مذاکرات جامع؛ از مسقط تا وین چه گذشت؟

فارس: فشرده‌ترین، پیچیده‌ترین و بحث‌انگیزترین دور مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 با قرار تمدید به پایان رسید؛ مذاکراتی که 18 و 19 آبان از مسقط کلید خورد تا شاید امیدها برای به نتیجه رسیدن آخرین دور را افزایش دهد اما به خاطر چالشی بودن مسائل باقی‌مانده چنین نشد.

موضوعات مورد بحث

«حجم ظرفیت غنی‌سازی» و «نحوه لغو تحریم‌ها»؛ این دو موضوعاتی بودند که تا آخرین روز به قوت خود باقی ماندند و تمدید هفت ماهه مذاکرات را طلب کردند. نخستین بار در مذاکرات سه‌جانبه میان محمدجواد ظریف وزیر خارجه، جان کری همتای آمریکایی او و کاترین اشتون هماهنگ کننده 1+5 در مسقط بود که این دو مشکل از سوی «یوسف بن علوی» وزیر خارجه عمان رسانه‌ای شد.

4500 سانتریفیوژ یا 8000 دستگاه

طبق گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، آمریکا تنها با برخورداری ایران از 4500 سانتریفیوژ موافقت کرده است اما ایران کف نیاز خود را 8000 سانتریفیوژ اعلام کرده است.

برخی کارشناسان مدعی هستند، هم‌اکنون نقطه گریز ایران، ‌یعنی مدت زمان فرضی که ایران نیاز دارد تا بتواند به تسلیحات هسته‌ای دست پیدا کند، 3ماه است و آمریکا و سایر کشورهای 5+1 درصدد هستند که این فاصله زمانی را طولانی‌تر کنند.

در آغاز مذاکرات طرف آمریکایی تنها با برخورداری ایران از 1500 سانتریفیوژ موافق بوده است،‌ اما هم اکنون و پس از پیشرفت‌های حاصله آمریکا با 4500 سانتریفیوژ نیز موافقت کرده است،‌ مشروط به اینکه ایران امتیازات دیگری واگذار کند. یکی از امتیازات مورد نظر آمریکا،‌ کاهش ذخائر گاز اورانیوم ایران است. این گاز در آغاز مراحل غنی‌سازی به سانتریفیوژها تزریق می‌شود. کاهش ذخائر گازی یکی دیگر از روش‌هایی ‌است که می‌تواند نقطه گریز هسته‌ای یک کشور را بالا ببرد. رسانه‌های غربی مدعی شده‌اند که ظاهرا ایران در ابتدا با این پیشنهاد موافق بوده اما هم اکنون در حال مذاکره با روسیه در خصوص این موضوع است، چراکه مقرر شده این ذخائر در روسیه نگاهداری شوند.

آسوشیتدپرس در ادامه به نقل از برخی منابع دیپلماتیک مدعی شده است که ایران تقاضای خود برای تعداد سانتریفیوژهای فعال را از 10 هزار به 8 هزار عدد کاهش داده است، ‌اما این رقم صرفنظر از میزان ذخائر گاز اورانیوم ایران برای طرف غربی قابل پذیرش نیست. به علاوه، ایران محدودیت در برنامه غنی‌سازی خود را تنها برای مدت زمانی چند ساله می‌پذیرد،‌ اما غرب خواهان محدودیت این برنامه در بازه‌ای بیش از 10 سال است؛ برخی منابع این زمان را تا 20 سال اعلام کرده‌اند.

نحوه لغو تحریم‌ها

اما با توجه به موضع‌گیری مقامات حاضر در مذاکرات، ظاهرا مشکل اصلی و چالشی بر سر «نحوه و سرعت لغو تحریم‌ها»ست. در حالی که ایران به شدت مُصر به لغو یکجای همه تحریم‌هاست، ظاهرا آمریکایی‌ها پیشنهاد تخفیف کوتاه مدت تحریم‌ها در ازای کاهش حجم بیشتری از ظرفیت غنی‌سازی ایران را مطرح کرده‌اند؛ موضوعی که قطعا به پیچیدگی گفت‌وگوها افزوده است.

تعلیق یا لغو تحریم‌ها

در همین رابطه نیز، «جف راتک» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت، در صورت به دست آمدن توافق هسته‌ای جامع میان ایران و 1+5، آمریکا تحریم‌ها را «تعلیق» می‌کند و «لغو کامل» آن‌ها را به پایبندی ایران به توافق منوط خواهد کرد. وی افزود: «اگر مذاکرات 1+5 با ایران به توافقی منجر شود، دیدگاه ما این است که بهتر است تحریم‌ها در ابتدا به جای برچیده شدن، تعلیق شوند. تنها زمانی که اطمینان یابیم که ایران به تعهدات خود پایبند بوده است، برای لغو تحریم‌ها اقدام خواهیم کرد».

خواست ایران برای لغو تحریم‌های شورای امنیت

به گزارش روزنامه «لس‌آنجلس‌تایمز»، طی 9 ماه گذشته مذاکرات هسته‌ای، ایران و 6 قدرت جهانی حاضر در مذاکرات بر روی لغو تحریم‌های یکجانبه اعمال شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا متمرکز شده‌اند. تحت این مذاکرات، اگر ایران محدودیت‌ها در برنامه هسته‌ای خود و آنچه که غرب احتمال دستیابی به تسلیحات هسته‌ای می‌خواند، را بپذیرد، واشنگتن و دیگر کشورها لغو تحریم‌های مالی و نفتی ایران را در دستور کار قرار خواهند داد. اما این کشورها ترجیح می‌دهند تا آخر برای لغو تحریم‌های تحمیلی سازمان ملل که بین سال‌های 2006 تا 2010 اعمال شده‌اند، منتظر بمانند. اما در هفته‌های اخیر مذاکره کنندگان ایران با تغییر بازی خواستار تسهیل تحریم‌های سازمان ملل نیز شده‌اند.

بهانه 1+5 برای مخالفت با لغو تحریم‌های شورای امنیت

لس‌آنجلس‌تایمز در این باره نوشت: پنج قطعنامه شورای امنیت علیه ایران به اندازه تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا سنگین نیست اما تحریم‌های سازمان ملل مداخله‌جویانه و ناخوانده است و به کشورهای عضو سازمان ملل اجازه داده تا محموله‌های ایران را بازرسی کنند. به علاوه، فروش تسلیحات و تجهیزات دو منظوره به ایران را ممنوع کرده است. اما موضوع این است که 6 قدرت بزرگ جهان احتمالا با درخواست ایران برای لغو تحریم‌های سازمان ملل مخالفت کنند زیرا برداشتن این تحریم‌ها در وهله اول اهرم آنها برای آنکه از تهران بخواهند با شرایط سازمان ملل هماهنگی داشته باشد، را کاهش می‌دهد و همچنین اگر تهران به تعهدات خود عمل نکند، تحریم مجدد سازمان ملل علیه این کشور دشوار می‌شود و باید شورای امنیت مجدداً علیه ایران تحریم‌هایی را تصویب کند.

تلاش کنگره برای محدود کردن اختیارات اوباما در لغو تحریم‌ها

اما از دیگران مباحثی که پیرامون بحث لغو تحریم‌ها وجود دارد؛ میزان اختیارات دولت اوباما برای لغو تحریم‌های یکجانبه آمریکاست؛ به ویژه از زمانی که قرار شده جمهوریخواهان کنترل کامل کنگره را به دست بگیرند؛ حساسیت‌ها نسبت به این موضوع افزایش یافته است.

ظاهرا این نگرانی به حدی بوده که در مذاکرات مسقط نیز گریزی به آن زده شده است. روزنامه «وال‌استریت‌ژورنال» در گزارشی با موضوع دور تازه مذاکرات هسته‌ای که در شهر مسقط عمان برگزار شد، به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی نوشته است که تیم ایرانی در جریان این نشست، در رابطه با تاثیرات انتخابات کنگره آمریکا و شکست دموکرات‌ها در سنا، از طرف آمریکایی سئوال کرده است.

تمهیدات کنگره برای بلوکه کردن توافق جامع

این نگرانی‌ها پر بیراه هم نیست. روزنامه «دیلی تلگراف» قبلا در گزارشی به نقل از یک دستیار کنگره نوشته است که قانونگذاران از قبل تمهیداتی اندیشیده‌اند تا با تغییر اختیارات رئیس‌جمهور، این امکان را از وی سلب کنند.

همزمان نیز جمهوری‌خواهان کنگره عزم خود را جزم کرده و تهدید کرده‌اند که توافق هسته‌ای با ایران را که «باراک اوباما» رئیس‌جمهور آمریکا با شرایط خود به دنبال آن است، بلوکه می‌کنند. در حالیکه جمهوری‌خواهان تا 3 ژانویه سال 2015، کنترل سنا را که هم‌اکنون در دست دموکرات‌هاست، برعهده ندارند، اما هم‌اکنون به صراحت گفته‌اند که هرگونه توافق با ایران را از نزدیک مورد بررسی قرار می‌دهند.

«لیندسی گراهام» سناتور جمهوری‌خواه آمریکا روز پنج‌شنبه هفته گذشته به صحن سنا رفت تا از سناتورهای کنگره درخواست کند تا به اتفاق آراء از رأی‌گیری بر روی لایحه‌ای که به کنگره اجازه می‌دهد در خصوص هرگونه توافق با ایران، تأییدیه نهایی بدهد یا اینکه تحریم‌‌های شدیدی علیه ایران تثبیت کنند، حمایت کنند.

«کریس مورفی» سناتور دموکرات ایالت کانتیکت آمریکا خیلی سریع با درخواست او مخالف کرد و گفت برنامه‌ریزی برای رأی‌گیری در خصوص این لایحه، در این برهه از زمان نابهنگام است. مورفی تأکید کرد: «این اقدام، این پیام مخوف را می‌رساند که مقامات آمریکایی که در میز مذاکرات با ایران هستند، برای مذاکره در خصوص یک توافق اختیار تام ندارند».

علیرغم مخالفت دموکرات‌‌ها، وقتی جمهوری‌خواهان کنترل سنا را به دست گیرند، می‌توانند این لایحه را به تصویب درآورند یا اینکه لوایح «باب منندز» رئیس کمیته روابط خارجی سنا و «مارک کرک» برای تثبیت تحریم‌ها علیه ایران در صورت نقض هرگونه توافق را عرضه کنند.

تمدید 7 ماهه مذاکرات

به خاطر پیچیدگی مسائل پیش‌رو بود که در روزهای پایانی مذاکرات وین، بحث «تمدید» گفت‌وگوها و یا احتمال «توافق سیاسی» مطرح شد. با وجود مانوری که بر روی بحث «توافق سیاسی» صورت گرفت اما ظاهرا به خاطر وجود برخی اختلافات، این مبحث منتفی شد و تمدید مذاکرات در دستورکار قرار گرفت.

ابتدا جان کری در جمع خبرنگاران مستقر در وین حاضر شد و با اشاره به «پیشرفت‌های واقعی و چشمگیری» که حاصل شده گفت: «ایده‌های جدیدی ظهور کرد، به همین جهت هم بود که ایران و گروه 1+5 مشترکا مذاکرات را 7 ماه تمدید کردیم تا ظرف 4 ماه به چارچوب توافق سیاسی دست یابیم.... در پایان چهار ماه، اگر به توافقی نرسیدیم، آنگاه بررسی می‌کنیم که باید چطور ادامه داد».

وی با بیان اینکه «قرار نیست برای همیشه پشت میز مذاکره باشیم»، گفت «اکنون زمانی نبود که بخواهیم مذاکرات را رها کنیم... ما به زودی، در دسامبر بار دیگر دیدار کرده و سخت تلاش می‌کنیم تا این روند را پیش ببریم.»

وی در پاسخ به این سوال که چرا مذاکرات ادامه یافت و اینکه آیا اخبار منتشر شده مبنی بر پرداخت ماهانه 700 میلیون دلار به ایران صحیح است یا نه، گفت: «می‌خواهم بگویم که ما پیشرفت کرده‌ایم و می‌خواهیم مذاکرات ادامه پیدا کند... در ماه‌های آتی توافق سال گذشته ادامه می‌یابد و تعهدات نیز بر اساس آن خواهد بود و چیزی فراتر از آن توافق صورت نمی‌گیرد».

ساعاتی بعد هم ظریف و اشتون با بیانیه‌ای مشترک در دست به جمع خبرنگاران پیوستند و اعلام کردند،‌ » تصمیم گرفته‌ایم که مفاد توافق ژنو را تا 9 تیر ماه تمدید کنیم. ما قصد داریم با استفاده از شتاب ایجاد شده کنونی، مذاکرات را حداکثر ظرف 4 ماه نهایی کنیم و در صورت ضرورت از زمان باقی مانده تا 9 تیر ماه برای نهایی کردن، هرگونه موارد باقی مانده استفاده کنیم».

حفظ شتاب مذاکرات

در این میان نیز مقامات سایر کشورهای حاضر در مذاکرات با اشاره به پیشرفت مذاکرات خواستار حفظ شتاب کنونی شدند. «دیوید کامرون» نخست وزیر انگلیس و «فیلیپ هاموند» وزیر خارجه این کشور و «بان کی مون‌» دبیرکل سازمان ملل از جمله افرادی بودند که خواهان حفظ شتاب کنونی در مذاکرات هسته‌ای شدند.

«لوران فابیوس» و «فرانک والتر‌اشتاین‌مایر» وزرای خارجه فرانسه و آلمان نیز در انتهای مذاکرات از ثابت ماندن هدف مذاکرات و ارائه ایده‌های جدید در آخرین دور از گفت‌وگوهای ایران و 1+5 سخن گفتند.

روزنامه وال‌استریت‌ژورنال نیز گزارش داد اتحادیه اروپا آماده است تا تعلیق تحریم‌های ایران را بار دیگر تمدید کند و احتمالا این امروز (سه‌شنبه) صورت می‌گیرد.

درخواست آیپک از کنگره

گروه صهیونیستی «آیپک» که از بازوهای فشار اسرائیل بر نهادهای آمریکایی به شمار می‌آید، به‌رغم سکوت در طول مذاکرات، دوشنبه شب پس از پایان مذاکرات هسته‌ای، به نمایندگان کنگره توصیه کرد تحریم‌های تازه‌ای علیه ایران به تصویب برسانند.

در بخشی از بیانیه «کمیته امور عمومی آمریکایی اسرائیل» آمده است: «کنگره برای آنکه به مذاکرات فرصتی بدهد، برای یکسال تشدید تحریم‌ها را به تعویق انداخت. حالا وقت آن است که کنگره با حمایت هر دو حزب تحریم‌های تازه‌ای به تصویب برساند تا تهران بداند که اگر برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را کنار نگذارد، با فشار بیشتری مواجه می‌شود.»

این بیانیه می‌افزاید: «ما به کنگره توصیه می‌کنیم که به وظیفه سنتی و حساس خود در راستای کسب اطمینان از اینکه توافق نهایی به درستی تمامی راه‌های ایران برای رسیدن به تسلیحات هسته‌ای را نابود می‌کند، عمل کند.»

تصمیم کنگره برای تحریم جدید ایران

به دنبال انتشار این بیانیه، سه نماینده ارشد حزب جمهوری‌خواه که از چند ماه دیگر رهبری اکثریت سنای آمریکا را بر عهده می‌گیرند با انتشار بیانیه‌ای، از کاهش قدرت چانه‌زنی آمریکا در میز مذاکرات به دلیل تمدید مکرر زمان مذاکره با ایران اظهار نگرانی کردند و گفتند: «ما باور داریم که این آخرین دور از تمدید مذاکرات باید با افزایش تحریم‌ها و الزام دولت به ارسال هرگونه توافقی به کنگره و اخذ موافقت این نهاد همراه باشد».

غیرسازنده بودن تحریم‌های تازه از نظر دولت اوباما

در واکنش به این موضوع بود که «جاش ارنست» سخنگوی کاخ سفید تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران در کنگره آمریکا را اقدامی «غیرسازنده» خواند و خواستار توقف تلاش‌ها در این راستا شد.

علاوه بر این کنگره آمریکا در ادامه تلاش‌ها برای جلوگیری از توافق جامع هسته‌ای بین ایران و 1+5 به باراک اوباما هشدار داد هرگونه توافق با ایران که به تهران اجازه دهد ظرفیت تولید سلاح هسته‌ای را حفظ کند یا هرگونه تلاش برای لغو تحریم‌های ایران بدون تأیید نمایندگان کنگره را رد می‌کنند.

رایزنی دولت اوباما با سنا در خصوص تحریم‌ها

به نظر می‌رسد در واکنش به این تهدیدات بود که «جف راتک» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا دوشنبه در اولین کنفرانس خبری پس از اعلام نتیجه مذاکرات ایران و 1+5 در وین گفت که دولت و سنا شدیداً برای رسیدن به نقطه‌نظر مشترک در خصوص تحریم‌ها مذاکره می‌کنند.

راتکه از رایزنی‌های فشرده دولت و کنگره آمریکا در خصوص پرونده هسته‌ای ایران هم پرده برداشت و گفت:‌ «ما به مذاکرات فشرده خود با کنگره ادامه خواهیم داد و بهتر است برخی مسائل در این خصوص (پرونده هسته‌ای ایران) در جلسات غیرعلنی مورد بررسی قرار بگیرند.»

سخنگوی دستگاه دیپلماسی در ادامه باز هم به روابط دولت و کنگره بر سر پرونده هسته‌ای ایران پرداخت و گفت که «جان کری» و اعضای تیم دیپلماتیک آمریکا در وین با رهبران کنگره و سنا ارتباط مستمر داشته‌اند و این ارتباط باز هم حفظ خواهد شد.

قول اوباما برای متقاعد کردن کنگره

البته باراک اوباما پیش از این در گفت‌وگو با برنامه «این هفته» ای بی سی گفته بود: اگر توافق دائمی حاصل شود، اطمینان دارد که می‌تواند کنگره را متقاعد کند این توافق ایران را از تولید یک سلاح هسته‌ای منع می‌کند. اوباما در اینباره اینگونه گفت: «اطمینان دارم که اگر به توافقی برسیم که قابل راستی‌آزمایی باشد و تضمین کند که ایران ظرفیت گریز ندارد، من نه تنها می‌توانم کنگره را متقاعد کنم بلکه می‌توانم مردم آمریکا را متقاعد کنم که این یک توافق درست بوده است. اگر ما بتوانیم به این هدف نائل آییم. اگر از آن اطمینان حاصل کنم و کارشنان و افراد فنی ما بتوانند بگویند که دلیل علمی وجود دارد که آنها نمی‌توانند گریز داشته باشند و ما یک مکانیسم قابل تأیید و راستی‌آزمایی داشته باشیم، اطمینان دارم که می‌توانیم با ایران توافق داشته باشیم.»

گزارش کری به نتانیاهو

اما این فقط کنگره نیست که آمریکایی‌ها باید نگران آن باشد. صهیونیست‌ها نیز تمام عزم خود را جزم کرده‌اند تا مانع توافق شوند. برای آرام کردن مقامات این رژیم بود که جان کری در طول این مدت چند بار در تماس تلفنی با «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی گزارش این مذاکرات را به وی ارائه کرد.

نتانیاهو دوشنبه همزمان با ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای گفت تمدید گفت‌وگوها گزینه مورد ترجیح تل‌آویو است و این رژیم امیدوار است که فشار بر ایران ادامه یابد. وی که با شبکه بی‌بی‌سی گفت‌وگو می‌کرد، گفت: «عدم توافق بهتر از توافقی است که توان غنی‌سازی ایران را حفظ کرده و تحریم‌ها را رفع کند. باید به یک توافق بهتر دست یافت، که ظرفیت غنی‌سازی ایران را برچیند.»

فیصل در وین

این تنها نتانیاهو نبود که جان کری به او گزارش کار می‌داد. در طول مذاکرات، برای نخستین بار جان کری در تماس تلفنی ترکیه، کانادا، قطر، اردن، بحرین و کویت را در جریان مذاکرات قرار داد. از دیگر حاشیه‌های این دور از مذاکرات حضور بن علوی وزیر خارجه عمان و سعودالفیصل وزیر خارجه عربستان در وین بود.

بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که سفر «سعود الفیصل»، وزیر خارجه عربستان سعودی به اتریش برای شرکت در مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گفت‌وگوی وی با جان کری وزیر خارجه آمریکا در وین «غیر سازنده» است.

خبرنگار شبکه «العالم» با اشاره به سفر غیر منتظره سعود الفیصل به وین گزارش داد که حضور وی در پایتخت اتریش برای سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات هسته ای گروه 5+1 با ایران است. در واقع، او نقش رژیم صهیونیستی در این مذاکرات را ایفا می‌کند.

«مئیر جاودانفر» تحلیلگر اسرائیلی نیز در این باره در صفحه توئیتر خود نوشت: هیچ مقام اسرائیلی امشب به مذاکرات وین نمی‌رود. آیا عربستان مواضع اسرائیل را ارائه خواهد کرد؟ در خاورمیانه جدید هیچ‌چیز غیرممکن نیست.