تاثیر خزر بر معادلات امنیت بین المللی

آفتاب یزد: 7 اکتبر امسال ارتش روسیه با هدیه‌ای متفاوت و مهیج تولد ولادیمیر پوتین را به او تبریک گفت. نیروی دریایی ارتش روسیه روز 4 شنبه از محل استقرار خود در حوزه میانی دریای خزر؛ حداقل 26موشک میان برد هدایت شونده کروز به سوی حداقل 11هدف در خاک سوریه پرتاب کرد.از 30 سپتامبر و صدور مجوز دومای روسیه برای انجام عملیات برون مرزی ارتش‌؛ این نخستین حمله متفاوت از منطقه ای غیر متعارف و با فاصله تقریبی 1500 کیلومتری به مواضع تروریست‌های داعش درخاک سوریه محسوب می شود.به گفته پاره‌ای تحلیل گران نظامی؛ابعاد این عملیات در مقایسه با حجم وسیع حملات نیروی هوایی روسیه در خاک سوریه ؛شاید از تاثیرفیزیکی چندانی بر مواضع مخالفان پرزیدنت اسد برخوردار نباشد.خصوصا در شرایط کنونی که دسترسی به مناطق مورد حمله،کار آسانی نیست وبعید به نظر می رسد که خود روسها هم در تحلیل نهایی چنین هدفی را الزاما دنبال کرده باشند.اما تردیدی نیست پرتاب موشک‌های پیشرفته کروز دریا به زمین که باسرعت مافوق صوت و در ارتفاع پایین به سمت هدف خود حرکت می کنند، تاثیر روانی فوق العاده‌ای بر تحولات میدان جنگ و عرصه به بن رسیده دیپلماسی بر جای خواهد گذاشت . بیشتر به این دلیل که از منطقه‌ای دوراز انتظار که هیچکس انتظارش را نداشت (یا بهتر است گفته شود آبهای سرزمینی روسیه درقلب منطقه بسیارحساس آسیای مرکزی و قفقاز) موشک‌ها شلیک شدند.

تحلیل گران نظامی این عملیات را به دلیل تاثیرروانی که بر جنگ سوریه خواهد گذاشت بسیار با اهمیت توصیف کرده اند. عمدتا به این دلیل که ارتش روسیه برای انجام حملات مشابه ازمنطقه مدیترانه شرقی و2 پایگاه هوایی - دریایی طرطوس و لاذقیه،با مانع و مشکلی خاصی روبرونبوده ونیست.

از سوی دیگر ریاض حداد سفیر سوریه در روسیه گفته است این حملات پس از آن صورت گرفت که مختصات دقیق مقرهای داعش به ارتش روسیه تحویل داده شد. حداد امامشخص نکرد، دمشق چگونه و از چه منبعی این مختصات دقیق را به دست آورده و چرا نابودی آنها باید با حملات موشکی کروز و از خاک روسیه انجام شود؟ تنها منابع روسی به نقل از ولادیمیر پوتین گفته اند «ناو‌های روسی در دریای خزر به سوی مواضع گروه تروریستی داعش آتشباری کرده و تمام اهداف مشخص شده را مورد اصابت قرار دادند.»پوتین با لحنی تعجب آور اما تاکید کرد« آتشباری ما از این مسافت نشان دهنده آمادگی خوب ارتش روسیه است».

گرچه نکته آقای پوتین درست به نظر می رسد، ولی این سوال را مطرح کرده که این عملیات از جنبه تاثیر مستقیم برجنگ داخلی سوریه تا چه میزان اهمیت دارد؟

اگراز زاویه نظامی به موضوع نگاه کنیم فکر می‌کنم این عملیات جدای از تاثیرروانی و راهبردی آن بر جنگ داخلی سوریه و آینده خاورمیانه و اینکه حاوی چه پیامی برای جبهه رقیبان است؛به خودی خود یک عملیات تاثیر گذارفنی تلقی نمی‌شود. به ویژه که آقای پوتین روز 4 شنبه تاکید کرد«بحران سوریه باید با روش‌های سیاسی خاتمه یابد».به هرصورت عملیات خزر 3 نکته مهم را روشن کرد:

1- آشکار شدن قدرت دریایی نظامی تا کنون پنهان مانده و یا مبهم ارتش روسیه در دریای خزر.

2- قدرت سلاح‌های استراتژیک، دقت پرتاب و هدایت آنها از روی کشتی از فاصله‌ای دور تا مقصد نهایی.

3- ارزیابی فنی یک حمله موشکی وتجهیزات راهبری آن در میدان واقعی جنگ و رفع نواقص آن.

اینها البته مواردی بس مهم هستند اما منعکس کننده نیات مسکو در تحولات پیش روی سوریه و خاورمیانه تلقی نمی شوند.اینکه انجام عملیاتی متفاوت،از مکانی متفاوت،آنهم در زمانی بسیار حساس که ناتووایالات متحده برحجم انتقادات خود از مسکو به شدت افزوده اند،با چه هدفی صورت گرفته‌؟

سوالی است بسیار مهم که ذهن بسیاری از تحلیل گران سیاسی و امنیت استراتژیک والبته کشور‌های منطقه خزر،آسیای میانه تا حوزه جنوبی خلیج فارس،غرب آسیا تا شبه قاره هند را به خود مشغول کرده.یک دیپلمات خاورمیانه‌ای مقیم نیویورک که دولت متبوعش روابط بسیار صمیمانه ای با روسیه دارد می گوید«فکر می‌کنم دریای خزر از حالا به بعد برای کشور‌های حاشیه آن اهمیت استراتژیک حیاتی و امنیتی پیدا خواهد کرد.اکنون همه متوجه شده اند این دریا در معادلات امنیت بین المللی اهمیت پیدا کرده است.روسیه این را به وضوح ثابت کرد. اما استراتژی امنیتی کشور‌های حاشیه این دریا از این به بعد چه خواهد بود؟ در میان مدت مشخص خواهد شد».

این همان تاثیری است که ابعاد آن تنها به تحولات سوریه مر بوط و محدود نشده و حوزه بسیار وسیع تری از فلات امنیت راهبردی روسیه را به زیر پوشش خواهد برد.

البته چرایی و ارزیابی نهایی تاثیر حمله موشکی از عمق دریای خزر به خاک سوریه، بسته به اینکه کشورهای مخاطب روسیه(دوست ،رقیب یا دشمن) و نیز تحلیل گران ارشد سیاسی و نظامی از چه زاویه‌ای و با چه رویکردی به موضوع می نگرند بسیار متفاوت خواهد بود. آیا ناتو وایالات متحده با توجه به سنت دیرینه رویاروئی با روسیه به دوران جنگ سرد بازخواهند گشت؟به دلیل تغییر معادلات بین المللی خصوصا در شرق اروپا وخاورمیانه که تهدید با معیار‌های سرخ را دیگر احساس نمی کنند؛سوال و جواب سختی است.اما به باور پاره‌ای کارشناسان سیاسی مقیم بروکسل، مسلما فشارسیاسی مشترک ناتوو اتحادیه اروپا برای توسعه سیاسی به سمت شرق به شدت افزایش خواهد یافت.اما این تاثیر منطقه‌ای آن در حوزه دریای خزر است که اهمیتی بسیار استراتژیکی پیدا کرده. درواقع به دلیل نبود تجربه نظامی مشابه در این دریا، مشخص نیست واکنش کشورهای حاشیه خزر به این اقدام پیام دار مسکو دقیقا چه خواهد بود؟باید برای این سوال پاسخی پیدا کرد.