رشاد: شهید صدر نواندیش است نه نوگرا
آیت الله رشاد با بیان اینکه افکار شهید محمدباقر صدر مورد غفلت واقع شده است، گفت: شهید صدر متفکری مبتکر، فقیهی نواندیش، اصولی مبدع و اندیشمند سازمان‌واره اندیش است.
خبرگزاری مهر: همزمان با ایام سالگرد شهادت شهید آیتالله سید محمدباقر صدر، همایش «علامه شهید صدر؛ ساخت نظامهای اسلامی و مسأله حجیت» با حضور حجتالاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدرس خارج فقه اصول و حجتالاسلام والمسلمین رضا اسلامی عضو هیأت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار گردید.
در ابتدای این نشست، حجتالاسلام والمسلمین مجتبی الهی‌‌خراسانی مدیرکل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ضمن خیرمقدم و تبریک به مناسبت فرا رسیدن ایام ماه رجب و نیز تسلیت درگذشت حجتالاسلام والمسلمین سید محمد موسوی‌نژاد و گرامیداشت یاد و خاطره این عالم فقید و گرانقدر گفت: متفکر شهید مرحوم علامه صدر به تعبیر رهبر معظم انقلاب از نوابغ معاصر شیعه است، منتهی در دوره‌ای خاص افکار بلندمدت شهید صدر مورد غفلت واقع شده است. برخی گمان می‌کنند که امروز بحث در زمینه زنده نگه داشتن اندیشه‌های ایشان است، اما در واقع باید گفت امروز بحث آغاز مطرح شدن آرای شهید صدر است.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد افزود: اغلب افکار ایشان در حوزه مباحث بین رشته‌ای اساساً تقریر بایسته نشده است تا بخواهد نیازمند زنده نگه‌داشتن آن باشد و به تازگی پیشنهاد ۴۰ سال قبل ایشان امروز مورد توجه حوزه به نحو شایسته قرار می‌گیرد.
وی در ادامه بیان کرد: حل مسئله علوم انسانی اسلامی بیش از آن که نیازمند تدبیر در ساحت علوم انسانی باشد بیشتر در ساحت اسلامی است؛ و تولید علمی که صورت خواهد گرفت دستمایه رویکردهای تازه و بعد از آن نظریات و مکاتب علوم اسلامی از معارف اسلامی خواهد بود.
«شهید صدر» نواندیش است نه نوگرا
سپس حجتالاسلام والمسلمین رشاد طی سخنانی، شهید آیتالله سیدمحمد باقر صدر را متفکر مبتکر، فقیه نواندیش، اصولی مبدع، و اندیشمند سازمان‌واره اندیش خواند و او را نو اندیش و نه نوگرا معرفی کرد و گفت: شهید صدر زمانی در ایران مطرح شد که فضای کشور و دانشگاه‌ها فضای تقابل بین ایمان، مؤمنین و مارکسیسم و سوسیالیسم بود. ایشان در این عرصه نظریه‌پردازی کرد و چارچوب ساخت و در برابر نظریات سست مارکسیستی تفکرات اسلامی را مطرح کرد. در آن زمان شرایط به‌گونه‌ای بود که بین اندیشه‌های اسلامی و تفکرات سوسیالیستی خلط میشد. من شخصا معممی را می‌شناختم که تصریح می‌کرد من سوسیالیست هستم یا غیرمعممی بود که کتاب نوشت و ابوذر را کمونیست معرفی کرد. البته فضایی که وجود داشت بیشتر احساسی بود، نه فکری و بیشتر شعارها مطرح بود. به حدی این جو احساسی جدی بود که برخی از اهل فکر سطحی نگر گمان می‌کردند که بایستی شعارهای آنچنانی داد و از این طریق جوانان را جذب کرد.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: به یاد دارم زمانی‌که برخی از شاگردان شهید صدر به ایران و قم برگشتند به‌خاطر همان جو احساسی، فضایی به وجود آمد که ایشان به تعبیر رایج بایکوت شد و حتی کتب ایشان در معرض نبود و مثلاً «اقتصادنا» در خارج از محیط محوری قم و در مسجدی در دوردست تدریس و خوانده میشد.
وی با اشاره به اینکه در گذشته آرای اصولی شهید صدر مورد توجه قرار نمی‌‌گرفت، اظهار داشت: امروز پس از گذشت ۴۰ سال برخی از شاگردان و افراد متأثر از ایشان از ایشان در قم و نجف در افق مرجعیت قرار گرفته‌‌‌اند و یا به مرجعیت رسیده‌اند، آرا و افکار ایشان به صورت آهسته در حال مطرح شدن است. الآن نسلی روی کار آمده و شماری از فضلا، فقها و مراجع فعلی و آتی از شاگردان و افراد تحت تأثیر ایشان هستند و افکار شهید صدر در قامت این شاگردان و علاقه‌مندان به افکار ایشان مطرح می‌گردد و به‌تدریج برخی جرأت می‌کنند افکار ایشان را بیان کنند.
حجتالاسلام رشاد گفت: در طول تاریخ پر افتخار دانش اصول و در بین اصولیان شیعه کمتر کسی است که با شهید صدر و با ابتکار و نوآوریش مقایسه شود. ما محققان برجسته و اصولیان بزرگ کم نداشته‌ایم که اصول را دگرگون کردند و کسی هرگز نمیتواند ارزش کارهای آخوند خراسانی، محقق ثانی، کارهای دقیق شیخ بهایی در کتاب زبده و شأن شیخ اعظم را نبیند. اما تصور می‌کنم شهید صدر از جهات مختلف اصول را دگرگون کرده و از لحاظ ساختار هندسه جدیدی را در حلقات شکل داده است و هم در تبویب و هم در صورت‌بندی هر مبحث، ابتکارات فوق‌العاده‌ای دارد.
نظر آیتالله سیستانی درباره کتاب حلقات
این مدرس حوزه علمیه با اشاره به نظر آیتالله سیستانی در رابطه با کتاب حلقات شهید صدر اضافه کرد: از آیتالله سیستانی نقل شده است که گفته‌اند به نظر من ساختار علم اصول باید آن‌طور باشد که در حلقات مطرح شده است اما در حال حاضر چون حوزه با این کتاب مأنوس نیست به ناچار باید به سیر کفایه درس خارج گفت.
حجتالاسلام رشاد با اشاره به ارزش واقعی در شخصیت‌های علمی گفت: اینکه فردی دایرة‌‌‌المعارف یک علم باشد ارزش واقعی نیست،این مهم است که یک فرد مرحله جدیدی در علم ایجاد کند و شهید صدر از جمله کسانی است که میراث معرفتی دوره خود را در بازه‌‌ای بسیار کوتاه، حجم بسیاری از نوآوری‌ها را داشته است و چه در روش و ساختار و چه در ارائه مطالب جدید حجم بسیاری از نوآورده‌ها را دارد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه به پیش‌انگاره‌های ورود به بحث نظام‌پردازی دینی اشاره و تصریح کرد: آنچه مورد توجه و تأمل است این است که آیا می‌توانیم نظرات افراد مختلف را صورت‌بندی کنیم و آنچه شهید صدر مکتب می‌نامند را تولید کنیم؟؛ آیا ثبوتا ممکن است که با توجه به تفاوت و بلکه تهافت مبانی و مناهج مدارس و مذاهب از مجموعه نظراتی که در بستر آن‌ها تولید شده است برآیند صحیحی بیابیم و کسانی که از این نظر دفاع می‌کنند آیا می‌توانند از نظرات فقیهی با گرایش اشعری و فقیهی با گرایش معتزلی به برآیند واحدی برسند؟؛ بسیار بعید است که چنین اتفاقی صورت بگیرد. اگر بخواهیم با بیان نظرات به صورت کلی به برآیندی برسیم نیز فایده‌ای نخواهد داشت و اگر بخواهیم فقط بر اساس مدارس فقهی شیعه مکتبی مطرح شود در اینجا سؤالی وجود دارد که کدام مدرسه باید در نظر گرفته شود؟
در ادامه این نشست پس از پخش مستندی از زندگی شهید مجاهد آیتالله سیدمحمدباقر صدر، حجتالاسلام والمسلمین رضا اسلامی درباره موضوع همایش گفت: شهید صدر امروز جزئی از تاریخ علم اصول ما است و هر کس که بخواهد در علم اصول سخن بگوید ناچار است به آراء شهید صدر مراجعه کند.
وی در ادامه از فواید نگاه تاریخی شناخت سهم علمی اندیشمندان سخن گفت و افزود: به طور مثال درباره نظریه حق طاعت، علما بیاناتی داشته‌‌اند اما شهید صدر بود که در این موضوع کار منسجمی انجام داد و در واقع شهید صدر سهم اصلی در ارائه نظریه حق‌الطاعة را دارد.
این محقق برجسته با طرح چگونگی روی آوردن شهید صدر به مسئله «نظام سازی» اظهار کرد: با گسترش غرب‌زدگی شبهه‌ای پیدا شد که فکر نظام‌مند در اسلام وجود ندارد و اسلام فقط به مفردات و آموزه‌های دینی می‌پردازد و کاری به نظام و حکومت ندارد؛ از این رو شهید صدر با این تلقی غلط مبارزه کرد و بحث نظام‌سازی دینی مورد توجه شهید صدر قرار گرفت.
حجتالاسلام اسلامی در بخشی دیگری از سخنان خود، با بیان اینکه مشکل ما در طراحی نظام است، افزود: شهید صدر بعد از کشف نظام - تعلیم تربیت، اقتصاد، حقوق زن و… - می‌گوید که ما باید نظامِ نظامات یا کلان‌نظام‌ها را کشف کنیم. امروزه ما باید ابر نظام‌ها را کشف کنیم و با آن تزاحمات اقتصاد و فرهنگ را حل نماییم.
مجتهد متجزی نمیتواند درباره نظام‌سازی نظر دهد
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تاکید کرد: در جامعه ما سؤالاتی مطرح است که باید فقه نظام‌ساز پاسخ دهد. کسی می‌تواند تزاحمات را حل کند که فکر نظام‌وار داشته باشد و ما می‌‌بینیم رهبر معظم انقلاب حضرت آیتالله خامنه‌ای چنین است.
حجتالاسلام اسلامی در ادامه سخنان خود، با بیان اینکه مجتهد متجزی نمیتواند درباره‌ی نظام‌سازی نظر دهد تصریح کرد: کسی می‌تواند در بحث نظام‌سازی ورود کند که مجتهد مطلق باشد و حتی اگر تجزی در باب اجتهاد را قبول کنیم، باز همچنین مجتهدی در نظام‌سازی نمیتواند وارد شود.
وی در ادامه با اشاره به نقش شهید صدر در تبیین جایگاه نظامهای اسلامی توضیح داد: در مسئله نظامهای اسلامی نیز یک افراط و تفریطی وجود دارد که شهید صدر حد وسط آن را بیان می‌کند. برخی اساساً اینکه اسلام نظامی در برابر سایر نظام‌ها داشته باشد را نفی می‌کردند و معتقدند که مثلاً اساساً مدیریت و … کاملاً علمی است و ربطی به اسلام ندارد. در مقابل برخی دیگر در همه چیز دنبال نظام اسلامی هستند و مثلاً می‌خواهند ریاضیات و معدن‌شناسی دینی داشته باشند و آیات و ادله نظام اسلامی در بازار بورس را دربیاورند. البته اسلام در همه این موارد برای فعل مکلف، حکم دارد، اما اینکه بگوییم در همه این‌ها نظام اسلامی وجود دارد، ممکن نیست.
این همایش با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر و دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی مرکز تخصصی آخوند خراسانی برگزار شد.
دیدگاه تان را بنویسید