روایت جریان نفوذ در دوران مصدق

پارس نیوز: یعقوب توکلی، محقق و مورخ که در زمینه‌های جریان‌شناسی تاریخ نگاری، جریان‌شناسی سیاسی، جنبش‌های اسلامی، تاریخ تحولات معاصر، تاریخ دفاع مقدس و شخصیت‌شناسی معاصر دارای تخصص می‌باشد. در یادداشتی اختصاصی برای «پارس» پیرامون نفوذ در دوران مصدق نوشت:

شرایط سیاسی بین المللی آن زمان به نحوی بود که در چارچوب جابجایی قدرت امپریالیسم غرب، جابه جایی در حوزه مستعمرات در حال وقوع بود. یعنی تا پیش از آن، جا به جایی قدرت میان چند قدرت(اسپانیا، هلند، فرانسه و...) تغییر موضع می داد اما پس از جنگ جهانی دوم، جامعه بین الملل حالت دو قطبی به خود گرفت.

شرایطی که پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمد، جایگزینی انگلستان توسط ایالات متحده بود. انگلیسی ها طرف مخاصمه بوده و آمریکایی ها در دوره ای کوتاه به صورت بسیار هوشمندانه ای، از طریق همراهی با جنبش های ضداستعماری چهره ای دموکرات از خود نشان دادند. برای مثال در ماجرای درگیری مصر و انگلستان بر سر کانال سوئز، طرف مصر را می گیرند. منتهی پس از آنکه انگلستان از کانال سوئز خارج گردید، شاهد بازگشت سلطه آمریکا به مصر هستیم. در اندونزی و کشورهای دیگر نیز این اتفاق به وقوع پیوست.

در ایران نیز اوضاع متفاوت از این نبود؛ جناح دموکرات آمریکا ابتدا ژست حمایت از مصدق گرفت اما پس از مدتی مشخص شد که آمریکایی ها به طور کامل در هماهنگی سیاست های انگلستان هستند.

به عنوان نمونه زمانی که دکتر مصدق به آمریکا سفر کرد، با جرج مک گی(معاون وزیر امور خارجه آمریکا) به توافق میرسند که آمریکا مبلغ 50 میلیون دلار به ایران وام دهد تا شرایط لازم برای خروج از بحران فراهم آید. این توافق شبانه صورت می گیرد اما صبح قبل از اعلام رسمی دولت آمریکا حرف خود را پس می گیرند؛ چرا که در میان گروه و هیات همراه مترجمان یک جاسوس انگلیسی وجود داشت که با اطلاع فوری آن و مخالفت انگلستان، آن توافق کان لم یکن شد.

با روی کار آمدن جمهوری خواهان در آمریکا و به پیروزی رسیدن چرچیل در انگستان، خشونت طلبان در هر دو کشور به قدرت رسیدند و این موضوع دولت مصدق را با خطر مواجه ساخت. اگر چه که با باقی ماندن دموکرات ها در آمریکا و حزب کارگر در انگلستان نیز همان اتفاق می افتاد.

اعتماد دکتر مصدق به آمریکایی ها در برابر انگلیسی ها منجر به آن شد که خطر آمریکا را باور نکند و باور نکردن خطر آمریکایی ها نیز منتهی به آن می شود که آمریکایی ها فرصت لازم را برای بر پاکردن یک کودتا در داخل کشور داشته باشند.این موضوع کمک کرد که کودتا به آسانی در ایران اتفاق بیفتد و عناصر نفوذی انگلستان و آمریکا تحت پوشش های مختلف فعال شده و کودتا را به انجام رسانند و کشور مجددا به سیطره خشن تر غرب مبتلا شود منتهی این بار آمریکایی ها به صورت علی الاطلاق همه کاره کشور شدند و انگلیسی ها را نیز شریک خود قرار دادند.

عوامل نفوذی آمریکا و انگلیس در ارتش، سیاست مداران و روزنامه نگاران قابل شناسایی می باشد. شاکله حاکمیت در آن زمان بین انگلوفیل ها و آمریکوفیل ها تقسیم شده بود و دولت و بخش طرفدار نهضت ملی مجلس به این شاکله اعتماد داشته و باور داشتند که می توانند در کنار این شاکله کشور را به استقلال نسبی برسانند. ولی این خوش بینی به هیچ عنوان درست نبود. در ارتش گروهی از افراد که با تیمسار حسن ارفع همراهی می کردند، طرفدار انگلستان بودند و در آن طرف نیز طرفداران تیمسار هدایت(طیف شاگردان رزم آرا) نیز به حزب قوام و دموکرات های آمریکا علاقه مند بودند.

در مجلس هم جز آن 11 نفر اولیه ای که طرفدار ملی شدن صنعت نفت بوده(و در انتخابات هفدهم چندنفری به آن افزوده شده بود) و از دولت حمایت می کردند، کسی حامی دولت به شمار نمی آمد. هر چند بین همین افراد نیز اختلاف و دو دستگی وجود داشت.

در فضای روزنامه ها نیز همین وضعیت جریان دارد. گستره وسیعی از آثار مکتوب که منتشر می شود(چه آن بخشی که علیه آیت الله کاشانی دست به قلم بود و چه آن بخشی که علیه دولت مصدق می نوشت و چه بخشی که در قالب شعارهای کمونیستی هر دو را نقد می کردند) شرایطی را فراهم آوردند که نهضت ملی شدن صنعت نفت تضعیف شده و کودتا به پیروزی رسید. بدین ترتیب هم دکتر مصدق برکنار شد و هم آیت الله کاشانی فرصت های سیاسی و اجتماعی مطلوبی را از دست داد و در نتیجه نتواست در موقع نیاز اقدام لازم را علیه کودتا انجام دهد.

در نتیجه همین تفرقه بود که نهضت روز به روز به سمت تضعیف رفت و در نتیجه کودتای 28 مرداد شکل گرفت و همه اهداف نهضت ناکام ماند و کشور به طرز خون باری به زیر سلطه خشونت بار آمریکایی کشیده شد.