دیپلماسی باخت ـ باخت دولت در برابر عربستان

وطن امروز: رفتار دولت‌ها و بازیگران، بازتابی از شرایط و مقتضیات بین‌المللی و همچنین بازتابی از کنش‌ها و واکنش‌های سایر بازیگران از جمله دولت‌های رقیب در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. بدون شک دولت‌ها با توجه به تغییرات سیاسی در کشورهای رقیب تصمیم‌گیری و رویکردهای خود را تنظیم و تغییر می‌دهند که برگزاری انتخابات و تغییر دولتمردان یکی از این عوامل تلقی می‌شود.

از زمان انتخاب حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهوری و تغییر روش‌ها و رفتار ایران در بازی‌های منطقه‌ای و دیپلماسی بین‌المللی، کشورهای دیگر نیز متناسب با این تغییرات در رفتارهای خود تغییراتی ایجاد کرده‌اند. دولت حسن روحانی تلاش کرده با در پیش گرفتن سیاست تنش‌زدایی و مصالحه در موضوعات مهم سیاست خارجی ایران به اهداف مورد نظر خود از جمله تعامل با همه کشورها برای بهبود وجهه بین‌المللی و همچنین بهبود اوضاع اقتصادی ایران دست یابد. اما آیا سیاست مصالحه و تنش‌زدایی دولت موفق بوده است؟ آیا این رویکرد توانسته اهداف مورد نظر دولت را تامین کند؟

با نگاهی به کارنامه سیاست خارجی و دیپلماسی دولت طی 3 سال گذشته به نظر نمی‌رسد دولت به‌رغم تبلیغات و سر و صداهای زیادی که در عرصه سیاست خارجی به راه انداخته، چندان موفق بوده باشد. به‌رغم اینکه دستگاه سیاست خارجی کشورمان در موضوع روابط با عربستان دست پایین را گرفته و از زمان شروع به کار، تلاش‌هایی برای باثبات کردن فضای سینوسی حاکم بر روابط تهران ـ ریاض انجام داده اما طرف مقابل در برابر هر اقدام مثبت ایران یک رفتار منفی از خود بروز داده است و به قول فوتبالیست‌ها، پاس‌های ایران و تیکی‌تاکای(!) وزارت امور خارجه ایران را بدون پاسخ گذارده است. انفجار سفارت ایران در بیروت با 23 شهید توسط افسر سعودی، برنامه‌ریزی برای کاهش قیمت نفت به یک‌چهارم که اقتصاد کشورمان را بیش از گذشته تضعیف کرده، تعرض به 2 نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، کشته شدن 500 حاجی ایرانی در فاجعه منا، تصویب قطعنامه حقوق بشری علیه ایران به همت ریاض، اعدام آیت‌الله شهید نمر و قطع روابط از جمله مسائلی است که اخیرا در روابط ایران- عربستان به وجود آمده است.

به‌عنوان مثال در موضوع حادثه منا که منجر به کشته شدن مظلومانه 7 هزار نفر از حجاج بیت‌الله‌الحرام از جمله صدها نفر از هموطنان‌مان شد، انفعال و بی‌تدبیری دستگاه دیپلماسی ایران باعث تضییع حقوق و منافع ملی ایران شد. این رویکرد دولت و سیاست خارجی آن در همان زمان نیز مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و نهادهای داخلی قرار گرفت و حتی شگفتی ناظران خارجی را برانگیخت. وزارت امور خارجه در واکنش به رفتار سوء سعودی‌ها با حجاج، کاردار این کشور در تهران را احضار و مراتب اعتراض کشورمان را به آنها ابلاغ کرد. اما این اقدام پاسخ مناسبی برای سعودی‌ها نبود بلکه در همان زمان وزارت خارجه و دولت باید موضع قاطع‌تری اتخاذ می‌کردند و حتی می‌توانستند برای نشان دادن عصبانیت و اقتدار ایران، کاردار این کشور را اخراج یا سطح روابط با ریاض را کاهش دهند. پیش از آن نیز مساله تجاوز به 2 نوجوان ایرانی در فرودگاه جده با سهل‌انگاری و اغماض وزارت امور خارجه و دولت ما روبه‌رو شد.

در واقع باید گفت رئیس‌جمهور و دستگاه دیپلماسی کشور طبق روش معمول دولت تدبیر(!) در رابطه با کشتار صدها نفر از هموطنان‌مان در منا و موضوع تعرض به 2 نوجوان ایرانی، به دادن یک پیام بی‌اثر و خنثی اکتفا کردند در حالی که حوادث بسیار کوچک‌تر از این در سایر کشورهای دنیا اغلب باعث واکنش بسیار تندتر می‌شود.

پیش از این هم در «وطن امروز» هشدار داده بودیم هرچه سیاست دوستی و مماشات با سعودی‌ها بیشتر ادامه یابد سیاست خارجی آل‌سعود علیه ایران تندتر و گستاخانه‌تر خواهد شد. اما ادامه همان سیاست قبلی در برابر حکامی که هیچ تلاشی برای جبران اشتباهات گذشته خود نمی‌کنند باعث ادامه رویکرد تهاجمی آنها در قبال ایران و پرروتر شدن ریاض شد.

اگر دیپلماسی مماشات و مدارای دولت در برابر عربستان جواب می‌داد قاعدتا عربستان باید از خود حسن‌نیت نشان داده و به سمت گرم‌ کردن روابط پیش می‌رفت اما تحولات اخیر نشان می‌دهد آل‌سعود کاملا در جهت عکس این مساله رفتار کرد. اعدام شیخ نمر باقر النمر، رهبر شیعیان عربستان از نگاه بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان نوعی دهن‌کجی به ایران بود. ریاض با اعدام آیت‌الله نمر به‌عنوان یک روحانی شیعه مورد حمایت ایران نشان داد در برابر ایران شمشیر را از رو بسته است. آل‌سعود با دامن زدن به فرقه‌گرایی قصد دارد دیگر کشورهای عرب خلیج‌فارس را نیز برابر جمهوری اسلامی ایران قرار دهد. اگر وزارت امور خارجه بلافاصله پس از اعدام شیخ نمر پا پس نمی‌کشید و پس از این واقعه روابط خود با طرف سعودی را به حالت تعلیق درمی‌آورد، از حوادث بعدی مربوط به قطع روابط کشورهای همپیمان با عربستان سعودی جلوگیری می‌کرد و با پیش‌دستی مانع سنگین‌تر شدن کفه ترازو به نفع آل‌سعود می‌شد. اکنون در شرایطی که تهران باید به خاطر تعرض به 2 نوجوان ایرانی، کشتار حجاج، تصویب قطعنامه حقوق بشری و... طلبکار باشد، به دلیل سهل‌انگاری دولت و عدم اتخاذ سیاست مناسب در برابر این اشتباهات، عربستان با قرار گرفتن در کرسی طلبکاری گستاخانه، اتهام‌زنی را در رأس برنامه‌های رسانه‌ای خود قرار داده و ضمن اعدام یک روحانی شیعه، کشورهای دیگر را وادار می‌کند با ایران قطع رابطه کنند! به نظر می‌رسد سیاست لبخند و مماشات دولت روحانی، مانند مورد ترکیه، در برابر آل‌سعود نیز یک سیاست باخت - باخت و کاملا شکست‌خورده از کار درآمد.