اعتراف نوبخت به ناکارآمدی برنامه های توسعه ٬ کار را برای جریان الگوی پیشرفت اسلامی آسان کرده است

نقشه راه: رادیو معارف برنامه گفتگوی ۲۱ سه شنبه شب(۱۹-۸-۱۳۹۴) را به بررسی نسبت میان الگوی پیشرفت اسلامی و برنامه ششم کشور اختصاص داد.

در این برنامه حجت الاسلام علی کشوری تربیت اسلامی٬ترجمه زدایی از پایان نامه ها ٬پیش گیری بنیادین اسلامی از جرم و مقاوم سازی اقتصاد را چهار اولویت برنامه ریزی با نگاه الگوی پیشرفت اسلامی برای برنامه ششم کشور دانست.

ایشان همچنین سال ۱۳۹۴ را سال تلاقی برنامه ریزی توسعه گرا و برنامه ریزی پیشرفت محور عنوان کرد و افزود: خوشبختانه جناب آقای نوبخت به ناکارامدی برنامه های توسعه غربی در ایران اعتراف کرده اند؛ که این موضوع کار را برای جریان الگوی پیشرفت اسلامی آسان کرده است. در ادامه متن کامل این گفتگو را بخوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم

مجری: سلام عرض میکنم خدمت شنوندگان گفتگوی ویژه 21 رادیو معارف. همانطور که می‌دانید همه‌ی کشورها برای پیشرفت خود در ابعاد مختلف برنامه‌هایی را تدوین و تنظیم می‌کنند؛ در جمهوری اسلامی ایران -به خاطر شرایط خاص فرهنگی و مذهبی که بر کشور حاکم است- الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طی سال‌های گذشته مطرح شده و همچنین مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است. قرار بوده و هست که سندها و برنامه‌های توسعه کشور مطابق با این الگو تدوین گردد؛ الگویی که سعادت دنیوی و اخروی را برای فرد فرد شهروندان کشورمان رقم خواهد زد -البته اگر پیاده شود- انشاءالله. امشب با جناب حجت‌الاسلام کشوری، دبیر شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در خصوص مسائل مرتبط با این الگو صحبت می‎کنیم؛ اینکه ما در چه شرایطی هستیم؟ اینکه برنامه ششم توسعه کشور تا چه اندازه بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تطبیق دارد؟ البته از آقای دکتر معصومی راد، رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هم دعوت کردیم که دقایقی پیش که من با ایشان صحبت می‌کردم، گفتند که من دیگر در این سمت نیستم. دلمان می‌خواست که ایشان هم باشند. آقای کشوری! سلام شب شما بخیر

حجت‌الاسلام کشوری: سلام علیکم و رحمه الله و برکاته. شب شما بخیر در خدمت شما و شنوندگان عزیز رادیو معارف هستم.

مجری: آقای کشوری به طور خلاصه بفرمایید که این الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در چه مراحلی بوده و هست؟ و از چه زمانی مطرح شد؟ سابقه کوتاهی از آن ذکر کنید تا کلیدی باشد برای برنامه‌های آینده. بفرمایید برنامه‌های توسعه پنجم چقدر با این الگو تطابق داشته تا به بحث پیرامون برنامه ششم برسیم.

حجت‌الاسلام کشوری: همانطور که شنوندگان فرهیخته رادیو معارف استحضار دارند ما تقریبا هفتاد سال سابقه برنامه‌ریزی با نگاه توسعه غربی در کشور را داشته‌ایم؛ یعنی 5 برنامه قبل از انقلاب و 5 برنامه پس از انقلاب نوشته شده است. [از طرفی] در سال 1385 به دلیل ناکارآمدی این برنامه‌های توسعه در رساندن مردم ایران به رفاه و شاخصه‌های هویت اسلامی آیت‌الله امام خامنه‌ای ضرورت تولید الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح کردند. از سال 1385 که ضرورت تولید الگو مطرح شده، حدوداً 9 سال می‌گذرد و در واقع سال 1394، سال تلاقی گفتمان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با این 70 سال برنامه‌ریزی با نگاه توسعه غربی است.

مجری: در واقع دو برنامه توسعه در جمهوری اسلامی ایران همزمان با مطرح‌شدن این الگو شده است.

حجت‌الاسلام کشوری: چون گفتمان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نو و تأسیسی محسوب می‌شود، هر چند از زمان سال 1385 دو برنامه نوشته شده، اما چون در این سال‌ها در مورد اصل و ماهیت و چیستی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بحث می‌شد، در برنامه‌های قبلی به برنامه‌های توسعه نرسید. چون الان 9 سال از آن شروع گفتمان الگوی پیشرفت می‌گذرد، حالا برخی جریان‌های الگوی پیشرفت می‌گویند ما می‌توانیم از نگاه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در برنامه ششم استفاده کنیم.

مجری: یعنی ما در برنامه پنجم هم خیلی به [استفاده از نگاه] الگوی پیشرفت فکر نکردیم. این را می‌خواهید بگویید آقای کشوری!

حجت‌الاسلام کشوری: بله. البته در زمان تدوین برنامه پنجم تلاش‌هایی شد، اما به معنای آن نبود که در ساختار برنامه پنجم تغییر اساسی ایجاد شود. برنامه پنجم هم با همان نگاه توسعه غربی نوشته شد.

مجری: برنامه توسعه ششم قریب‌الوقوع به مجلس ارائه خواهد شد. آیا اطلاع دارید که تا چه اندازه از نگاه الگوی پیشرفت در این برنامه استفاده شده است؟

حجت‌الاسلام کشوری: اجازه دهید از این فرصت اندک استفاده کنم: در یک اعتراف تاریخی جناب آقای نوبخت، ریاست محترم و فهمیده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، در مورد برنامه‌های توسعه کرده‌اند، همان را خدمت شما عرض کنم. (به نظرم خیلی گویا هست) ما در سال‌های گذشته خیلی سعی می‌کردیم بگوییم توسعه غربی ناکارآمد است و ما باید به فکر برنامه‌ریزی با نگاه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی باشیم، اما این گفته آقای نوبخت -که هم در جمهوری اسلامی مسئولیت دارند و هم انسان فهمیده‌ای در زمینه برنامه‌ریزی هستند- کار را برای جریان الگوی پیشرفت بسیار راحت کرده است. ایشان در یکی از مصاحبه‌هایشان -که راجع به برنامه ششم داشتند- فرموده‌اند(نقل به مضمون می‌کنم): ما 10 برنامه نوشته شده در ایران را بررسی و آسیب‌شناسی کرده و عیب‌هایش را گرفته‌ایم. و این 10 برنامه توسعه حتی ایران را به مرز توسعه‌یافتگی نرسانده است؛ یعنی ایشان به صراحت اعتراف کرده‌اند که هر 10 برنامه توسعه -که در ایران نوشته شده- ناکارآمد بوده‌اند. این اعتراف آقای نوبخت همان حرف جریان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در سال‌های گذشته است که به صورت مکرر و استدلالی بیان کرده بود. و آن اینکه برنامه‌ریزی توسعه در جمهوری اسلامی با شرایط جامعه ایران تناسب ندارد؛ یکی از عوارض این عدم تناسب این است که این برنامه‌ها در عمل اجرایی نمی‌شوند. الیته همین جا تأکید کنم که جناب آقای نوبخت نخواستند از این فرمایش خود نتیجه بگیرند که چون 10 برنامه نوشته شده توسعه ناکارآمد بودند، ما می‌خواهیم به سمت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برویم. نه ایشان گفتند ما می‌خواهیم یک مدل جدید در توسعه را پیشنهاد دهیم، یک اسلوب جدیدی از برنامه‌ریزی را می‌خواهیم پیشنهاد دهیم. به هر حال برای پاسخ به سؤال حضرتعالی این بخش اول بیانات جناب آقای نوبخت کفایت می‌کند. سخن جریان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت -که در حال رشد و نمو در کشور می‌باشد- نیز همین است: اگر بخواهیم با روال توسعه کشور را اداره کنیم، حتی آرمان‌های تعریف‌شده در برنامه‌های توسعه در ایران پیاده نخواهد شد تا چه رسد به شاخصه‌های هویت اسلامی. اخیراً برخی نماینده‌های مجلس تعبیر بسیار رسایی به کار برده‌اند؛ تعبیر کرده‌اند برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی کتاب آرزوهاست. یعنی دوستان آن مباحثی که در کتاب‌های ترجمه‌ای غربی یاد گرفته‌اند در اینجا به بحث می‌گذارند، قانون می‌کنند، به آن بودجه اختصاص می‌دهند؛ در حالی که در عمل می‌بینیم یک شخصیت باسوادی مثل آقای نوبخت پس از هفتاد سال اعتراف می‌کنند که برنامه‌های در جمهوری اسلامی ناکارآمد است.

مجری: آقای کشوری! در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت کدامیک از ابعاد توسعه ارجحیت دارد؟ در سند توسعه ششم کدامیک از موارد ارجحیت دارد؟ آیا تلاقی، تناسب و تطبیقی بین این الگو آن سند وجود دارد؟

حجت‌الاسلام کشوری: بحث از تفاوت‌های توسعه و پیشرفت یک بحث چند لایه است؛ من از لایه‌های نظری آن می‌گذرم و فقط می‌خواهم مسأله‌ای را مطرح کنم و آن اینکه اگر ما می‌خواهیم در برنامه ششم کشور با نگاه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت کار را پیش ببریم، به عقیده ما و بر اساس مفاهیم اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی در شرایط فعلی کشور چهار موضوع اولویت دارد؛ البته دغدغه‌های الگوی پیشرفت بیش از این چهار موضوع است، اما با توجه به شرایط و مقدورات باید چهار موضوع در برنامه ششم کشور دیده شود: اولین مورد مسأله تربیت و نهاد خانواده است. یعنی یکی از مشکلاتی که در برنامه‌های توسعه کشور به آن توجه نمی‌شود، مسأله فروپاشی نهاد خانواده و به چالش کشیده شدن مسأله تربیت اسلامی است. اولویت بعدی ترجمه‌زدایی از پایان نامه‌ها هست؛ شما می‌دانید پایان‌نامه‌هایی که اکنون در شرایط فعلی در دانشگاه‌های ما نوشته می‌شود ناظر به نیازهای مرحله دولت اسلامی نیست. اولویت سوم مسأله پیشگیری بنیادین اسلامی از جرم است؛ کارشناسان عزیز استحضار دارند که ساختار فعلی جمهوری اسلامی -به ویژه بخش برنامه‌ریزی آن که با نگاه توسعه نوشته شده- به هیچ عنوان قدرت پیشگیری از جرم ندارد. لذا آمار جرائم در کشور ما در حال بالارفتن است. در برنامه‌ی ششم حتماً باید بسته‌ی اقدامات منجر به پیشگیری از جرم دیده شود. اولویت چهارم بحث مقاوم‌سازی اقتصاد است. یعنی ما باید مجموعه تدابیر و اقداماتی را در پیوست الگوی پیشرفت اسلامی برای برنامه‌ی ششم پیشنهاد دهیم که از اتدراج اقتصاد ایران در اقتصاد بین الملل جلوگیری کند. و باعث شود تکانه‌های نفتی و ارضی و سایر تکانه‌های اقتصادِ بین الملل در زندگی و معیشت مردم، تأثیر چندانی نداشته‌باشد.

مجری: آقای کشوری به نظر من، اولویت اصلی شما از میان ابعاد گوناگون اقتصادی و اجتماعی و سیاسی، بُعد فرهنگی توسعه است. در واقع به بُعد فرهنگی بیشتر توجه می‌کنید. زیرا در چهار اولویت شما، سه اولویت، اولویت فرهنگی و یکی هم اقتصادی است.

حجت الاسلام کشوری: شما به بحث فنی‌ای اشاره کردید. الگوی پیشرفت اسلامی، اقتصاد را در عرض باقی موضوعات جهت‌ساز یا زیرساخت‌های فرهنگ مورد توجه قرار می‌دهد برخلاف توسعه‌ی غربی که اقتصاد را اصل قرار داده و قصد دارد همه‌چیز را با اقتصاد هماهنگ کند. اخیراً در دوره‌ی جدید-در دولت یازدهم-مشاهده می‌شود که قصد دارند سیاست خارجی‌ را نیز با حوزه‌ی اقتصاد هماهنگ کنند. بر اساس مفاهیم الگوی پیشرفت اسلامی، اساس این امر، نگاهِ اقتصادی است ولی نگاه غلطی می‌باشد. بله؛ اقتصاد جامعه باید سازماندهی و ساماندهی پیدا کند، ولی معنای این ساماندهی این نیست که ما اقتصاد را محور قرار داده و همه‌چیز را با اقتصاد هماهنگ کنیم. برخلاف دیدگاه الگوی پیشرفت اسلامی که فرهنگ اصل است-فرهنگ در تعبیر نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی، هدایت است- هدایت یا فرهنگ بنیان اداره‌ی جامعه بوده و تمام امور باید با محوریت آن هماهنگ شود. شما به نکته‌ی کاملاً فنی‌ای اشاره کردید.

مجری: به نظر شما در برنامه‌ی توسعه- که قوه‌ی مجریه، عهده‌دار معیشت جامعه است و [احتمالاً] بیشتر طرفدار بُعد اقتصادی توسعه باشد- توازنی بین سند توسعه و فرهنگ وجود دارد؟ و اینکه [آیا] اگر در برنامه‌ی ششم توسعه به اقتصاد اولویت داده باشند در مجلس و جاهای دیگر فیلترهایی وجود دارد که تعادلی [بین اقتصاد و فرهنگ] ایجاد کند؟

حجت الاسلام کشوری: ما ممکن است فوریت مسئله‌ی اقتصاد را به دلیل دشمنی اقتصادی دشمنان بپذیریم، ولی هرگز از دیدگاه الگوی پیشرفت اسلامی، اقتصاد اولویت ندارد. ممکن است کسی بگوید در برهه‌ی اخیر، باید بسته‌ی اقتصادی برنامه‌ی ششم را فربه ببینیم؛ بنده با این مشکلی ندارم. لذا ما در فضای پیوست الگوی پیشرفت اسلامی، پیشنهاد دادیم از ظرفیت بخش وقف برای مقاوم‌سازی اقتصاد استفاده شود.

مجری: به دلیل اینکه دوستان دولتی ما پشت خط نیستند، به نظر من شاید اینطور پاسخ دهند که اگر معیشت جامعه در سطحی نباشد که ما بتوانیم آن‌ها را اداره کنیم- و آن حدیثی که می‌فرماید ممکن است فقر انسان را به کفر بکشاند- اول جامعه را به سطحی از اقتصاد برسانیم بعد به سراغ آن‌ها برویم. [یا در نظر دوم] اساساً معتقدند که اقتصاد برای همیشه در اولویت قرار می‌گیرد؛ این دو بحث جداست. خود شما به نظر نخست اذعان کردید که اول جامعه را به سطحی برسانیم و برنامه‌ی ششم توسعه نیز همین‌گونه بسته شود و بعد به سراغ اولویت‌ها برویم.

حجت الاسلام کشوری: برنامه‌های توسعه همین انتظار حداقلی را نیز محقق نکردند. ممکن است بعدها اشکال کنند که کسانی که برنامه‌های توسعه را در جمهوری اسلامی نوشتند، انسان‌های مسلط و عالمی [به مفاهیم توسعه] نبودند. ولی شما نمی‌توانید بگویید که کارشناسان کشور ایالات متحده‌ی آمریکا -که توسعه‌یافته ترین کشور دنیاست- کارشناسان بی‌سوادی بودند. در آمریکا که توسعه‌یافته ترین است، روزانه 50میلیون نفر کوپن غذا می‌گیرند. این به صورت ساده یعنی در توسعه‌یافته ترین کشور دنیا، نتوانستند حداقلی از معیشت را برای حدود 50 میلیون نفر از جامعه‌ی خود فراهم کنند. اگر ما نرمش قهرمانانه کنیم-یعنی جدال احسن کنیم- و این حرف دوستان توسعه‌گرا را بپذیریم و بگوییم که شما می‌خواهید حداقلی از معیشت را تأمین کنید، تجربه‌ی 70 ساله نشان داده که این حرف‌ها، روی کاغذ زیباست و در عمل محقق نمی‌شود.

مجری: آقای کشوری! از شما متشکرم. انشاءالله در برنامه‌های دیگر در خدمت شما خواهیم بود.