مراقب باشیم در زمین ترامپ بازی نکنیم

روزنامه جوان؛ محمد اسماعیلی: «اگر این مسائل (نقض برجام از سوی امریکا) ادامه داشته باشد و ایران از برجام بهره‌مند نشود، واقعیت این است که ایران از آن خارج خواهد شد.» عبارت گفته شده از سوی عباس عراقچی، جدیدترین واکنش دستگاه دیپلماسی پس از ۳۳ ماه نقض برجام از سوی امریکایی‌هاست.

بحث خروج ایران از برجام در حالی نخستین بار ازسوی یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه عنوان می‌شود که پرسش‌های مهمی را با خود به همراه دارد، از جمله اینکه به فرض آنکه ایران از برجام خارج شود آیا «منافع و اهداف بر زمین مانده ایران در برجام» احیا می‌شود یا آنکه تنها یک بازی در پازل ترامپ و موجب افزایش هزینه‌های حقوقی و بین المللی در دوران پسا برجام برای ایران باید تفسیر شود؟ موضع جدید عراقچی کمک به منافع ملی است یا تضییع فراخ‌تر حقوق ملی ایرانیان؟ دولت تاکنون سخن از خروج ایران از برجام به میان نیاورده و در هنگامه‌ای چنین مسئله‌ای طرح می‌شود که دونالد ترامپ ضرب الاجل ۱۲۰ روزه را با دو هدف، الف- تحمیل مذاکرات موشکی و منطقه‌ای به ایران و ب- تحمیل گزاره «خروج از برجام» به طرف ایرانی معین کرده و تقارن امروز پرسشی مبنی بر اینکه چه رابطه‌ای میان ضرب الاجل ۱۲۰ روزه ترامپ و موضوع «خروج ایران از برجام» وجود دارد؟ پیش از پاسخ به این پرسش‌ها باید به برخی از نکات مستتر در موضع گیری جدید عراقچی نیز اشاره کرد. ۱- در حالی سیاست دولت «تقلیل نقض برجام» توسط امریکا به بدعهدی بوده که عراقچی برخلاف این روند و به صورت صریح سخن از نقض برجام به میان می‌آورد: «امریکا فضای بی‌اعتمادی در برجام ایجاد کرده که برای ایران مسموم است... اظهارات رئیس جمهور امریکا به وضوح نقض برجام است». عراقچی در حالی از نقض غیرمشروط برجام توسط امریکا سخن به میان می‌آورد که معنای مخالف این اعتراف: «ناتوانی تیم ایرانی از احقاق حقوق تضییع شده ایران» و «ناکارآمد- ناقص بودن متن برجام حداقل در بعد چهارگانه حل و فصل اختلافات» جهت ایجاد تغییر رفتار در امریکا طی ۳۳ ماه اخیر می‌باشد. شاهد چنین ادعایی «عدم تغییر رفتار امریکایی‌ها جهت اجرای تعهدات»، «اصرار آن‌ها به نقض برجام»، «گسترده‌تر شدن موارد نقض» و «بدون نتیجه بودن برگزاری ۱۰ جلسه از کمیسیون مشترک با حضور نمایندگان ایران و ۱+۵» می‌باشد. اعتراف عراقچی در اندیشکده چتم هاوس انگلیس به نقض مشهود و مستمر برجام توسط امریکا وسخن از خروج ایران از برجام نمایانگر استیصال دولت در برخورد با امریکاست، آن‌هم در شرایطی که گزاره‌های دیگری در مقابل تیم ایرانی قرار دارد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد. ۲- دو هدف عمده ترامپ طی یک سال گذشته (که شخص عراقچی و سایر مسئولان ارشد دولت بار‌ها به آن تاکید کرده اند)، تحمیل مذاکرات موشکی و منطقه‌ای به ایران و تحمیل گزاره «خروج از برجام» به طرف ایرانی بوده است. موضع امروز عراقچی به معنای تن دادن به هدف دوم ترامپ و بازی در پازل رئیس جمهور امریکا است، به این معنا که اوباما - ترامپ تنها با چند گام از جمله «عدم اجرای تعهدات امریکا در برجام»، «تشدید تحریم‌های ... سته ای»، «نقض برجام»، «توسعه تهدیدات ضد ایرانی» و «باز داشتن تجار، سرمایه گذاران و بانک‌ها از ایجاد روابط اقتصادی-تجاری با ایران» توانستند ایران را وادار به خروج از برجام کنند، آن هم در شرایطی که چنین وضعیتی تنها هزینه‌ها را علیه ایران افزایش می‌دهد. خروج ایران از برجام با توجه به اینکه امریکا خود در جایگاه قاضی (الف- عضو دائمی شورای امنیت و ب- اثرگذار در تصمیمات آژانس انرژی اتمی) در برجام است ضرورتی ندارد، چرا که طرف ایرانی می‌تواند با «توقف» اجرای تعهدات خود تنها در بخش‌هایی از جمله سایت نطنز یا فردو، امریکا را وادار به اجرای تعهدات و تغییر رفتار کند و نیازی به خروج از برجام وجود ندارد و تنها یک اقدام نمایشی است. به معنای دیگر، طرح بحث خروج ایران از برجام با توجه به تفکرات حاکم بر دولتمردان، شعاری و غیرقابل باور است و در جایی ضرورت پیدا می‌کند که ایران برگ‌های قبلی (نظیرتوقف برخی از تعهدات) را عملیاتی کرده و رفتار امریکا تغییر نکرده باشد و بعد از بی نتیجه بودن آن، به برگ نهایی یا همان خروج متمایل شود. جالب اینجاست که بر اساس شواهد و قرائنی که از داخل و خارج استنباط می‌شود طرف ایرانی در جهت هدف نخست امریکا (تحمیل مذاکرات موشکی و منطقه‌ای به ایران) گام‌هایی برداشته است و مذاکرات محرمانه‌ای بین نمایندگان ایران و کشور‌های اروپایی برای تحقق شروط چهارگانه ترامپ برگزار شده است. سخن از خروج ایران از برجام نه تنها تامین کننده منافع ملی و حقوق از دست رفته در برجام نیست بلکه تامین خواسته امریکا است و این معنا را برای امریکایی‌ها به‌دنبال دارد که تعیین ضرب الاجل ۱۲۰ روزه ایران را وادار به حرکت در ریل دلخواه امریکایی‌ها کرده است.