برجام و درس‌هایی كه بايد دوباره آموخت!

روزنامه جوان: قضاوت در مورد آینده برجام پس از اعلام رسمی خروج امریکا و معطوف شدن آن به اقدام اروپایی‌ها اگرچه چندان دشوار نیست، ولی مصلحت اقتضا می‌کند که باید منتظر به نتیجه رسیدن تلاش‌های مسئولان دستگاه اجرایی و دیپلماسی کشور بود که پس از خروج امریکا آیا موفق خواهند شد که تضمین واقعی و عملی را برای ماندن ایران در برجام از اروپایی‌ها بگیرند یا خیر. اما تا همین جا، این توافقنامه بین‌المللی واجد درس‌هایی تاریخی نه‌تن‌ها برای ایران، بلکه برای دیگر نظام‌های سیاسی بود تا بعد از این در تعاملات بین‌المللی و به‌ویژه در مواجهه با قدرت‌های بزرگ ملاحظات لازم را داشته باشند. اشاره به برخی از مواضع اخیر مسئولان و مدافعان اصلی برجام (نه منتقدان برجام) به شناخت ابعاد این مسئله کمک می‌کند: -دکتر روحانی در گفت‌وگوی هفته قبل خود با ماکرون، رئیس جمهور فرانسه نقض عهد‌های مکرر امریکا از ابتدای برجام را سرشکستگی تاریخی برای دولت این کشور برشمرد و تأکید کرد: اروپا در شرایط کنونی فرصت بسیار محدودی برای حفظ برجام در اختیار دارد و باید هرچه سریع‌تر موضع روشن و قاطع خود را درباره تعهداتش در برجام، مشخص و اعلام کند. -رئیس‌جمهور شامگاه سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت هم پس از اعلام رسمی خروج امریکا از برجام توسط ترامپ گفت: امشب شاهد یک تجربه مهم تاریخی بودیم؛ بر همان سخنی که از ۴۰ سال پیش آن را می‌گفتیم و تکرار می‌کردیم و آن اینکه ایران کشوری است که به تعهدات خود پایبند است و امریکا کشوری است که هیچ‌گاه به تعهدات خود پایبند نبوده است. تاریخ گذشته چهل‌ساله ما و حتی قبل از آن به‌خوبی به ما نشان داده که امریکایی‌ها نسبت به ملت بزرگ ایران و ملت‌های منطقه همواره رفتار خصمانه‌ای داشتند. وی یادآور می‌شود که امریکا بگوید از زمان توافق هسته‌ای تا امروز کی به همه تعهدات خود عمل کرده است، جز چند امضا و چند بیانیه، آیا هرگز به نفع مردم ایران و در چارچوب تعهدات برجام عمل کرده بودند یا نه؟ -پیش از خروج امریکا از برجام سران سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک، بدون اشاره به کارشکنی‌های امریکا در اجرای برجام، موافقت خود را با توافقی مکمل که بتواند «برنامه موشکی ایران و فعالیت‌های ایران در منطقه» را پوشش دهد، اعلام کردند تا خواسته‌های فرابرجامی تروئیکای اروپایی از ایران به اوج خود برسد. ترزا می‌نخست‌وزیر انگلیس، امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه و آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در این بیانیه که تا حدی با مواضع ترامپ، هم‌افزایی داشت، بر ادامه همکاری‌های نزدیک این سه کشور با امریکا در خصوص مقابله با آنچه چالش‌های مربوط به ایران خوانده شده است، تأکید کردند. این بیانیه ضمن تکرار غیرمستقیم اتهام تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، تأکید کرده است: «توافق هسته‌ای با ایران بهترین راه متوقف کردن این کشور برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای است.» در بیانیه این سه کشور تأکید شده است که مسائلی نظیر بند‌های زمانی مربوط به برجام هم باید بررسی شوند و موقت بودن مدت زمان محدودیت‌های برجامی ایران باید مورد پاسخ قرار گیرد. -آقای ظریف، وزیر امور خارجه هم سوم اردیبهشت‌ماه در گفتگو با المانیتور و قبل از خروج امریکا از برجام با اذعان به اینکه ایران تاکنون نفعی از برجام نبرده، می‌گوید: دولت ترامپ، هرگز در برجام نبوده است. آ‌نها در طول ۱۵ ماه گذشته اطمینان یافتند که ایران از منافع اقتصادی برجام بهره‌ای نمی‌برد، بنابراین آنچه (اروپایی‌ها) در طول این سه هفته انجام دهند، تفاوت چندانی با گذشته نخواهد داشت. طبعاً در این مقال فرصت مقایسه مواضع اخیر رئیس جمهور و وزیر امور خارجه در مورد نوع همکاری غربی‌ها در مورد برجام و کارکرد این توافقنامه برای مردم ایران با وعده‌های داده شده پیرامون آن که برجام قرار بود همه مسائل کشور را حل کند، نیست، اما همین اندک گزاره‌های مورد اشاره ایجاب می‌کرد که ایران با توجه به بدعهدی‌های امریکا آن‌گونه که آقای روحانی می‌گوید یا با امریکا به توافق نمی‌رسید یا اینکه با توجه به اینکه در ۱۵ ماه گذشته هیچ نفعی از آن نبرده است، بیش از این، کشور را در بند برجام نگه نمی‌داشت. این عبرت‌ها سبب شد تا مقام معظم رهبری در دیدار اخیر فرهنگیان با بازخوانی هشدار‌های گذشته، عملاً به بسیاری از سؤال‌ها و ابهام‌ها در مورد چرایی عدم دخالت یا ورود رهبری به این پرونده پاسخ دهند. ایشان با اشاره کوتاه به روند منتهی به قرارداد برجام، با تأکید بر ضرورت دستیابی ایران به توانمندی هسته‌ای صلح‌آمیز همچون دیگر کشور‌ها، در مورد بهانه‌جویی غربی‌ها که یکی از دلایل اصلی دولت برای رفتن به سمت برجام بود، خاطرنشان کردند: همان موقع به مسئولان می‌گفتم: «انرژی هسته‌ای بهانه است، اگر این را کوتاه بیایید امریکایی‌ها بهانه دیگری می‌گیرند»؛ آن‌ها می‌گفتند: «این‌جوری نیست»، اما حالا دیدید که همین‌جوری است و آنچه می‌گفتیم تحقق یافت.» مقام معظم رهبری با بیان به اینکه مسئله هسته‌ای را به شکلی که مخالفان ایران می‌خواستند قبول کردیم و زیر بار رفتیم، اما دشمنی امریکا و بهانه‌گیری آن‌ها تمام نشد، به بهانه‌های امریکا درباره توان دفاعی و حضور منطقه‌ای ایران، اشاره و تأکید کردند: اگر فردا اعلام کنید که دیگر موشک تولید نمی‌کنیم یا بُرد آن‌ها را محدود می‌کنیم، این مسئله تمام می‌شود، اما حتماً یک بهانه و قضیه دیگر را مطرح می‌کنند چرا که دعوای آن‌ها با ما بنیادی است و امریکا با اصل جمهوری اسلامی مخالف است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با یادآوری تذکرات مکرر خود در جلسات خصوصی و عمومی به مسئولان درباره پرهیز از اعتماد به امریکا افزودند: به مسئولان گفتیم قبل از هر قرارداد، از طرف مقابل تضمین‌های واقعی بگیرید و به حرف آن‌ها اعتماد نکنید. ایشان با یادآوری شروط خود برای پذیرش برجام از طرف ایران گفتند: یکی از این شروط، تضمین کتبی و امضای رئیس‌جمهور وقت امریکا مبنی بر برداشته شدن تحریم‌ها بود، البته مسئولان محترم تلاش کردند، اما نتوانستند و نتیجه‌اش این شد که بعد از دو سال و نیم عمل کردن ایران به همه تعهدات، رئیس‌جمهور امریکا ضمن خروج از برجام، ملت ایران را تهدید هم می‌کند! درس‌های تلخ گذشته از برجام عملی متفاوت را طلب می‌کند زیرا در روز‌های اخیر هرگاه غرب در رسانه‌ها از ایران سخنانِ قاطعانه‌ای در مورد خروج از NPT یا عدم اجرای الحاقیه آن می‌شنید، عقب می‌نشست، اما اینکه چرا به اثربخشی فشار‌ها دل بسته است و ترامپ هنوز به تصویب توافقنامه‌ای جدید که شروط هفتگانه‌اش را تأمین کند، امیدوار‌است، نکته‌ای است که در محاسبات آینده نباید از نظر دور داشت؛ نکته‌ای که مقام معظم رهبری آن را به عرصه آزمون دولت دوازدهم تشبیه کردند و با اشاره به تلاش دولت در ادامه برجام با اروپا، ضمن تأکید بر ضرورت دریافت تضمین قطعی و عملی از آن‌ها یادآور شدند: «باید عزت و منافع ملت به معنی واقعی کلمه تأمین شود. البته خوشبختانه مسئولان هم همین مسئله تأمین منافع را گفته‌اند، اما برای تحقق این هدف باید با دقت، هوشیاری و عاقلانه با اروپایی‌ها روبه‌رو شد و به حرف مسئولان اروپایی اعتماد نکرد، چراکه صرف حرف زدن اعتبار ندارد و آن‌ها در عالم دیپلماسی کاملاً بی‌اخلاق عمل می‌کنند.» در موضوع روابط با اروپا باید ترجیهات اروپا در تعامل با امریکا را در نظر داشت و نباید فریب بازی پلیس خوب و پلیس بد را خورد. اعتقاد به اینکه اروپا در شرایط کنونی می‌تواند فرشته نجات کشور باشد، بخشی از اشتباه محاسباتی است که دشمن در پی القای آن است. اروپایی‌ها نشان داده‌اند که از برجام به مثابه ابزاری برای تحقق مطلوبیت‌های چندگانه خود در قبال ایران استفاده کرده و می‌کنند.