از لوزان و وین تا توافق خوب

روزنامه «جوان» در یادداشتی به قلم «سید رحیم نعمتی» نوشت: مثل اینکه تکلیف ضرب‌الاجل 30 ژوئن هم مثل ضرب الاجل قبلی شده چراکه دفعه قبل قرار بود توافق سیاسی در پایان ماه مارس به دست بیاید اما آن ضرب الاجل هم گذشت و کار توافق بعد از سه روز و با انتشار بیانیه‌ای تمام شد که به تفاهم لوزان مشهور شد. بعد از آن قرار شد تا پایان ژوئن مرحله بحث در باره جزئیات و نگارش متن نهایی انجام شود. هیئت‌های مذاکره‌کننده ایران و گروه 1+5 هر چه به پایان ماه ژوئن می‌رسیدند کار بیشتری داشتند و رفت‌و آمدهای آنها به ژنو، محل مذاکرات، ‌بیشتر می‌شد. بیشترین حجم از گفت‌وگوها در این روزهای پایانی به ماه ژوئن دیده شده که مذاکرات در وین، ‌پایتخت اتریش، جریان دارد و از قبل هم معلوم بود که با وجود مذاکرات فشرده کار تا پایان ژوئن تمام نخواهد شد، به همین دلیل هم بود که زمزمه تمدید در روزهای قبل از پایان ژوئن شنیده می‌شد اما تنها تمدید چند روزه مذاکرات چنان که لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، گفت توافق شده تا ضرب‌الاجل جدیدی برای مذاکرات تعیین نشود. پس، نکته روشن این است که توافق نهایی یا در چند روز بعد از ضرب‌الاجل پایان ژوئن به دست می‌آید یا آنکه هیئت‌های حاضر در وین به توافقی نمی‌رسند. این طبیعی است که بعد از ماه‌ها بحث و گفت‌وگو و چندین و چند دور مذاکره، توافقی در کار باشد و به نظر می‌رسد هیئت‌های حاضر در وین هم اراده سیاسی کافی برای رسیدن به این توافق را داشته باشند. تنها نکته‌قابل طرح این است که توافق چگونه توافقی باشد. همه طرف‌ها از توافق خوب می‌گویند و حتی برخی از دیپلمات‌ها در وین گفته‌اند که تمدید چند روزه برای رسیدن به توافق خوب است. هر طرفی از مذاکره می‌تواند منظور خاصی از توافق خوب داشته باشد اما مهم این است که هیئت ایرانی چه تعبیری از توافق خوب را در نظر دارد که با توجه به آن پای توافقی را امضا کند. باید گفت که رهبر انقلاب در سخنان اخیر خود در عین حمایت قاطع از هیئت مذاکره کننده ایرانی، حد و حدود این تعبیر را مشخص کردند و آن سخنان ملاک و میزانی برای هیئت ایرانی است تا با آن متن توافق نهایی را ارزیابی کند. حفظ صنعت هسته‌ای اصلی‌ترین و عمده‌ترین هدفی است که رهبر انقلاب به عنوان خط قرمز اصلی مطرح کردند که این موضوع پایه اساسی از عبارت توافق خوب را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر، ‌هر گونه توافقی که منجر به فعالیت هسته‌ای محدود و بسیار کنترل شده باشد به معنای عبور از این خط قرمز است و توافقی باید به دست بیاید که فعالیت هسته‌ای ایران در حد صنعت هسته‌ای را حفظ کند. رهبر انقلاب جدای از این پایه اساسی سه محور دیگر را به عنوان شرایط یک توافق خوب مطرح کردند. محور نخست به موضوع تحریم‌ها ارتباط دارد که رهبر انقلاب این موضوع را از دو جنبه مطرح کردند. جنبه نخست به دامنه تحریم‌ها مربوط می‌شود به این معنا که تحریم‌های اقتصادی، ‌مالی و بانکی ایران چه وضع شده از سوی سازمان ملل و چه از سوی امریکا و اروپا باید «فوراً هنگام امضای موافقتنامه لغو و بقیه تحریم‌ها هم در فواصل معقول» لغو شوند، بنابر این حرف از تحریم‌ها لغو است نه تعلیق و چیزی از این دست و رهبر انقلاب حتی دامنه تحریم‌هایی که باید لغو بشوند را هم معلوم کردند تا هیئت‌ایرانی برای متن نهایی در نظر بگیرند. جنبه دوم در نحوه اجرای لغو تحریم‌هاست که نباید لغو تحریم‌ها منوط به اجرای تعهدات از سوی ایران و گواهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد، جدای از اینکه تعیین آژانس به عنوان حکم در متن توافقنامه از نظر رهبر انقلاب قابل قبول نیست چراکه به دلیل تجارب گذشته، ‌معلوم شده آژانس و بازرسان آن نه طرف امین هستند و عادلانه رفتار می‌کنند و نه قابل اطمینان. درز اطلاعات محرمانه از آژانس به مطبوعات و ارتباط این اطلاعات با تروریست‌ها و شهادت دانشمندان هسته‌ای از مواردی هستند که این دیدگاه را تأیید می‌کنند. محور دوم مربوط می‌شود به بازه زمانی توافق نهایی که رهبر انقلاب بازه زمانی 10 یا 12 ساله را غیرقابل قبول دانسته و تأیید کردند: مقدار سال‌های قابل قبول محدودیت را به آنها گفته‌ایم، بنابر این بازه زمانی به طور کلی از طرف ایران حذف نشده بلکه نکته اصلی در عدم قبول آن حد از بازه زمانی طولانی مدت است و تعدیل بازه زمانی در حدی مقبول است. بالاخره محور سوم مربوط می‌شود به مسئله بازرسی‌ها که رهبر انقلاب با سه شرط «بازرسی‌های غیرمتعارف، پرس‌وجو از شخصیت‌های ایران و بازرسی از مراکز نظامی» خطوط قرمز جمهوری اسلامی را در این موضوع بیان کرده‌اند. در این سه شرط، بازرسی‌های غیرمتعارف حد و حدود موارد بازرسی‌ها را نشان می‌دهد که متن نهایی توافق نباید به آژانس اجازه دهد به هر بهانه‌ای از هر جا که بخواهد بازرسی کند و دو موضوع پرس‌وجو از شخصیت‌ها و بازرسی از مراکز نظامی هم به طور مشخص به امنیت ملی ایران مربوط است و نمی‌توان معامله‌ای بر سر آنها کرد. در نهایت، رهبر انقلاب حد و حدود متن نهایی توافق را تعیین کردند و هیئت ایرانی با توجه به این حدود است که می‌تواند در چند روز بعد از ضرب‌الاجل 30 ژوئن پای توافقنامه‌ای را امضا کند که متن نهایی توافق باشد.