نقش اختلافات شاهزادگان سعودی در فاجعه منا

مهر: محمد المصری نویسنده مصری در یادداشتی در روزنامه الصفحه مصر نوشت: با مرگ «عبدالله بن عبدالعزیز» و روی کار آمدن «سلمان بن عبدالعزیز» تحولات عمیقی در نظام قدرت پادشاهی عربستان سعودی رخ داد، به طوری که ملک سلمان با تغییرات گسترده زمینه را برای حذف «مقرن بن عبدالعزیر» ولیعهد سابق، «سعود الفیصل» وزیر خارجه وقت و «متعب بن عبدالله» فراهم کرد. در سایه این تغییرات با جایگزین ساختن «محمدبن نایف» به عنوان ولیعهد جدید و «محمد بن سلمان» در پست وزیر دفاع و جانشین ولیعهد صحنه سیاسی و قدرت در عربستان را دگرگون ساخت. ملک سلمان با تغییرات گسترده‌ای که در سطح وزیران و معاونان وزارتخانه‌ها انجام داد، قدرت را به خانواده سدیری منتقل ساخت.

این انتقال قدرت با واکنش سایر شاهزادگان دربار مواجه شد. بنابراین محتمل خواهد بود که جریانات کنار گذاشته از قدرت با هر ساز و کاری در صدد اقدامات تلافی جویانه برآیند. عمق فاجعه حوادث حج فرضیاتی را در ذهن متبادر می‌سازد که ممکن است حوادث مذکور اتفاقی نبوده و در نتیجه رقابت های داخلی نظام قدرت در عربستان و آینده این کشور باشد. مهمترین مصداق های این اتفاق برنامه‌ریزی شده را می‌توان «اختلافات شاهزادگان و تسویه حساب های درونی در نظام پادشاهی» نام برد. نتیجه این اختلافات، کشمکش‌هایی بود که منجر به شکل‌گیری حادثه مکه و منا گشت. حوادثی که به راحتی نمی توان از علل دوردست آنها غافل ماند.

اختلافات شاهزادگان و نظام قدرت در عربستان در دو سطح قابل بررسی است. سطح اول اختلافات حاکمیت با شاهزادگان سابق و کنار گذاشتن از صحنه سیاسی و قدرت در عربستان با محوریت مقرن بن عبدالعزیر و متعب بن عبدالله. طبق شواهد موجود بعید به نظر می رسد این طیف دخالت چندانی در این قضیه داشته باشد. اما سطح دوم می‌توان به رقابت‌های درون گروهی صاحب منصبان در قدرت و رقابت‌های آنها در عرصه نظام حاکم کنونی جستجو کرد.

رقابت جدی بین محمد بن نایف (ولیعهد) و محمد بن سلمان (جانشین ولیعهد و وزیر دفاع) در این دسته از اختلافات جای می‌گیرد. به طوری که تحلیلگران سیاسی معتقدند روند برق آسای انتقال قدرت در عربستان و اختیارات عدیده پادشاه به وزیر دفاع، محمد بن سلمان را وادار به بلند پروازی‌های سیاسی در عربستان کرده است و غرور ناشی از این مسئله، سیاست خارجی عربستان را با چالش‌هایی مواجه کرده است. به طوری که محمد بن نایف به عنوان ولیعهد و وزیر کشور مهمترین سد در برابر یکه تازی محمد بن سلمان قرار داده است. بنابراین عرصه سیاست داخلی و خارجی عربستان به عرصه رقابت این دو شاهزاده تبدیل شده است، به طوری که نتایج این رقابت‌ها خود را در موضوعات و مسائل مختلف نشان داده است.

از دیدگاه بسیاری از تحلیلگران مسائل استراتژیک، حوادث و اتفاقات حج و منا می‌تواند یکی از عرصه‌های رقابت تنگاتنگ این دو نفر قلمداد شود. یکی از فرضیات مطرح شده این است که رقابت های قدرت در عربستان در حال حذف نایف از ولیعهدی است. محمد بن نایف به عنوان وزیر کشور و مسئول اصلی برگزاری مراسم حج، مسئول تامین امنیت ‌حجاج است. به تبع رقابت های درون ساختار قدرت، آن بخش از دستگاه امنیتی عربستان که با محمد بن سلمان ارتباط دارد، حوادث حج (سقوط جرثقیل) و منا (کشتار بیش از ۴۰۰۰ حاجی) را در جهت سناریو سازی حذف نایف از عرصه قدرت در عربستان طراحی کرده بود. طرحی که می‌توانست کفایت سیاسی و امنیتی محمد بن نایف را خدشه دار کرده و زمینه را برای عزل وی از ولیعهدی توسط ملک سلمان فراهم ساخته و کودتای دوم قدرت در عربستان و قدرت یابی محمد بن سلمان را شکل دهد.

از طرفی محمد بن نایف با زیرکی توانست نقشه محمد بن سلمان در ارتباط با حاثه مکه (بی لیاقت نشان دادن ولیعهد) را به خوبی خنثی کند. به طوری که با وقوع حادثه منا و کشتار فاجعه بار حجاج، این بار هوش و ذکاوت او در پخش تصاویری از ستون کشی وزیر دفاع به عنوان عامل اصلی انسداد معابر وصولی به منا، فشار روانی حادثه علیه وزیر کشور را کاهش داد. از طرفی دیگر بسیاری از نگاه‌ها به خروج زبده‌ترین نیروهای امنیتی از صحنه حج و گسیل آنها به جنگ یمن با نظر وزیر دفاع، بخش دیگری از این فشار را متوجه ملک سلمان و پسرش کرد. نتیجه آنکه طراحی حادثه مکه و منا با هدف ساقط کردن نایف با شکست مواجه شد. اما در لوای این رقابت بیش از ۴۷۰۰ نفر از حجاج جان خود را از دست دادند. دادخواهی کشورهای مسلمان از عربستان سعودی به دلیل قربانی کردن حجاج، چالش‌های جدی برای این کشور ایجاد کرده است.

از نظر برخی کارشناسان «شکاف در درون خاندان سلطنتی»، «جنگ یمن»،«مشکلات اقتصادی»، «تراژدی حج»، «تشدید تنش با ایران» و «کاهش دخالت و سرمایه‌گذاری آمریکا در امور خاورمیانه» تهدیدات جدی پیش روی عربستان سعودی است؛ تهدیداتی که احتمال فروپاشی آن را به دنبال دارد.

حال اگر جنگ قدرت و رقابت شاهزادگان مخالف با فرزند پادشاه، رقابت‌های بسیار هدفمند جانشین ولیعهد و ولیعهد، بیماری پادشاه و نگرانی‌های شاهزادگان سدیری را به این ماجرا اضافه کنیم، پیش‌بینی اینکه عربستان سعودی، جهان اسلام و منطقه خاورمیانه با چه تحولاتی روبرو خواهد شد، بسیار نگران کننده است.