بررسی چرایی برگزاری اجلاس امنیتی مونیخ در تهران

ایسنا: برای برگزاری این نشست که در چارچوب نشست‌های خارجی کنفرانس امنیتی مونیخ برگزار شد، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه (IPIS) همکاری نزدیک و تنگاتنگی را با وزارت خارجه آلمان و دبیرخانه کنفرانس امنیتی مونیخ داشت.

در این کنفرانس یک روزه، علاوه بر محمدجواد ظریف و فرانک والتر اشتاین مایر، 60 میهمان عالی‌رتبه دیگر از جمله رییس مجلس عراق، جبران باسیل وزیر خارجه لبنان، نیچروان بارزانی نخست‌وزیر کردستان عراق، رمزی عزالدین رمزی جانشین نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، هلگا اشمید معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، الیزابت گوی کو رییس کمیسیون روابط خارجی مجلس فرانسه و نوربرت روتگن رییس کمیسیون روابط خارجی مجلس آلمان و... نیز حضور داشتند و به بیان دیدگاه‌های خود در مورد موضوع کنفرانس پرداختند.

کنفرانس امنیتی مونیخ که بیش از 52 سال از زمان برگزاری آن می‌گذرد امروز به یکی از مهم‌ترین بسترها برای بحث و تبادل نظر درباره سیاست خارجی و امنیتی جهان تبدیل شده است و هر ساله در ماه فوریه با حضور تعداد زیادی از مسوولان کشورهای مختلف برگزار می‌شود. سال گذشته نیز هیاتی از ایران متشکل از محمدجواد ظریف وزیر خارجه، عباس عراقچی و مجید تخت روانچی، معاونان وی و از اعضای ارشد گروه مذاکره‌کنندگان هسته‌ای جمهوری اسلامی و تعدادی از اعضای دیگر این گروه برای شرکت در پنجاه و یکمین نشست اجلاس امنیتی مونیخ، راهی آلمان شدند.

کنفرانس امنیتی مونیخ علاوه بر اجلاس سالانه خود در شهر مونیخ آلمان، جلساتی نیز به طور مرتب درباره موضوعات مهم منطقه‌یی و بین‌المللی در مناطق مختلف جهان برگزار و نتایج ‌آن را منتشر می‌کند.

نشست‌های خارجی اجلاس امنیتی مونیخ پیش از این در سال‌های 2009 و 2013 در واشنگتن،2010 در مسکو، 2011 در پکن، 2013 در دوحه، 2014 در دهلی‌نو و 2015 در وین برگزار شده است. اجلاس تهران دومین اجلاس امنیتی مونیخ در سال 2015 است.

نشست‌های بعدی این اجلاس برای سال آینده در آدیس‌آبابا و سپس در پکن و واشنگتن برنامه‌ریزی شده است.

با توجه به اهمیت برگزاری این کنفرانس در تهران، دکترمصطفی زهرانی، مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه که نقش مهم و موثری در برگزاری این کنفرانس داشت در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) به روند برگزاری این کنفرانس در تهران و نتایج حاصل از آن پرداخت.

این دیپلمات ارشد کشورمان در این گفت‌وگو با اشاره به سیاست دولت یازدهم و مجموعه دستگاه دیپلماسی کشور در امر گسترش گفت‌وگوی علمی بین مراکز فکری دنیا با ایران گفت: در سال‌های گذشته ایران همواره به عنوان یک تهدید امنیتی به دنیا معرفی می‌شد و این نوع برخورد باعث شده بود که جامعه ایران و مردم ایران به ناحق به عنوان شهروندان درجه دوم در جامعه‌ی جهانی معرفی شوند و این یک موضوع آزاردهنده برای همه بود. همه کسانی که به این نظام و انقلاب علاقمند هستند، متوجه بودند که این شرایط در شان ملت ایران و نظام سیاسی آن نیست.

زهرانی با بیان این که کنفرانس امنیتی مونیخ یکی از مهم‌ترین کنفرانس‌های امنیتی دنیا بعد از اجلاس سازمان ملل است که هر ساله با حضور تعداد زیادی از سران کشورها و اندیشمندان این حوزه برگزار می‌شود، ادامه داد: با توجه به تغییرات ایجاد شده در فضای بین‌المللی در ارتباط با ایران، ما با مسوولان کنفرانس امنیتی مونیخ صحبت کرده و این نکته را گوشزد کردیم که اگر این کنفرانس به واقع به دنبال ارائه نرم‌افزار و ایده‌های لازم جهت تحقق امنیت در دنیا است، نمی‌تواند مسائل خاورمیانه و تاثیرات آن بر امنیت جامعه‌ی بین‌المللی و به‌ویژه نقش جمهوری اسلامی در این زمینه را نادیده بگیرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به موقعیت ایران در منطقه گفت:‌ ایران در منطقه پر از آشوبی قرار گرفته و با کشورهایی همسایه است که هر کدام دچار بحران‌هایی هستند ولی تاکنون مستقل و پایدار مانده است. ما به مسوولان کنفرانس امنیتی مونیخ گفتیم که باید مفهوم، تئوری و ایده برای امنیت در این منطقه ارائه شود و آغاز این حرکت از داخل ایران می‌تواند بسیار موثر باشد. در واقع ما تلاش داشتیم گفتمان جدیدی را برای امنیت منطقه به صورت مشترک ارائه کنیم و این ایده از سوی آن‌ها پذیرفته شد. بعد از پذیرش این ایده از سوی آن‌ها و روندی که این موضوع در داخل کشور طی کرد ما حدود شش هفته زمان برای برنامه‌ریزی و برگزاری این کنفرانس داشتیم و در این شش هفته خوشبختانه رکورد خوبی برای هماهنگی و دعوت از مهمانان صورت گرفت، در حالی که به طور معمول روند این گونه دعوت‌ها سه چهار ماه طول می‌کشد ولی ما از این فرصت کم، حداکثر استفاده را کردیم.

مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه با بیان این که یکی از اهداف اصلی از برگزاری چنین کنفرانسی در تهران بحث غیرامنیتی کردن (Desecuriitiztion ) هویت ایران و تاکید بر این موضوع بود که ایران می‌تواند در منطقه و دنیا الگوی امنیتی و ایده‌های امنیت‌ساز ارائه دهد، خاطرنشان کرد: امنیت یک کالا است و قابل تولید است. دارای دو قالب سخت افزار و نرم افزار است و در مواقعی، موضوع نرم‌افزار مهم‌تر از سخت‌افزار است. نرم‌افزار در ایده و تئوری‌هاست و جمهوری اسلامی ایران از بعد نرم‌افزاری در این عرصه حرف اول را در دنیا می‌زند. ما تلاش داشتیم که ایران را از سیکل امنیتی و به عنوان یک تهدید در عرصه‌ی بین‌المللی خارج کرده و اثبات کنیم که برای استقرار امنیت در عرصه جهانی می‌توانیم راه‌حل‌های مهم و موثری را ارائه بدهیم. این دیپلمات ارشد کشورمان با تاکید بر این که ایران می‌تواند در حوزه امنیت ایده‌پردازی مناسب و موثری داشته باشد، گفت: بخشی از مسائلی که در این کنفرانس مطرح بود مباحث متدولوژیک بود در واقع سعی کردیم شیوه‌های گزینشی در بحث امنیت را در ذهن حاضران در این کنفرانس به چالش بکشیم. مثلا این که چه چیزی باعث می‌شود سوریه اولویت اول منطقه باشد ولی مقوله‌هایی چون بحران در بحرین، فاجعه منا و حمله عربستان به یمن به عنوان یک موضوع امنیتی در اولویت قرار نمی‌گیرند. در ادامه این موضوع یک بحث و چالش متدولوژیک مطرح شد و این که آن‌ها در بحران سوریه فقط به موضوع کنار گذاشتن بشار اسد توجه می‌کنند و در مورد دیگر مولفه‌ها تامل دقیقی انجام نمی‌دهند.

زهرانی دومین چالش را بر روی تفسیرهایی دانست که آن‌ها از واقعیت‌های منطقه‌یی در خاورمیانه در ذهن دارند و در این راستا خاطرنشان کرد: آن‌ها فرض می‌کنند آن چه که در سوریه در حال رخ دادن است از ابتدا یک حرکت مردمی واقعی بوده و ما این تصور را برای آن‌ها به چالش کشیده و بیان کردیم اعتراضاتی که سفیر فرانسه و یا سفیر آمریکا در راس آن حضور داشته باشند اساسا نمی‌تواند یک حرکت اصیل به حساب آید.

او با بیان این که در چارچوب همین چالش‌های متدولوژیک، آن‌ها تفسیرهای نادرست خود از واقعیت را به عنوان مفروض درست در نظر می‌گیرند و بر این اساس اقدام به ارائه تحلیل و راه‌حل می‌کنند، خاطرنشان کرد: ما پیش از این فکر می‌کردیم که غربی‌ها در بحث علت و معلول توجه بیش‌تری به معلول دارند و به علت چندان فکر نمی‌کنند ولی اکنون در جریان این بحث‌ها متوجه شدیم علت را می‌فهمند ولی این که چرا به علت نمی‌پردازند جای سوال است. شاید منافعی در این میان مطرح باشد ولی در کل اگر آن‌ها در بستری دراز مدت از نگاه منافع خودشان به این موضوع بپردازند بهتر متوجه واقعیت‌ها و حتی منافع‌شان می‌شوند.

مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه در بخشی دیگر ازسخنان خود در همین چارچوب ادامه داد: در بحث یازده سپتامبر از 19 تروریستی که دستگیر شدند 15 تای آن‌ها تبعه سعودی بودند ولی آمریکا و غرب در برابر آن ساکت نشستند و این مسأله مهمی است. ولی فرض کنید اگر یکی از آن‌ها اجدادشان ایرانی بود شما می‌دیدید که غربی‌ها با ایران چه می‌کردند.

زهرانی با اشاره به اهمیت بازنگری اساسی در این نوع نگاه آن‌ها به دنیا و موضوع امنیت، خاطرنشان کرد: ما اساسا با غربی‌ها یک اختلاف مبنایی در این ارتباط داریم. ما امنیت را از نقطه نظر تئوری انتقادی مورد بحث قرار می‌دهیم. در این تئوری موضوع اول این است که قبل از این که چگونه می‌توان امنیت را ایجاد کرد باید دید امنیت چه کسانی و چه چیزی مطرح است. مثلا غربی‌ها وقتی که در منطقه خاورمیانه بر اساس همین نگاه امنیت را مورد توجه قرار می‌دهند بیش‌تر توجه‌شان بر روی امنیت نفت و امنیت دولت‌هایی است که منابع نفتی آن‌ها را تضمین می‌کنند و هم‌چنین امنیت اسرائیل. در حالی که هیچ کدام از این‌ها به واقع در راستای امنیت منطقه نیست، چرا که واقعیت این است که آن چه که باید در این منطقه از نظر امنیتی مورد توجه قرار بگیرد مردم هستند. هر چیزی می‌تواند امن باشد به شرطی این که در خدمت مردم باشد. نفت تا زمانی یک مقوله امنیت‌ساز خواهد بود و در امنیت قرار خواهد داشت که در خدمت امنیت و رفاه مردم منطقه باشد.

این استاد دانشگاه با بیان این که حکومت‌های امن باید در خدمت مردم و برخاسته از نظرات و رای آن‌ها باشند، ادامه داد: وقتی که آن‌ها نفت و قیمت آن را مبنای امنیت می‌گذارند در این چارچوب حکومت‌های استبدادی نیز باید حفظ شوند و در واقع شاهد یک نوع نقض غرض در این عرصه هستیم. چراکه آن‌ها از یک طرف طرفدار دموکراسی هستند و از طرف دیگر از حکومت‌های استبدادی حمایت می‌کنند.

وی با بیان این که امنیت اسراییل یعنی ناامنی در منطقه، تصریح کرد: نهادهای سیاسی که از دل اشغال بیرون می‌آیند اساسا نمی‌توانند دولت باشند چه برسد که بخواهیم از آن‌ها به عنوان دولت مشروع یاد کنیم و جمهوری اسلامی ایران بر اساس این تفکر موجودیت اسراییل را نمی‌پذیرد و به چالش کشیده است.

زهرانی هم‌چنین به سخنرانی برخی از مقامات ایرانی از جمله آقایان ظریف، خرازی، ولایتی، شمخانی و بروجردی در این کنفرانس اشاره کرد و گفت:‌ در این نشست در بحث سوریه مقامات ایرانی همه یک چیز را می‌گفتند و آن‌ها تعجب کرده بودند که به این میزان در مورد این موضوع در بین مقامات ایرانی هماهنگی وجود دارد. در این کنفرانس این انتقاد به طرف مقابل مطرح شد که چرا آن‌ها به جای این که بر روی پروسه دموکراسی در سوریه فکر کنند، تمرکزشان را بر روی کنار گذاشتن یک فرد قرار داده و به صورت گزینشی به این موضوع توجه می‌کنند.

مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه به موضوع نظریه انتقادی امنیت اشاره کرد و گفت:‌ در ابتدا آن‌ها بر اساس برخی از نظرسنجی‌ها در بین پناهندگان و آوارگان مدعی بودند که هفتاد درصد از مردم بشار اسد را نمی‌خواهند؛ پاسخ ما به آن‌ها این بود که در حال حاضر بشار اسد 25 درصد خاک سوریه را در اختیار دارد و از جمعیت 18 میلیونی رقمی بالای 65 درصد خواهان حضور بشار اسد هستند و این که چرا آن‌ها از این جنبه به این موضوع نگاه نمی‌کنند.

او با بیان این که در این جلسه مطرح شد که بر روی پروسه انتقال سیاسی در این کشور به جای گذاشتن پیش شرط، باید تاکید جدی‌تری شود، ادامه داد: در این کنفرانس اعلام کردیم که ما شک داریم غربی‌ها در حال مبارزه با تروریسم هستند در حالی که مبارزه با این پدیده باید از نظر موضوعی در اولویت اول باشد.

این دیپلمات ایرانی با بیان این که ایجاد ثبات قبل از دموکراسی است و اگر ثباتی وجود نداشته باشد توسعه‌ای از آن بیرون نمی‌آید بلکه جنگ و خونریزی نتیجه آن است به مانند آن چه که در لیبی شاهد آن هستیم، خاطرنشان کرد: به طرف‌های مقابل در این کنفرانس گفتیم راه کار شما در سوریه نتایجش منجر به آن چیزی خواهد شد که در لیبی شاهد آن هستیم و باید به فکر آلترناتیو دیگری بود.

وی در همین راستا گفت: ما خطاب به آن‌ها این مساله را مطرح کردیم که شاید شما در پی این هستید که یک ناامنی را در منطقه رها کنید ولی ایران چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد و حضورش در کشورهایی چون سوریه و عراق در راستای ایجاد ثبات و صلح در این کشورها به صورت هم‌زمان است. مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه ادامه داد: ما تصمیم گرفته‌ایم به جای این که در اجلاس‌های آن‌ها حضور پیدا کنیم و در موضع دفاع از خودمان قرار بگیرم و مجموعه تصمیمات آن‌ها درباره ایران ما را آزار دهد، خودمان در این مسیر بسترساز باشیم و این که این زمینه را فراهم کنیم که با تغییر بستر و قالب نگاه و ایده‌مان را به دنیا مطرح کنیم و آن‌ها در برابر ایده‌های‌مان به اظهارنظر بپردازند نه این که ما در قالب طرح‌های آن‌ها مجبور به دفاع از خود شویم.

این استاد دانشگاه گفت: در همین چارچوب دفتر مطالعات وزارت خارجه در یک سال گذشته دو حرکت مهم را انجام داد که از جمله می‌توان به برگزاری کنفرانس «جهان علیه خشونت» اشاره کرد؛ این کنفرانس در راستای مطرح شدن ایده دو سال پیش رییس‌جمهور در سازمان ملل جهت مبارزه با خشونت و افراطی‌گری برگزار شد، این کنفرانس باعث شد ایران به عنوان یک برند در این عرصه مطرح شود.

زهرانی اجلاس مقدمانی کنفرانس امنیتی مونیخ در تهران را یکی دیگر از حرکت‌های مهم این مرکز و دستگاه دیپلماسی کشور در طول سال 94 اشاره کرد و گفت: این اجلاس با دیگر اجلاس‌ این کنفرانس دارای یک تفاوت کیفی بود و موضوع اصلی این بود که بستر اصلی سخن در داخل جمهوری اسلامی ایران ترسیم شد و همه مقامات و متفکران نظرات خود را در چارچوب این بستر ارائه کردند.

مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه گفت: تصمیم گیری در مورد بسیاری از بخش‌های مختلف این کنفرانس از جمله مسوولیت چیدمان این اجلاس و تعیین سخنران‌ها برعهده ایران بود و ما از لحاظ شکل و محتوا این کنفرانس را مدیریت کردیم. از دیگر سو سعی کردیم کشورهایی که از نظر ما باید در این کنفرانس حضور پیدا کنند مورد دعوت قرار بگیرند که این اتفاق نیز صورت گرفت.

زهرانی در ادامه گفت‌وگو به برخی دیگر از برنامه‌های آتی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه اشاره کرد و افزود: در سال جاری «کنفرانس افغانستان در دهه پیش‌رو» در بالاترین سطح در تهران برگزار خواهد شد و در این کنفرانس کارشناسان و مقامات مختلفی از دنیا حضور خواهند داشت و در سیاق و بستری که ایران تعریف می‌کند در مورد امنیت منطقه گفت‌وگو می‌کنند. این استاد دانشگاه هم‌چنین از برگزاری «کنفرانس خلیخ فارس» بعد از سال‌ها و در شرایطی جدید در تهران خبر داد و گفت:‌ در این کنفرانس بحث‌های جدی در ارتباط با مسائل خلیج فارس مطرح خواهد شد.

وی با بیان این که آن چه که بیش‌تر در این کنفرانس‌ها مطرح می‌شود بحث گفتمانی است که به تدریج تئوری‌های مربوط به آن شکل می‌گیرد، بار دیگر به برگزاری اجلاس مقدماتی کنفرانس امنیتی مونیخ در تهران اشاره کرد و گفت: برای شرکت کنندگان در این اجلاس بیش‌تر از قبل روشن شد که بدون حضور ایران امکان حل مسائل منطقه وجود ندارد و این که دیگر کشورها و قدرت‌ها ناگزیر هستند که نقطه نظرات ایران در مورد حل بحران‌های منطقه از جمله سوریه، یمن و ... مدنظر قرار دهند، نقطه نظراتی که با واقعیت‌های موجود در منطقه کاملا سنخیت دارد.