دقیق ترین نظرسنجی انتخاباتی متعلق به کدام نهاد بود؟

نظرسنجی پیش‌گویی نیست که آن را خرافه یا بی‌اعتبار بدانیم، نظرسنجی تصویری کلی با درصد معینی از خطاست که به ما می‌گوید جامعه موردمطالعه ما به سؤالات ما چگونه پاسخ خواهد داد. نظرسنجی ابزارها، روش‌ها، مختصات و استانداردهای مخصوص به خود را دارد، برای همین هر پرسش و پاسخی با مردم را نمی‌توان نظرسنجی دانست.نظرسنجی‌ها و مؤسساتی که این نظرسنجی ها را انجام می‌دهند به لحاظ دقت، روایی و اعتبار درجه‌بندی می‌شوند و می‌توان بر اساس نتایجی که پیش‌ازاین ارائه داده‌اند و میزان تطابق آن‌ها با واقعیات، آن‌ها را رتبه‌بندی و به نتایج شان اعتماد کرد.در کشورهای توسعه‌یافته معمولاً نظرسنجی‌ها به‌وسیله نهادهای خصوصی و مردمی انجام می‌شود و به همین دلیل کمتر دچار خودسانسوری توسط پاسخ‌دهندگان می‌شوند. به‌عنوان‌مثال گالوپ به‌عنوان بزرگ‌ترین و معتبرترین مرکز آمارگیری جهان که نتایج آن در بسیاری از انتخابات‌ها درست از آب درآمده به‌وسیله حق اشتراک مؤسسات تبلیغاتی و تولیدی در ایالات‌متحده آمریکا تأمین مالی می‌شود.اما یکی از مشکلات نظرسنجی در ایران انجام این تحقیقات توسط سازمان‌های وابسته به دولت است که در برخی موارد باعث بی‌اعتمادی به آن‌ها چه در پاسخگویی و چه در روش انجام تحقیق می‌شود تا جایی که به برخی از آن‌ها انگ نظرسازی نیز می‌خورد. از مشکلات دیگر نظرسنجی‌ها در ایران مواجهه سیاست زده سیاستمداران با آن‌هاست. به‌طوری‌که تا زمانی که نظرسنجی‌ها مطابق با میل آن‌ها باشد آن را تایید و برای اثبات حرف خود به کار می‌گیرند و درجایی که مخالف میلشان باشد یا آن را غیرعلمی تلقی کرده و یا در بهترین حالت آن را بایگانی می‌کنند.اما دلیل این که نتایج نظرسنجی‌ها باهم فرق می‌کند چیست؟ انجام نظرسنجی علمی متناسب با اهداف نظرسنجی، سؤالات مدنظر، جامعه آماری، روش پرسشگری و... استانداردهای مشخصی دارد، که رعایت هرکدام اثرات معینی بر نتایج خواهد گذاشت. بر اساس علم آمار هرقدر بتوان یک نمونه کاملاً تصادفی و با کمترین مداخله انتخاب کرد نتایج به واقعیت نزدیک‌تر خواهد شد. یکی از روش‌هایی که این کار را ممکن می‌سازد نظرسنجی‌های تلفنی هستند که به علت سرعت بسیار، هزینه‌های کمتر و دقت بیشتر در دهه اخیر توجه زیادی در دنیا به آن‌ها شده است .

غوغای نظرسنجی‌ها در انتخابات 96

روزنامه خراسان در ادامه گزارش خود می نویسد: به‌جرأت می‌توان گفت انتخابات 96 با همه حواشی و داستان‌هایش، عرصه خودنمایی و غوغای نظرسنجی‌ها بود. البته نه این که در دوره‌های پیش، نظرسنجی‌های ویژه انتخابات برگزار نمی‌شد، اما در این دوره تعداد مراکزی که اقدام به نظرسنجی و انتشار آن می‌کردند و مباحثی که بر روی نتایج این نظرسنجی‌ها مطرح می‌شد بسیار بیشتر از دوره‌های قبل بود و در بعضی موارد واکنش مخاطبان، کارشناسان و رهبران سیاسی جریان‌های مختلف به نتایج متفاوت جالب‌توجه بود. گروهی معیار کارهای خود را نظرسنجی‌های قابل‌اطمینانشان قرار داده بودند و گروهی نیز اساساً نظرسنجی در موضوعات انتخاباتی را فاقد اعتبار می‌دانستند. برخی هم، تنها نظر‌سنجی‌های انجام‌شده توسط برخی نهادهای خاص را قبول داشتند و هر نتیجه‌ای غیرازآن را نظر سازی می‌نامیدند و رد می‌کردند. عده‌ای دیگر بدون هیچ اطلاعاتی در مورد استانداردهای نظرسنجی صرفاً بر اساس نتایج و گزارش‌های منتشرشده بر اعتبار نظرسنجی‌ها می‌تاختند و ملاک را همان جمعیتی می‌دانستند که کف خیابان و در میتینگ‌های سیاسی‌شان می‌دیدند.واقعیت اما این بود که بسیاری ازنظر سنجی‌های این دوره جز در موارد محدودی، روند انتخابات و نتایج نهایی را درست پیش‌بینی کردند، چیزی که از راه مشاهده حال و هوای عمومی جامعه و جمعیت‌های حاضر در تجمع‌های سیاسی ممکن نبود.

انتخابات؛ آوردگاه اعتبارسنجی نظرسنج‌ها

بااین‌همه، ذکر این نکته ضروری است که انتخابات مهم‌ترین آوردگاه و میدان رقابت مؤسسات نظرسنجی است. چون در بین همه موضوعاتی که این مؤسسات نظرسنجی می‌کنند، می‌توان گفت انتخابات تنها اتفاقی است که می‌توان بر اساس آن مؤسسات نظرسنجی و کیفیت کارشان را با یکدیگر مقایسه و آن‌ها را رتبه‌بندی کرد، چراکه تنها جایی که می‌توان صحت یک نظرسنجی را با واقعیت محک زد مقایسه آن با نتیجه‌ای است که از صندوق‌های رأی بیرون می‌آید.

نظرسنجی‌ها در انتخابات 96 چه می‌گفتند؟

همان‌طور که اشاره شد در انتخابات 96 مؤسسات مختلفی در نظرسنجی و ارائه نتایج آن فعال بودند که ازجمله آن می‌توان به نظرسنجی‌های صداوسیما، دانشگاه تهران، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا)، مرکز افکار سنجی رصد (دفتر پژوهش موسسه فرهنگی هنری خراسان(روزنامه خراسان)، آی‌پو، موسسه دانا، یاس و... اشاره کرد. نتایج این نظرسنجی ها برای جلوگیری از تاثیرگذاری بر ذهنیت جامعه به صورت عمومی منتشر نمی شد اما به صورت خاص بین نخبگان کشور دست به دست می شد و گاهی ممکن بود برخی از آنها از شبکه های اجتماعی سر در بیاورد.هر یک از این نهادها نظرسنجی‌های خود را براساس یک روش نمونه‌گیری و میزان نمونه مشخص انجام می‌دادند و نتایج آن را منتشر می‌کردند، که دراین‌بین نتایج نهایی دانشگاه تهران، مرکز افکار سنجی رصد (دفتر پژوهش موسسه خراسان)، آی پو، صداوسیما و ایسپا نزدیک‌ترین نتایج به نتیجه انتخابات بودند.برای مقایسه دقیق این نظرسنجی‌ها با نتایج انتخابات باید درصد آرای هر فرد به آرای صحیح را در نظر گرفت به این معنا که با کسر آرای باطله و سفید از آرای مأخوذه نسبت آرای هر فرد را مشخص کرد. بر این اساس نسبت آرای آقای روحانی حدود 59 درصد و آقای رئیسی 39درصد است (عدد اعلام‌شده در رسانه‌ها نسبت رأی به آرای مأخوذه است که شامل آرای باطله و سفید نیز می‌شود). حال با مقایسه‌ آخرین نظرسنجی‌ها که در روز پنجشنبه 28 اردیبهشت‌ماه یعنی روز قبل از انتخابات انجام‌شد با این نسبت‌ها می‌توان میزان صحت و اعتبار این نظرسنجی‌ها را بررسی کرد.نظرسنجی دانشگاه تهران با نتیجه 55.6 درصد برای آقای روحانی و 33.8درصد آرا برای آقای رئیسی با حاشیه خطای 3.5درصد از دقیق‌ترین نظرسنجی‌ها بود که با آرای آقای روحانی اختلافی برابر 3.4 درصد و با آرای آقای رئیسی اختلافی برابر 5.2 درصد را نشان می داد.نظرسنجی مرکز افکارسنجی رصد (دفتر پژوهش موسسه خراسان (روزنامه خراسان))، نیز یکی از دقیق ترین نتایج را در میان نظرسنجی های انتخاباتی از آن خود کرده است. این مرکز از ابتدای اردیبهشت‌ماه تا روز قبل از انتخابات 7 نظرسنجی را انجام داده بود که در آخرین موج خود با لحاظ حاشیه خطای 2.8 درصد نتایج 62.5 درصد برای آقای روحانی و 33.7 درصد برای آقای رئیسی را به دست آورد که اختلاف 3.5 درصدی با آرای آقای روحانی و 5.3 درصدی با آرای آقای رئیسی را نشان می‌داد.همچنین نظرسنجی آی پو با 63 درصد برای آقای روحانی و 32 درصد برای آقای رئیسی نیز گویای اختلافی معادل 4درصد با آرای آقای روحانی و 7 درصد با آرای آقای رئیسی است.اما نظرسنجی صداوسیما نیز در روز 28 اردیبهشت ماه با 49.8 درصد برای آقای روحانی و 34.4 درصد برای آقای رئیسی اختلاف 9.2درصدی با آرای آقای روحانی و 4.6 درصدی با آرای آقای رئیسی را نشان داد. نتایج این نظرسنجی با آرای آقای روحانی فاصله قابل توجهی داشت، اما نتیجه انتخابات را درست تشخیص داده بود. هر چند نتایجی از آخرین نظرسنجی صدا و سیما پس از اعلام نتایج صندوق ها منتشر شده است! که اختلافی در حد چند دهم با نتایج انتخابات داشت. که با توجه به اختلاف حدود 10 درصدی این آمار با نظرسنجی روز قبل همین مرکز و انتشار مشکوک آن پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات و اظهار نظر منابع آگاه نمی تواند آمار صحیحی باشد.در این میان برخی مراکز نیز نتایج معکوسی را نشان دادند! که یکی از آن‌ها پیشی گرفتن آقای رئیسی از آقای روحانی با نسبت 51 به 46 را عنوان می‌کرد!

نظرسنجی پیشگویی نیست اما...!

شباهت و نزدیکی نتایج نظرسنجی مراکز معتبری نظیر دانشگاه تهران، مرکز افکار سنجی رصد، آی پو و مرکز تحقیقات صداوسیما با نتایج به‌دست‌آمده از انتخابات نشان می‌دهد نظرسنجی پیشگویی نیست! بلکه یک روش علمی معتبر و ساختارمند برای ارائه تصویری نسبی از جامعه است که هرچه استانداردها و چارچوب‌های تعیین‌شده در نمونه‌گیری، پرسش و پاسخ و تحلیل نتایج بهتر رعایت شود، تصویر ارائه‌شده را به واقعیات جامعه نزدیک‌تر خواهد کرد. البته این به شرطی است که ملاک افراد استفاده‌کننده از نظرسنجی‌ها، برای تایید یا رد نتایج، نزدیکی آن به تفکرات و تصورات خودشان نباشد!