیادی پیدا کرده است.

افراد مختلف از موسیقی‌دانانی چون فردین خلعتبری گرفته تا نویسندگانی چون رضا امیرخانی یا برخی مجریان تلویزیونی در این ایام در لایو اینستاگرام گفتگوی زنده دونفره برگزار کرده و درباره موضوعات مختلف صحبت کردند. اما بخش دیگر این ماجرا مربوط به یک لایو اینستاگرامی پر سروصدا است که گرچه محتوای مبتذلی داشت اما به یکی از پربیننده‌ترین ویدئوها در فضای مجازی تبدیل شد.

در این گفتگوی زنده اینستاگرامی «امیر تتلو» خواننده رپ جنجالی که مدتی است به ترکیه مهاجرت کرده با «ندایاسی» که به خاطر گفت‌وگوهای بیمارگونه و مستهجن در حوزه مسائل جنسی معروف شده است، به گفت‌وگو پرداخت که محتوای این گفت‌وگو هم مبتذل و پر از موضوعات جنسی بود.

شاید بتوان چرایی پربیننده بودن چنین گفت‌وگویی را از دو بعد رسانه‌ای و اجتماعی مورد واکاوی قرار داد. اما در وهله اول می‌توان به این موضوع پرداخت که آیا رونق لایوها و گفت‌وگوهای زنده در فضای مجازی طبیعی است یا خیر و یا شاهد ایجاد یک گرایش رسانه‌ای جدید در کشور هستیم.

برای بررسی ابعاد رسانه‌ای و اجتماعی این پدیده به سراغ علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس و عضو پژوهشگاه وزارت آموزش و پرورش رفتیم که مشروح این گفت‌و‌گو را می‌توانید در ادامه بخوانید.

*دلایل رونق اخیر گفتگوهای اینستاگرامی

شریفی در ابتدای اظهارات خود با بیان این که تمامی رسانه های سنتی دنیا از جمله تلویزیون، رادیو و روزنامه ها باید این واقعیت را بپذیرند که رقبایی به بازار آنها پا گذاشته اند که درصورت ناتوانی آنها در تنظیم کردن خود با شرایط جدید، یقینا تاثیرگذاری و نقش آنها بر روی افکار عمومی به حاشیه رانده می‌شود، گفت: در حال حاضر در تمامی دنیا مقوله مولتی مدیا در حال حاکم شدن بر فضای رسانه ای کشورها است و بنگاه های اطلاع رسانی به مراکز چند رسانه ای تبدیل شده اند که هر یک دارای سایت و صفحات مجزا در فضای مجازی هستند و تولیدات خود را به انواع و اقسام مختلف در اختیار مخاطبان قرار می دهند.

وی با تاکید بر اینکه چندین سال است که تحولات اشاره شده در فضای رسانه در حال وقوع است و فراگیری مولتی مدیاها را نمی توان به شیوع و همه گیری کرونا در جهان منحصرکرد، خاطرنشان کرد: در ایران مسئله ارتقای جایگاه مولتی مدیاها به نسبت دیگر کشورها مقداری پررنگ تر است چراکه در کشور ما صداوسیما بر اساس قانون به شکل دولتی اداره می شود و ما در عمل تشکیلات خصوصی و زبان مخالف در حوزه رسانه نداریم. که البته نمی توان صداوسیما را نیز در بروز این شرایط مقصر دانست چرا که باید در حوزه قانون گذاری فکری به حال این وضعیت کرد و بیش از این انتظار داشتن از یک سیستم دولتی که بخواهد به طور مثال نقش اپوزیسیون را بازی کند، انتظاری نابجا به نظر می رسد. همانطور که دیگر تلویزیون های دولتی دنیا از جمله صدای آمریکا یا بی بی سی نیز با شدت و ضعف تابع سیاست های کلان کشورهای متبوع خود هستند.

این استاد جامعه شناسی در ادامه در ارتباط با رونق گفت وگوهای زنده و دوطرفه در بستر اینستاگرام تصریح کرد: این مسئله چند دلیل عمده دارد؛ دلیل اول این که بخش عمده ای از مردم به علت شیوع کرونا بیشتر زمان خود را که پیش از همه گیری این ویروس در خارج از منازل، صرف حضور در محل کار و یا خرید یا رفتن به مراکز تفریحی و سرگرمی می‌کردند امروز در منازل سپری می کنند و طبعاً برای گذراندن این زمان نیاز به سرگرمی دارند که یکی از سرگرمی های رایج این روزها چرخیدن در فضای مجازی است و اینستاگرام به عنوان برنامه ای که دارای امکانات منحصر به فردی چون گفت وگوی های زنده است و طبعا نقش بسزایی در گذران زمان برای مردم ایفا می کند.

شریفی یزدی ادامه داد: اینستاگرام بستری است که علاوه بر اینکه به افراد این امکان را می دهد تا بدون ترس به بیان عقاید و نظرات خود بپردازند برای مخاطبین نیز نوعی قدرت انتخاب بدون مرز قرار داده است تا هر گفت وگوی زنده ای که دلخواه آنها بود دنبال کنند. بنابراین مهمترین عامل رونق گفت وگوی های زنده در بستر اینستاگرام، زمان آزاد بیش از حدی است که به واسطه شیوع کرونا در اختیار طیف های سنی مختلف به ویژه جوانان و نوجوان قرار گرفته است. از سوی دیگر مردم این روزها به واسطه درگیری های جسمی، روحی و روانی و همچنین نگرانی های اقتصادی ناشی از این ویروس، به دنبال این هستند که از آخرین خبرها و اطلاعات مطلع شوند که گفت وگوهای زنده اینستاگرامی در حوزه های مختلف این امکان را برای آنها فراهم کرده تا اطلاعات جدیدی از فضای خارج از خانه کسب کنند.

*سه نوع نگاه درباره گفتگوهای اینستاگرامی «تتلو»

این استاد دانشگاه در ادامه گریزی نیز به گفت وگوی های زنده اینستاگرامی «تتلو» که از قضا تبدیل به یکی از پربیننده ترین گفتگوها در بستر اینستاگرام شده، زد و گفت: در ارتباط با گفت وگوی زنده چهره هایی چون «تتلو» در بستر اینستاگرام چند نوع نگاه وجود دارد. یک نگاه این است که این فرد، انسانی است که اصطلاحاً هرآنچه که بر سر زبانش می‌آید بیان می‌کند و فردی است که دارای نگاهی سطحی و غیرقابل قبول اما به هر حال جذاب است. نگاه دوم نیز عمدتاً از سوی مصلحین جامعه از جمله روحانیون مذهبی، بدنه روشنفکری جامعه همچون روان شناسان، جامعه شناسان، کارشناسان مسائل سیاسی مطرح می شود. نمایندگان این نوع نگاه از چنین رفتارهایی بر می آشوبند و عموماً با تحلیل های اخلاقی به این مسئله نگاه می کنند و نسل جدید را تحت تهاجم شدید فرهنگی می دانند و در تحلیل های خود به این نتیجه می رسند که اخلاقیت در حال از بین رفتن است.

وی ادامه داد: اما تحلیل بنده به عنوان یک کارشناس رسانه در ارتباط با این مسئله کمی متفاوت از این‌ها است. اگر ما صرفاً تحلیل‌ها را به سمت آسیب‌های فرهنگی و اخلاقی این دست از گفت وگوها در بستر فضای مجازی ببریم به نظر دچار نوعی خطای راهبردی شده‌ایم. واقعیت این است که امروزه بر اساس استارت آپ هایی که در بستر فضای مجازی در حال شکل‌گیری است اصولا فروش کالا از تعریف سنتی خود خارج شده و دیگر مانند سابق شاهد وجود یک کالای عینی در یک مکان عینی نیستیم و خرید و فروش ها تبدیل به خدماتی در بستر فضای مجازی شده است.

شریفی یزدی عنوان کرد: اینکه این نوع خرید و فروش‌ها دارای هیچگونه مکان مشخصی برای عرضه نیستند و میلیاردها تومان در بستر فضای مجازی صرف خدمات اینترنتی می‌شود، علاوه بر نکات مثبت فراوان اما بستر فعالیت سایت‌های بزرگ شرط‌بندی را هم فراهم کرده است. یکی از ویژگی های اصلی این سایتها این است که به منظور جذب بیشتر مشتری از هر ابرازی برای جلب اعتماد مخاطب و دیده شدن استفاده می‌کنند که یکی از این ابزارها، شکستن تابوها و هنجارهای اجتماعی و گذر از مرزهای اخلاقی جامعه است که اتفاقا ابزاری به شدت جذاب برای مخاطب به حساب می آید.

این استاد جامعه شناسی تصریح کرد: مسئله ای که در اینجا مورد غفلت بدنه دغدغه‌مند مذهبی و روشنفکر جامعه قرار می گیرد این است که کسانی که بر منبر می‌روند و یا در دانشگاه ها در حال فعالیت هستند یا کسانی که در هر گوشه و کنار علیه این نوع هنجارشکنی‌ها در حال سخنرانی و قلم فرسایی هستند در واقع بالاترین خدمت را به این نوع سایت ها که همان دیده شدن و جذب مخاطب جدید است، می کنند.

شریفی یزدی یادآور شد: نمونه سیاسی این حربه از سوی رئیس جمهور فعلی آمریکا پیاده می شود و شاهد هستیم که ترامپ با استفاده از ابزار نوظهور توییتر، حرف‌های جنجالی می زند و با حمله به جراید و رسانه‌های منتسب به رقبای سیاسی خود، اظهارات و توییت های خود را همواره در کانون توجهات قرار می‌دهد. بنابراین مسئله اصلی در گفتگوی های زنده اینستاگرامی خیلی فراتر از چهره هایی چون «تتلو» و «ساسی» است و این افراد ابزارهای کوچک و حقیری هستند که در صورت توجه نابجای رسانه ها و متولیان فرهنگی و اجتماعی کشور و ایجاد هجمه علیه فعالیت آنها، بدون شک در زمینه مبارزه با این گونه هنجارشکنان مرتکب اشتباهی راهبردی شده ایم. مسئله ای که متاسفانه امروز در اقشار روشن فکر و تحلیل گران سیاسی اجتماعی و مذهبی ما در حال رخ دادن است.

وی در ادامه اظهاراتش با بیان برخی آثار مخرب مقابله با هنجارها در بستر فضای مجازی گفت: خروجی این تابوشکنی‌ها این خواهد بود که ارزش‌های پایدار ما زیر سوال خواهد رفت و جامعه به سمتی حرکتی می‌کند که دچار بی‌ارزشی می‌شود. در حالی که ارزش‌های مثبت و ارزش‌های منفی هر دو در بستر جامعه کارکرد دارند. در عین حال هنجارهای منفی بسیار بهتر از بی هنجاری در سطح جامعه است. چرا که بی‌هنجاری‌ها مولفه‌های خنثی و معلق هستند که با هرگونه تحرکی به هر سطحی منتقل می‌شوند. در نتیجه اگر ما نفهمیم که چطور با این بی‌هنجاری‌ها برخورد کنیم جامعه به مرور از درون تهی می‌شود اما اگر این آسیب‌ها به درستی شناخته شده و راهکارهای مناسبی برای مقابله با آن تعریف شود و به جای موعظه های اخلاقی صرف به سمت این برویم که واقعیت ها و آثار بلند مدت این مسئله را درک کنیم، چهره‌های کم ارزشی چون «تتلو» قادر نخواهند بود آثار بلند مدتی در فرهنگ جامعه داشته باشند.

*بستر رسانه‌ای کشور دارای مشکلات ساختاری است

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه برای مقابله با این ناهنجاری‌ها ابتدا باید به جای معلول به سراغ علت‌ها برویم، تصریح کرد: یکی از علل رونق چنین بسترهایی، مشکلات ساختاری در رسانه‌های داخلی کشور است. امروز رسانه های داخلی ما باید در عرصه اطلاع رسانی و خبررسانی تحولات ماهوی داشته باشد. همچنین آموزش و پرورش ما که تا تاکنون به شکل سنتی آموزش قشر محصل در کشور پرداخته است، باید به شکل جدی به نقش آفرینی در این عرصه ورود کند. از سوی دیگر تحلیلگران و کارشناسان و وعاظ مذهبی و روشنفکران ما که مقبولیتی در میان اقشار مختلف مردم دارند نیز باید با همفکری با هم، راهکارهای عملی در این حوزه ارائه دهند.

شریفی یزدی خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که در این سالها مورد غفلت قرار گرفته این است که متولیان فرهنگی ما تلاش کرده اند تا براساس سلیقه انسان‌های دهه 30، 40 و 50 برای نوجوانان و جوانان دهه 70 و 80 برنامه ریزی کنند. در حالی که پیش از این نیز عدم موفقیت این نوع سیاست را در عمل مشاهده کرده‌ایم. البته در برهه‌هایی از زمان به مقتضیات روز به ویژه در حوزه فرهنگی توجهاتی شده و به طبع نتیجه آن را هم دیده‌ایم اما به واقع باید اذعان کرد که آنطور که باید و شاید برای نوجوانان و جوانان نسل حاضر برنامه مشخص و مدونی در حوزه فرهنگ وجود ندارد.

*طرح عدم متولی گری حاکمیت در حوزه فرهنگ یک شوخی است

این استاد جامعه شناسی در واکنش به این گزاره که برخی معتقدند علت وقوع پدیده هایی چون «تتلو» در بستر فضای مجازی ناشی از دخالت مستقیم حاکمیت در نظم اخلاقی جامعه است در حالی که اصولاً حکومت ها در دنیا به هیچ وجه متولی اخلاق در جامعه خود نیستند، تصریح کرد: اینکه حکومت‌ها متولی نیستند و دخالت در اخلافیات و ارزش ها نداشته باشند، یک شوخی است، چراکه حتی در همه حکومت‌های لیبرال و نئولیبرال نیز حاکمان به‌دنبال حفظ ارزش‌های لیبرالیستی بوده و حامی اصلی تحقق این ارزش ها در سطح جامعه هستند.

وی افزود: البته بنده نیز معتقد هستم که حاکمیت نباید به شکل مستقمی در این حوزه ورود کند ولی آنچه که مسلم است همه حاکمیت‌ها به دنبال حفظ ارزش ها و هنجارهای جامعه‌اند. به طور مثال در آمریکا هالیوود یا جشنواره هایی چون اسکار به شکل غیرمستقیم در همین مسیر حرکت می‌کنند.

شریفی یزدی ضمن تاکید بر این مسئله که مقامات کشور نباید در جایگاه مدرس اخلاق قرار گیرند، گفت: دولت‌ها یا حاکمیت‌ها چه ما بخواهیم چه نخواهیم در سیاست های فرهنگی و اخلاقی جوامع خود دخالت می‌کنند و باید هم دخالت کنند، اما این دخالت باید از طریق برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، برنامه درازمدت داشتن و تولیدات درست هنری پیاده سازی شود و صرف صحبت کردن دردی را دوا نمی‌کند.