تحريم؟ اصلا چی هست؟

روزنامه اعتماد: يكي از بدترين نوع استدلال در حوزه سياست و غير‌سياست، كوشش براي ارتزاق از دو منبع متضاد است. ضرب‌المثل آن تا حدي غيرمحترمانه است كه از ذكرش اجتناب مي‌شود. ضرب‌المثل محترمانه‌تر آن منطق شترمرغي است كه خود را در موقعيت متضادي تعريف مي‌كند، مي‌گويند هنگامي كه بخواهند از آن بار بكشند، خود را مرغ تعريف مي‌كند، و هنگامي كه مي‌خواهند تخم بگذارد، خود را شتر معرفي مي‌كند. اين سكه يك روي ديگر هم دارد و آن زماني است كه كسي يا كساني پيدا شوند و از شترمرغ هر دو كاركرد را طلب كنند، هم او را در مقام مرغ تخمگذار استفاده كنند و هم در موقعيت شتر كه باربري و سواري مي‌دهد! به‌كارگيري اين شيوه براي جوامعي كه در فواصل زماني كوتاه، در موقعيت‌هاي متضاد قرار مي‌گيرند، بيشتر است. استفاده يا در واقع سوءاستفاده از دو موقعيت متضاد گاه از جانب يك فرد صورت مي‌گيرد كه به اصطلاح خيلي تابلو است.

مثل همين مثال شترمرغ! ولي نوع پيچيده‌تر آن وقتي است كه از جانب يك گروه سياسي انجام شود. به اين معني كه بخشي از آنها از يك موقعيت ارتزاق كنند و بخش ديگر از موقعيت متضاد آن بخورند. در اين حالت رفتار مذكور براي هيچ‌يك از دو بخش متضاد نيست، ولي وقتي كه سرجمع به عنوان يك گروه سياسي معرفي مي‌شوند متضاد است. اگر جامعه ايران حزبي بود اين مشكل پيش نمي‌آمد، يا اگر پيش مي‌آمد، ايراد آن برملا مي‌شد، ولي چون جامعه ايران غيرحزبي است، بخش‌هاي گوناگون هر گروه و جناح سياسي به خود اجازه مي‌دهند كه چنين رفتاري از خود بروز دهند بدون آنكه احساس تضاد كنند.

اين مقدمه گفته شد تا به نمونه مهمي پرداخته شود. بخش تندروي اصولگرايان مواضع شديدي عليه برجام دارند. آنان انتقاد مي‌كنند كه دستاورد آن چه بوده است؟ چرا تحريم‌ها برداشته نشده است؟ چرا نظام بانكي و نقل و انتقالات راه نيفتاده است؟ و انواع و اقسام ايرادات ديگر كه اين توافق هيچ دستاوردي نداشته است و الي آخر. اينها كساني هستند كه مسووليت مستقيم و رسمي در دولت احمدي‌نژاد نداشتند تا ضعف‌ها و نارسايي‌هاي دوران خود را به پاي تحريم‌ها بگذارند و شرايط امروز را به كلي با دوران خود متفاوت جلوه دهند. شرايطي كه تفاوت آن محصول برجام است. يكي از اين افراد رييس كل بانك مركزي در دوره احمدي‌نژاد است كه در گفت‌وگويي به اين مهم اشاره كرده است. وي در اين گفت‌وگو و در مقام دفاع از عملكرد خود اظهار مي‌دارد كه: «هر دوران، شرايط خاص خود را دارد. دوران كنوني با زماني‌كه بانك مركزي و تمام بانك‌هاي كشور در تحريم بودند، سوييفت كاملا بسته بوده و حتي گزينه نظامي روي ميز بود يا اينكه نفت ايران را تحريم كرده بودند، متفاوت است و هر دوران شرايط خاص خود را دارد كه بايد در قضاوت‌ها آن را لحاظ كرد... زماني نفت ايران را با رقمي بالاتر از صد دلار مي‌خريدند و ما دو‌ميليون‌و ۳۵۰‌ هزار بشكه نفت صادر مي‌كرديم كه در شرايط تحريم، به ۷۰۰‌ هزار بشكه كاهش يافت... چاره‌اي جز اين نداشتيم. آن زمان خيلي‌ها باور نداشتند كه گزينه نظامي روي ميز است؛ بنابراين بايد فكر مي‌كرديم چه بايد بكنيم؛ ما به‌هرحال بايد كشور را اداره مي‌كرديم. من فكر مي‌كردم بايد دو تا سه سال، گندم و دارو ذخيره كنيم، اما منابع ارزي ما كم بود. اقتصاد مقاومتي كه حضرت آقا مي‌فرمايند، از آن زمان كليد خورد.»

در غير اين صورت اينكه از يك سو مخالف برجام باشند و از سوي ديگر سوءعملكرد خود را به تحريم‌هاي گذشته نسبت دهند، مصداق همان منطق شترمرغي است.