نبوی: شفافیت لازمه اقتصاد سالم است

خبرگزاری تسنیم: مالیات برحسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (او‌ای سی دی) پرداختی الزامی و بلاعوض است که آحاد یک ملت در راستای بهره وری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت نمایند تا توانایی‌های جایگزین این امکانات و منابع فراهم شود.

شاید با دیدن واژه مالیات به یاد فرار مالیاتی، فساد در اقتصاد، درآمد‌های کلان نامعلوم و وابسته بودن اقتصاد کشور به واردات و همچنین درآمد نفتی می‌افتیم.

از دلایل فساد و فرار مالیاتی را می‌توان به عدم شفافیت مالیاتی و نبود نظام آمار و اطلاعات دقیق درآمد افراد اشاره کرد. به گفته اقتصاددانان و کارشناسان، اقتصاد ما از شفافیت چندانی برخوردار نیست، بنابراین این خطر وجود دارد که عدم شفافیت تصمیم گیری را با اختلال مواجه کند.

به گفته معاون بورس اوراق بهادار، دادن اطلاعات مالی دستگاه‌ها به سازمان بورس و اوراق بهادار تا حد زیادی از فرار‌های مالیاتی پیشگیری خواهد شد. اما این سوال پیش می‌آید که چه نهادی مسئول شفاف کرن مالیات و درآمد هاست؟

گمان می‌رود سازمان امور مالیاتی کشور باید از دولت برای شفافیت درآمد و عدالت مالیاتی بخشنامه و دستور دریافت کند، اگر این بخشنامه صادر شده باشد باید به اجرای آن نظارت شود، اما با اختلاس‌های کلان و فساد، نوسانات اقلام اساسی در بازار و نامعلوم بودن منشا این گرانی‌ها ممکن است خدایی ناکرده کسی فکر کند که اصلا هیچ شفافیتی در اقتصاد وجود ندارد.

یکی از حرکت‌های مفید و قابل اجرا در این زمینه استفاده از علم آی. تی است، باید از فناوری و تکنولوژی برای مشخص کردن فعالیت کاسبان خرد و کلان، تاجران و افراد فعال در حوزه اقتصاد یا در حوزه‌های دیگر با هر شغلی استفاده کرد.

باید سامانه‌ای برای ثبت اطلاعات فردی و شغلی و میزان و منبع درآمد راه اندازی شود

مهدی پازوکی کارشناس اقتصادی در این مورد می‌گوید: در ایران نسبت مالیات بر تولید ناخالص داخلی، ۶ درصد است در حالی که این رقم در ترکیه ۲۰ درصد است، بنابراین می‌توان گفت: ایران بهشت دلالان و واسطه گران است.

پس شفافیت درآمد یکی از مهم‌ترین کار‌هایی است که باید صورت گیرد. از این رو برای ایجاد ساختار صحیح مالیاتی باید به همه ابعاد را در نظر گرفت، باید برنامه ریزی برای این که از درآمد نفتی فاصله بگیریم وجود داشته باشد تا در طول دو دهه مالیات‌ها پایدار و دقیق و ضعف‌ها برطرف شود.

یکی دیگر از الزامات اداره کشور با مالیات؛ برنامه ریزی برای کناره گیری از درآمد‌های نفتی است.

درآمد نفتی معمولا صرف هزینه دولت‌ها می‌شود، پس در ابتدا باید سهم درآمد نفت از بودجه کشور کاهش یابد و در گام دوم دولت‌ها متعهد شوند که درآمد نفتی خود را برای هر سال ۵ درصد کاهش دهند و مالیات متناسب را جایگزین کنند، که مجلس باید بر این مسئله نظارت داشته باشد.

طبق برنامه ششم توسعه دولت مکلف است حقوق و دارایی مسئولان را منتشر کند، یک کارشناس اقتصادی در مصاحبه‌ای با یادآوری، این موضوع را متذکر شد که باید شفافیت بر فعالیت‌های مالی و پولی، نظام بانکی و معاملات تجاری حاکم شود تا مشکلاتی مانند بیکاری که ریشه در عدم شفافیت دارند برطرف گردد.

طی مطالعات تطبیقی اقتصاد‌های پیشرفته مانند آمریکا، درصورت مجهول بودن منشا پول ورودی به حساب، با دارنده آن برخورد می‌کنند، درحالی که این روش در ایران وجود ندارد و پولشویی با داشتن کارت‌های بانکی متعدد صورت می‌گیرد.

دیگر ضعف‌های نظام مالیاتی کشور، مالیات گیری سنتی و سلیقه‌ای است، از آن جا که مبنای دقیقی برای محاسبه میزان مالیات دقیق وجود ندارد با مشکل روبه رو می‌شویم.

به همین منظور سید مرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده مردم تهران در دوره‌های چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی درخصوص لزوم شفافیت مالیاتی در گفتگو با روزنامه رسالت گفت: از چندین سال، قبل وزارت اقتصاد دنبال ایجاد یک نظام جامع مالیاتی بوده است، به این منظور که بتواند اطلاعاتش را از مؤدیان مالیاتی دقیق کند تا مالیاتی که اخذ می‌کند عادلانه باشد؛ یعنی اگر کسی درآمد و فعالیت اقتصادی بیشتری دارد باید نسبت به درآمدش مالیات بیشتری بدهد و اگر کسی درآمد ندارد یا متضرر شده طبعا نباید مالیات دهد، حتی در بعضی موارد باید به آن شخص کمک هم بشود.

وی با اشاره به این که شرکت کانادایی Deloitte در دهه ۸۰ میلادی طرحی برای اصلاح مالیات گیری در ایران طراحی کرده بود، افزود: به این منظور در دهه هشتاد یک شرکت معتبر کانادایی به نام Deloitte" " نظام مالیاتی ما را مطالعه کرد و طبق مطالعاتش یک نقشه راه برای بهبود وضعیت و ایجاد یک نظام جامع مالیاتی طراحی کرد، که امروزه کارشناسان معتقدند این نقشه راه به طور کامل به روز است و اگر به صورت جامع پیاده شود می‌تواند ما را به این شفافیت مالیاتی برساند.

نبوی می‌گوید اگر این طرح اجرا شود درآمد‌های مالیاتی کشور ۳ برابر خواهد شد و جلوی فساد‌های اقتصادی، رانت و اجحاف مالیاتی گرفته می‌شود و مالیات گیری به صورت عادلانه انجام خواهد شد.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان این که عدم شفافیت باعث محاسبه اشتباه مالیات می‌شود، تاکید کرد: درحال حاضر کسانی که درآمدشان مشخص است حقوق بگیران و کارمندان هستند، که هر ماه درصدی از حقوقشان برای مالیات کسر می‌شود، اما گاهی ممکن است کسانی که فعالیت اقتصادی متعددی دارند از چشم نظام مالیاتی پنهان بماند و ممیز‌ها از این اشخاص مالیات نگیرند.

وی در ادامه تصریح کرد: یا حتی ممکن است اطلاعات مالی و تراکنش‌های یک مؤدی مالیاتی برای یک ممیز روشن باشد، اما این دو وارد تعاملی بشوند؛ به طور مثال ممیز بگوید من می‌دانم شما مالیاتت ده میلیارد تومان است، اما می‌توانیم تعاملی داشته باشیم تا من مالیات تو را کم‌تر اعلام کنم.

مرتضی نبوی ایجاد "سامانه هوشمند و شفاف مالیاتی" را لازم دانست و خاطرنشان کرد: به دلیل عدم شفافیت و نبود آمار دقیق و جامع این مسائل قابل تشخیص نیست و ممکن است سوئضن هم نسبت به ممیزین مالیاتی ایجاد شود، راهش چیست؟ این است که با استفاده از فناوری‌های روز اطلاعاتی، مبتنی بر آن نقشه راهی که اکنون وجود دارد "نظام هوشمند و شفاف مالیاتی" ایجاد شود.

وی با تاکید بر این که لازمه ایجاد شفافیت همکاری سه قوه است، بیان داشت: لازمه ایجاد چنین سامانه‌ای این است که دستگاه‌های مختلف همکاری کنند تا یک مرکز اطلاعاتی درست شود، زمانی که دستگاه‌ها اطلاعاتشان را به این مرکز وارد می‌کنند، به صورت هوشمند خودش محاسبه می‌کند که وضعیت مالی هر شخص چگونه است.

عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با بیان این که نقشه راه و طرح این هدف وجود دارد، اما هنوز عملیاتی نشده است، گفت: باید سامانه‌ای راه اندازی شود که هر شهروند ایرانی بلااستثنا، مشخص شود تراکنش‌های مالی اش چقدر است و به طور تقریبی چه میزان مالیات به آن شخص تعلق می‌گیرد، این سامانه باید شفاف باشد و همه مردم امکان دسترسی به آن را داشته باشند در این سامانه حتی طراحی هم شده و نقشه راهش وجود دارد، اما هنوز عملیاتی نشده است.

نبوی با اشاره به این که یکی از دستگاه‌هایی که باید با وزارت دارای و نظام مالیاتی همکاری کنند بانک‌ها هستند، تاکید کرد: همچنین سازمان تامین اجتماعی، شهرداری، ثبت اسناد و املاک کشور، بیمه ها، همه دستگاه‌ها برای روشن شدن فعالیت اقتصادی خود و مراجعین‌شان باید اطلاعاتشان را به این مرکز هوشمند اطلاعاتی بدهند.

وی ادامه داد: لذا مشخص می‌شود هر شهروند درمجموع چه مقدار تراکنش مالی داشته و اتوماتیک حدود مالیات هر شهروند روشن می‌شود، از این به بعد باید ممیزین وارد شوند و این مبلغ را دقیق کنند.

سید مرتضی نبوی با بیان این که در نظام جامع مالیاتی زیرساخت‌های ارتباطی لازم ایجاد شده، گفت: اگر این طرح اجرا شود، کار حتی قابل برون سپاری هم هست، می‌توان کار را به موسساتی که توانایی انجام امور مالیاتی را دارند سپرد چرا که که دولت اطلاعات شفاف را در اختیار دارد. از سال ۱۳۸۶ این فعالیت کم و بیش انجام شده و تا حد خوبی هم در این زمینه پیش رفته ایم، در نظام جامع مالیاتی زیرساخت‌های ارتباطی ایجاد شده، اگر از مؤدیان هم بپرسیم آن‌ها هم معتقدند مقداری روند کار تسهیل شده است.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر این که این مسیر، نیمه کاره است، افزود: پرونده‌ها از کاغذی تبدیل به الکترونیکی شده، اما ایجاد سامانه هوشمند مالیاتی که بتواند مجموعه تراکنش‌های مالی را یک جا جمع و به طور هوشمند محاسبه کند ایجاد نشده است.

وی با اشاره به این که شاید حتی یک سال هم طوال نکشد که به این مهم دست پیدا کنیم، گفت: از رئیس جمهور، رئیس قوه مقننه و رئیس قوه قضائیه تقاضا دارم عزمی را ایجاد کنند که موانع برطرف شود، جوانان ما که با فناوری اطلاعات و طراحی سامانه‌ها آشنا هستند، این ظرفیت را دارند که نظام شفاف مالیاتی را کامل کنند، شاید حتی یک سال هم طوال نکشد که ما به این ایده آل برسیم.

نبوی در ادامه بیان کرد: به این ترتیب در سامانه تمام فعالیت‌ها شفاف خواهد بود، برای هر شخص کد مالیاتی ثبت خواهد شد و زمانی که شخص فعالیت‌های اقتصادی خود را آغاز کرد پرونده مالیاتی اش تشکیل می‌شود و دارایی هایش برآورد می‌شود، همچنین در پایان مقدار مالیاتش مشخص مشخص خواهد شد.

وی با بیان این که در دیگر کشور‌ها فعالیت‌های ریز و درشت اقتصادی به طور کامل رصد می‌شود، افزود: در کشور‌های دیگر که فعالیت‌های اقتصادی با این روش کنترل می‌شود، ممکن است بنگاه اقتصادی درمعرض ورشکستی باشد و دولت به او کمک کند و بخشودگی مالیاتی شامل حالش می‌شود که دوباره سرپا شود.

نماینده پیشین مجلس با بیان این که شفاف سازی مالیاتی پشتیبان تولید است، اشاره کرد: یعنی این نظام مالیاتی پشتیبان تولید، کار و خدمات است، لذا راه روشن است، وزارت اقتصاد و سازمان مالیاتی مسئول هستند، اما این روند همکاری سه قوه را می‌طلبد، دستگاه‌های زیرمجموعه باید همکاری کنند و این مرکز هوشمند مالیاتی که نظام جامع اطلاعاتی را ایجاد می‌کند را به سرانجام برسانند.

وی با ابراز این که برای کنترل فعالیت بانک‌ها و جلوگیری از تخلفات باید یک "Core banking" ایجاد شود، تصریح کرد: بسیاری از تخلفاتی که در بانک‌ها دیده می‌شود به این دلیل است که زیرساخت اطلاعاتی را دارند، اما نمی‌گذارند کامل شود. باید یک "Core banking" ایجاد شود که هر بانکی از مرکز تراکنش‌های شعبه هایش را کنترل کند و بانک مرکزی هم تراکنش بانک‌ها را بررسی کند، اگر این اتفاق بیفتد فساد در بانک‌ها ریشه کن خواهد شد.

عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با بیان این که اگر بخواهیم مشکلات همه سازمان‌ها و دستگاه‌ها را برشمریم، خواهیم دید که به دلیل عدم شفافیت در همه جا مشکلاتی وجود دارد، اظهار کرد: مثال بعدی در سازمان بیمه‌های اجتماعی است وقتی چنین نظامی ایجاد شود آن جا هم شفاف خواهد شد، اکنون نظام تامین بیمه‌های اجتماعی تا حد زیادی برای کار‌های خدماتی و تولیدی مشکل ایجاد کرده که طبیعتا اصلاح خواهد شد.

مرتضی نبوی با تاکید بر این که با ایجاد سامانه هوشمند شفافیت مالیاتی به سمت دولت الکترونیک یک پارچه حرکت خواهیم کرد، گفت: در این سامانه ثبت اسناد، املاک و شرکت ها، شهرداری‌ها و همه صنف‌هایی که فعالیت اقتصادی دارند در نظر گرفته می‌شوند، این گونه به سمت دولت الکترونیک یک پارچه حرکت خواهیم کرد؛ دولتی که همه فعالیت‌های اقتصادی را منظم ثبت خواهد کرد و هرکس که درصدد انجام فعالیت اقتصادی است فقط کافی ست وارد سامانه شود و اسناد مورد نظر را تحویل دهد و مجوز لازم را دریافت کند.

وی با بیان این که رئیس جمهور باید در این مهم مصمم شود، افزود: دیگر لازم نیست مردم با شخصی روبه رو شوند که ممکن است کار را پیش نبرند یا تقاضای رشوه داشته باشد، همچنین امضا‌های طلایی هم از بین می‌روند، اما لازمه حرکت همت است، به ویژه رئیس جمهور باید در این مهم مصمم شوند، در این مرحله نیاز به یکسری اصلاح قوانین هم هست که همکاری رئیس قوه قضائیه و مقننه را می‌طلبد.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به این که برخی قوانین موجود مالیاتی مقداری مانع کار هستند و باید اصلاح شوند، بیان کرد: وقتی بخواهیم نظام هوشمند جامع مالیاتی را پیاده کنیم قوانین موجود مالیاتی مقداری مانع کار هستند این موانع را باید مجلس کمک به رفع و به سرعت اصلاح کند، زیرا بعضی از این قوانین برای شفاف سازی بازدارنده هستند، فرایند‌های مالیاتی را به قانون تبدیل کردند درصورتی که این‌ها جنبه دستوری دارد.

نبوی پیشبرد این هدف را امری شدنی دانست و گفت: باتوجه به این که جلسه شورای هماهنگی سران سه قوه را برای پیشبرد امور اقتصادی داریم لذا سه قوه باید عزم کنند، اگر درجلسات این موضوع یکی از دستور کارهایشان باشد به نزدیک شدن هدف کمک می‌کند، با توجه به نقشه راهی که در سال ۸۶ تهیه شده و هنوز هم به روز است ما می‌توانیم به نظام شفاف و جامع مالیاتی برسیم.

مرتضی نبوی معتقد است اداره کشور با مالیات دقیق و شفاف، بسیاری از وابستگی اقتصاد به فروش نفت خام را کاهش می‌دهد. عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با اشاره به این که این کار باعث بازسازی حد زیادی از اعتماد جامعه می‌شود، تاکید کرد: اجرای این کار کارآمدی، شفافیت و عدالت گرایی دولت را نشان می‌دهد و میزان فساد کاهش پیدا می‌کند، نمی‌دانم چرا چنین عزم و اراده‌ای ایجاد نمی‌شود! این سیستم تا حد زیادی سرمایه گذاری شده و قدم‌های خوبی هم برداشته شده است.

وی می‌گوید شفافیت راه جلب توجه و مشارکت مردم است: این‌ها تجربیات دنیاست، امروزه راه جلب اعتماد مردم، شفافیت و ایجاد همین سامانه است، به طور مثال؛ اسنپ، مردم استقبال کردند به این دلیل که خودشان مشارکت دارند و می‌بینند که گزینه‌ها چیست و نرخ و مسیر شفاف است.

نبوی با بیان این که طبق قانون اساسی دولت‌ها مکلف هستند دارایی‌های مسئولانشان را قبل و بعد از مسئولیت منتشر و شفاف کنند، افزود: مجالس دوره قبل در این زمینه اقدام کردند و مراحلی را هم طی کرد، اما به نتیجه‌ای نرسید.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به این که شفافیت مالی مسئولان و مردم قانونی ست که در همه دنیا وجود دارد، گفت: درحال حاضر این قانون در دنیا وجود دارد، کسی که مسئولیتی در اقتصاد یا سیاست پیدا می‌کند باید اموالش در شبکه و سامانه‌ای که برای همه مردم قابل دسترسی است اعلام کند.

مرتضی نبوی در پایان با تاکید بر این که این فناوری می‌تواند کمک کند که ما یک دولت کارآمد و شفاف داشته باشیم، یادآور شد: همین نظام هوشمند و جامع مالیاتی تراکنش‌های مالی هر شخص را مشخص می‌کند، امروز این مسائل دیگر قابل پنهان کاری نیست، قوه قضائیه بیشتر زمینه را فراهم کرده است آن چیز که مهم است خلا‌ها و اتصالات است که باید انجام شود. این فناوری می‌تواند کمک کند که ما یک دولت کارآمد و شفاف داشته باشیم.

بعد از مصاحبه با کارشناسان اقتصادی و صاحب نظران در اقتصاد به تنها راهی که برای جلوگیری از فساد و فرار مالیاتی، اختلاس، رانت و افزایش تولید و توسعه اقتصاد کشور رسیدیم شفافیت سیستمی در حوزه مالیاتی و اقتصادی است، راهی که روشن است و دلیلی برای به تاخیر انداختن آن نیست، راهی که برای گسترش و عملیاتی شدنش عزم و همت مسئولان را طلب می‌کند. امید بر این است که با وجود زیرساخت‌های اطلاعاتی لازم، به این مهم دست پیدا کنیم.