پس از برجام چه باید کرد؟

هرچند واکنش‌های متفاوتی به سخنان ترامپ ابراز شده، اما اکنون همه توافق دارند که آمریکا قرار نیست دیگر به برجام پایبند بماند. احتمالاً در 15 اکتبر (23 مهرماه) که رییس‌جمهور به کنگره در مورد برجام گزارش می‌دهد «حرف آخر» را خواهد زد. خواسته اصلی آمریکا « بازنگری در توافقنامه هسته‌ای» و دریافت برخی تعهدات غیر مربوط به مسائل هسته‌ای است که ایران را بیش از پیش محدود می‌کند. رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا پس از سخنرانی دونالد ترامپ اعلام کردآمریکا در شرایطی به برجام پایبند خواهد ماند که این توافق بین‌المللی اصلاح شود. در حالی که همه‌ شواهد از فروپاشی برجام حکایت دارد، رسانه‌های دولت تلاش می‌کنند از مهم‌ترین دستاورد دولت محافظت کنند. روزنامه‌ دولتی ایران با تیتر «انزوای آمریکا در سازمان ملل» تلاش کرد خط آمریکا و اروپا را از یکدیگر جدا کند؛ اما آیا واقعاً اروپا متفاوت از آمریکای ترامپ می‌اندیشد؟ به نظر می‌رسد آنچه رسانه‌های دولت در مورد اختلاف نظر آمریکا و اروپا القا می‌کنند حقیقت ندارد. تنها تفاوت اروپاییان این است که با حفظ برجام، خواسته‌های جدید به ایران تحمیل شود. پس از خروج آمریکا، اروپا احتمالاً تلاش می‌کند برای جلوگیری از اقدام تلافی‌جویانه‌ ایران جسد برجام را سرپا نگاه دارد. کشورهای اروپایی همچنان مزورانه در سیاست‌های اعلامی خود به دادن وعده و لفاظی در مورد بهبود روابط با ایران ادامه می‌دهد؛ اما در سیاست‌های اعمالی خود، کاملاً از آمریکا پیروی کرده و با بهانه‌های مختلف نظام اقتصادی ایران را تحت فشار قرار می‌دهند. خروج آمریکا از برجام دست این کشور را برای شتاب بخشیدن به روند تحریم‌ها باز می‌کند. در زمانی که ایران به دلیل پایبندی به برجام کوچک‌ترین اقدام صلح‌آمیزی در مورد غنی‌سازی نمی‌تواند انجام دهد، آمریکا با تحریم‌های فلج‌کننده و پی‌درپی، تضعیف جمهوری اسلامی را پیش می‌گیرد. به این ترتیب بازی آشنای پلیس خوب و پلیس بد دوباره روی صحنه می‌رود. راه‌حل جایگزین برجام چیست؟ مسلم است که برخورد سیاست‌زده با شکست برجام نادرست و ناجوانمردانه است. سرزنش، استهزاء و زخم‌زبان زدن به دولت به نفع منافع ملی نیست و باعث افزایش ناامیدی مردمی می‌شود که به امید بهبود شرایط در انتخابات شرکت کردند. روی دیگر سیاسی‌کاری در قصه برجام اصرار بر تنفس مصنوعی دادن به پیکر نیمه‌جان برجام توسط رسانه‌های دولتی است. باید پذیرفت هیچ رفوگری قادر به پیوند دادن پاره‌پاره‌های برجام نیست و پافشاری در این مورد باعث مضحکه خواهد شد. قرار نیست هر سیاستی لزوماً به موفقیت منجر شود و بپذیریم که ممکن است به‌رغم خواسته و جهد فراوان، هر برنامه‌ای به شکست منجر شود و این سرنوشتی بود که برجام به آن دچار شد. اگر دولت صادقانه شکست در این زمینه را بپذیرد و گزارش دهد که چگونه تمام تلاش خود را کرده، اما متأسفانه به دلایلی این تلاش‌ها به موفقیت ختم نشده، قطعاً طرفداران و منتقدان منصف دولت درک خواهند کرد؛ اما تا زمانی که دولت به دلایل سیاسی حاضر نباشد دست از دامن برجام بردارد، راه‌حل‌های جایگزین امکان طرح نداشته و این مخالف منافع ملی است. پس از رسیدن به توافق ملی در مورد برجام و عبور از این مرحله می‌توان برای اصلاح وضع موجود اقدام کرد. باید برجام را به‌عنوان یک عبرت همیشه در حافظه‌ ملی ذخیره کرد. عبرت نه به این معنا که به سوی مذاکره و تعامل جهانی نرویم، بلکه تجربه‌ای باشد که هیچ قدرت خارجی نمی‌تواند جایگزین اراده و توان ملی شود. به تعبیر رهبر انقلاب «پای قدرتمند و طبیعیِ خودمان را با عصای بیگانه عوض نکنیم». اگر حاصل برجام اجماع ملی بر سر همین گزاره باشد، باید گفت که برجام چندان خسارت‌بار هم نبوده است. مردم و مسوولان باید به این درک برسند که هیچ راه میان‌بری وجود ندارد و به فرمایش رهبر انقلاب اسلامی «حلّ مشکلات کشور جز به‌دست خود آحاد این کشور عملی نیست و شدنی نیست؛ چه مشکلات اقتصادی، چه مشکلات فرهنگی». کشوری که منابع طبیعی فراوان دارد و از سرمایه‌ انسانی قدرتمندی برخوردار است نیازی به بیگانگان ندارد. «‌ما جوانان پُرانگیزه‌ای داریم، افراد متخصّصی داریم، تولیدکنندگان خوبی داریم، کارآفرینان خوبی داریم، کارگران خوب و کشاورزان خوبی داریم، معلّمان خوبی داریم، استادان خوبی داریم. کارها به دست افرادی از این‌ قبیل بایستی اصلاح بشود؛ این‌ها هستند که بایستی مشکلات کشور را برطرف بکنند؛ مشکل اقتصادی را هم اینها باید برطرف کنند و مشکلات گوناگون کاری را. از بیگانه‌ها کاری برنمی‌آید.»