سیاست تخیلی
هرچند بعد از حضورش در اجلاس داووس، آقای حسام‌الدین آشنا گفت که او مشاور رییس‌جمهوری نیست، اما همواره به سبب اظهارنظر‌های منحصر به فردش مورد توجه اهالی رسانه و سیاسیون قرار گرفته است. صحبت از آقای محمود سریع‌القلم است. استاد‌تمام دانشگاه شهید بهشتی که سال‌ها در دانشگاه‌های ایالات متحده تحصیل کرده است.
روزنامه صبح نو: هرچند بعد از حضورش در اجلاس داووس، آقای حسام‌الدین آشنا گفت که او مشاور رییس‌جمهوری نیست، اما همواره به سبب اظهارنظر‌های منحصر به فردش مورد توجه اهالی رسانه و سیاسیون قرار گرفته است. صحبت از آقای محمود سریع‌القلم است. استاد‌تمام دانشگاه شهید بهشتی که سال‌ها در دانشگاه‌های ایالات متحده تحصیل کرده است.
او بعد از آنکه وارد عالی‌ترین دستگاه اجرایی کشور شد، دامنه سخنرانی‌ها و اظهارنظرهایش افزایش یافت که بعضاً، اظهارات عجیبش واکنش‌هایی را هم در پی داشته است. با وجود آنکه سمتش در دولت تکذیب می‌شد، اما دیدگاه‌ها و اولویت‌های دولت از زبان او اعلام می‌شد تا جایی که گفته بود: «مهم‌ترین اولویت دولت جدید، تغییر سریع تصویر ایران در منطقه و جهان است؛ تصویری که نشان دهد افرادی مؤدب، بافرهنگ، اصیل، بادانش، مجهز به عفت کلام، خویشتن‌دار و فهیم نسبت به منافع و مصالح ملی در دستگاه دولتی مسوولیت پذیرفته‌اند. عده‌ای که قبلاً هواپیما سوار شده‌اند، سیر هستند، غذای خوب خورده‌اند، زندگی متعارفی داشته‌اند و با جهان آشنایی دارند، منافع دیگران را نیز در نظر می‌گیرند و از همه مهم‌تر از ثبات فکری برخوردارند، قابل اتکا هستند و ظرفیت تغییر جهان‌بینی پنج‌بار در یک روز را ندارند.»،
اما یکی، دو سالی است که خبری از اظهارنظر‌های این مشاور غریب روحانی نیست و حتی در ایام انتخابات نیز در خارج از کشور به سر می‌برد. او همان ایام در مصاحبه‌ای مجازی با «صبح‌نو» مجدداً تاکید کرد که «من هیچ‌وقت سمتی در دولت روحانی نداشتم و ندارم، مشاور بودن بنده شایعات رسانه‌هاست؛ همیشه دانشگاهی بودم و فعلاً در آلمان تدریس می‌کنم. من یک فرد عادی هستم و در گوشه‌ای به درس و کتاب مشغولم.»
با وجود آنکه در ایام مذاکرات هسته‌ای از برجام دفاع می‌کرد تا جایی که اظهارنظر مردمی را درباره روند مذاکرات ژنو به سخره می‌گرفت، اما در دوران پسا‌برجام به لاک سکوت فرو رفت و دیگر از سخنان جنجالی‌اش خبری نبود. این روز‌ها که مجدداً با او برای مصاحبه در تماس بودیم گفت که به تازگی با یکی از مجلات ایران مصاحبه کرده و از مصاحبه مجدداً خودداری کرد.
سریع‌القلم که با الگوی توسعه‌ای خود برای دولت روحانی نگاه به غرب را تجویز کرده بود حال پس از ماه‌ها سکوت در مصاحبه‌ای گفته است از ابتدا تصورات درباره برجام اشتباه بود و برجام نمی‌توانست تحریم‌ها را رفع و مشکلات را حل کند. او با اظهارتعجب از اینکه چرا واقعیت‌ها به جامعه گفته نشده است، این‌گونه از برجام انتقاد می‌کند: «وزارت خارجه به گونه‌ای وانمود کرد که انگار با برجام همه مسائل حل خواهد شد و این اشتباه بود. چرا خیلی صریح به افکار عمومی گفته نشد که ما با آمریکا چندین مسأله اختلاف‌برانگیز داریم و چرا نگفتیم که خیلی از این مسأله‌ها را نمی‌توانیم حل کنیم، اما مسأله هسته‌ای را می‌توانیم حل کنیم؟»
او در ادامه این مصاحبه، شناخت آمریکا را موضوع مهمی توصیف کرده و گفته است: اگر کسی آمریکا را بشناسد می‌داند که در سیاست‌گذاری‌های دولت و حاکمیت آمریکا نسبت به ایران و منطقه خاورمیانه، جایگاه یهودیان آمریکا بسیار تعیین‌کننده است و موضع آن‌ها در ۲۰ سال اخیر ثابت بوده است. آن‌ها می‌گویند که آمریکا و ایران نمی‌توانند مسائل‌شان را در حوزه‌های هسته‌ای، اقتصادی و تاریخی مثل بیست‌و‌هشتم مرداد و گروگان‌گیری حل کنند و به مسأله اسرائیل نپردازند. آن‌ها مدعی‌اند که هیچ‌کدام از این موضوعات حل نمی‌شود مگر اینکه آن موضوع مدنظر آن‌ها هم حل شود.
سریع‌القلم در مصاحبه با «اندیشه پویا» ادامه می‌دهد: موضوع هسته‌ای برای غرب مهم است نه به‌خاطر اهمیت خود موضوع هسته‌ای بلکه به‌دلیل امنیت اسرائیل.
او برای اثبات حرف خود، پاکستان را مثال می‌زند و می‌گوید: «پاکستان امروز یک قدرت هسته‌ای است و گفته می‌شود حدود ۸۰ کلاهک هسته‌ای دارد، اما کسی با پاکستان کاری ندارد. چرا؟ چرا حقوق بشر و موضوع هسته‌ای را برای ایران مسأله می‌کنند و برای برخی کشور‌های دیگر نمی‌کنند؟ چرا حضور ما در منطقه حساسیت‌زا می‌شود. ساده‌انگارانه بود که تصور می‌کردیم اگر در مسأله هسته‌ای با آمریکا توافق کنیم، آمریکایی‌ها اعم از خزانه‌داری و کاخ سفید و کنگره آمریکا دیدگاه‌شان را نسبت به ما تغییر می‌دهند و تحریم‌ها تخفیف پیدا می‌کند، این دیدگاه رومانتیک شاید ناشی از فقدان شناخته آمریکا بود.»
او در ادامه انتقاد از عملکرد وزارت خارجه در مذاکرات هسته‌ای تاکید می‌کند: «من با دستگاه دیپلماسی نه رابطه داشتم و نه دارم؛ ولی وقتی از بیرون محتوای سخنرانی‌ها و مواضع را مطالعه می‌کنم تا اندازه قابل توجهی متوجه می‌شوم آینده‌نگری‌های لازم در نظر گرفته نشده است. به نظر می‌رسد قدری عجله وجود داشته که گشایشی برای کار اقتصادی صورت پذیرد. شاید افراد متوجه نقش قدرتمند لابی‌ها در آمریکا نبودند و توجه نداشتند که ما در مذاکرات تک‌موضوعی با آمریکا به جایی نمی‌رسیم.»
وی با طرح این سؤال که آیا مسأله اصلی آمریکایی‌ها با ایران، موضوع هسته‌ای است؟ آیا ما شناخت عمیقی از سازوکار‌های داخلی آمریکا مانند نقش کنگره، لابی‌ها و نقش جدید عربستان در آمریکا داشتیم؟ ادامه می‌دهد: «اگر نقش مذاکره‌کنندگان را صد بدانیم، من جایگاه چین و اروپایی‌ها را نزدیک به صفر، روسیه را ۱۵ و آمریکا را ۸۵ می‌دانم.»
وی همچنین رویای جدایی میان اروپا و امریکا را رؤیایی تخیلی می‌داند و می‌گوید: «این تخیل در دستگاه دیپلماسی ما وجود دارد که می‌توانیم اروپا را از آمریکا جدا کنیم، این نشان‌دهنده این است که ما مطالعات را جدی انجام نداده‌ایم که بفهمیم سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) چه تشکلی است و نمی‌دانیم که اقتصاد، سیاست، امنیت و فرهنگ اروپا و آمریکا چقدر به هم پیوسته است.»
سریع‌القلم همچنین با اشاره به سخن رییس‌جمهوری پس از توافق برجام مبنی بر اینکه «سفره‌ای پهن شده و آمریکایی‌ها اگر سر این سفره ننشینند از دستشان می‌رود» گفته است: می‌توان گفت که این دولت هم مشکلات شناختی دارد. آمریکاشناسی و شناخت سیستم داخلی آن یک تخصص است.
سریع‌القلم در پاسخ به این سؤال که به نظر شما برجام بدون آمریکا باقی می‌ماند؟ دوران پس از روحانی را چگونه می‌بینید، گفته است: عمده گشایشی که در برجام قرار بود تحقق پذیرد متوجه آمریکا‌ست و اگر آمریکا از آن خارج باشد، بقیه اعضا نقش بنیادی ندارند. به یک معنا ما به نقطه صفر در مشکلات ایران و آمریکا بازگشته‌ایم. او همچنین با انتقاد از اینکه ایرانیان، سرنوشت و جهت‌گیری‌های خود را به سیاست قدرت‌های بزرگ گره زده‌اند، تصریح می‌کند: وقت و منابع ما با این روش تلف می‌شود و زندگی ما سینوسی و همراه با فراز و نشیب‌های فراوان خواهد بود؛ بنابراین فهم ما از نظام بین‌الملل و تعریف جایگاه ما در آن چالش بزرگ فکری و سیاست‌گذاری دولت ماست.
دیدگاه تان را بنویسید