سیاست «هویج و چماق» آمریکا علیه ترکیه بر سر داعش

از زمانی که ائتلاف به اصطلاح ضد داعش به رهبری آمریکا تشکیل شده این کشور برای وادار کردن ترکیه به پیوستن به این ائتلاف به مجموعه ای از اقدامات دست زده است که می توان آن را در چارچوب سیاست تشویق و تنبیه یا هویج و چماق دسته بندی کرد که البته به نظر می‌رسد وزن اقدامات تنبیهی به مراتب سنگین تر از موارد تشویقی بوده است.

تدابیر و اقدامات تنبیهی

یکی از این اقدامات تنبیهی( که در عین حال می توان اولین آن نام برد ) افشای نقش ترکیه در فروش نفت مناطق تحت تسلط داعش در سوریه و عراق است که برای اولین بار به وسیله رسانه‌های آمریکایی از جمله روزنامه نیویورک تایمز فاش شد و بلافاصله واکنش مقامات ترکیه از جمله شخص اردوغان را بر انگیخت .

آمریکا پس از آن، از این برگه استفاده کرد که از یکسو دولت ترکیه از عضویت در ائتلاف ضد داعش امتناع می‌کرد و سرنوشت گروگان‌های خود در دست داعش را پیش می‌کشید و از دیگر سو در قطعنامه 2017 شورای امنیت سازمان ملل که در دوره ریاست دوره ای انگلیس به تصویب رسید بر مسدود کردن منابع مالی داعش تاکید و تصریح شده بود .

در واقع تنها دلیل توجیهی که آمریکا می تواند برای حمله به چاهها و تاسیسات نفتی و گازی سوریه در مناطق تحت تصرف داعش به آن متوسل شود صدمه زدن به منابع مالی داعش است هر چند که به نظر می‌رسد آمریکا از این حملات اهداف دیگری نیز دنبال می‌کرده است که باز در چارچوب اعمال فشار بر ترکیه معنا پیدا می‌کند.

از دیگر اقدامات تنبیهی و یا اهرم‌های فشار آمریکا علیه ترکیه،اتخاذ رویکرد مدیریتی در حملات هوایی به اهداف داعش بوده که حداقل در دو مورد تجلی یافته است. نخست اینکه حمله به تاسیسات و چاه‌های نفتی در مناطق تحت تصرف داعش در سوریه از یکسو ترک‌ها را از خرید نفت ارزان داعش محروم کرد و از دیگر سو زمینه تشدید آوارگی در این مناطق( با توجه به رسیدن فصل سرما ) و سرازیری آنها را به سمت ترکیه فراهم کرد و دوم اینکه آمریکا تا قبل از اینکه داعش نیروهای خود را به داخل شهر عین العرب (به کردی کوبانی )واقع در مرز ترکیه نرساند چشم خود را به پیشروی‌های داعش بست و این گروه با استفاده از تسلیحات سنگین به غارت رفته از انبارهای تسلیحاتی ارتش سوریه و عراق (همچون توپ و تانک ) توانست خود را به داخل این شهر برساند و حتی به جنگ تن به تن با کردهای ساکن این شهر دست بزند.

اتخاذ چنین رویکرد در نهایت موجب تحریک کردهای داخل ترکیه و منطقه علیه دولت آنکارا شد و با تظاهراتی که در داخل و خارج علیه این کشور برگزار شد و یا درگیری‌هایی که در شهرهای کردنشین و یا مناطق مرزی بین ارتش ترکیه و کردهای این کشور صورت گرفت و همچنین با تهدیدهایی که پ.ک.ک برای خروج از روند مذاکرات صلح کرد ، چالش‌های سیاسی و امنیتی جدید برای دولت ترکیه ایجاد شد.

گذشته از اینها آمریکا به اعمال محدودیت برای کالاهای صادراتی ترکیه به این کشور تهدید کرد و از این طریق گوشه‌ای از تحریم‌های اقتصادی پیش رو را نیز به مقامات ترکیه نشان داد و اگر چه مقامات آنکارا در ابتدا به اقدام متقابل تهدید کردند اما با انعطافی که بتدریج در پیوستن به ائتلاف نشان دادند ،مشخص شد که پیام تهدید را دریافت کرده‌اند.

تدابیر و اقدامات تشویقی

برخی از این تدابیر جنبه منفی داشته و به اقداماتی مربوط می شود که آمریکا در صورت داشتن اراده لازم می‌توانست آن را به یک چالش تبدیل کند اما به اقتضای شرایط و مصالح از آن خودداری کرد. از جمله اینکه رویکرد اعلامی جناح غربی ائتلاف جدید از جمله آمریکا و انگلیس بر ندادن باج به داعش استوار است (و حداقل چنین تبلیغ و توجیه می شود که بریده شدن سر چهار تبعه آمریکایی و انگلیسی بدست داعش نتیجه باج ندادن به این گروه بوده است ).

بر همین اساس انتظار می‌رفت که ترکیه نیز به عنوان عضو ناتو از معامله با داعش بر سر گروگان‌های خود خودداری می‌کرد و اگر چه افشای این مسئله سرو صداهایی را در برخی از رسانه‌های غربی از جمله انگلیسی ایجاد کرد و حتی به درخواست توضیح از سوی وزارت امور خارجه انگلیس انجامید اما محافل سیاسی و رسانه‌های آمریکایی بی سرو صدا از کنار این مسئله عبور کردند و در واقع چشم خود را به روی این مسئله بستندالبته به امید اینکه ترکیه از این پس دیگر نتواند از گروگان‌های خود به عنوان بهانه‌ای برای امتناع از عضویت در ائتلاف ضد داعش استفاده کند.

اما برخی دیگر از تدابیر تشویقی آمریکا را می‌توان در الفاظ دیپلماتیک مقامات این کشور جستجو کرد که در موارد مختلف تجلی یافته است. از جمله اینکه آمریکا جزء اولین کشورهایی بود که از مصوبه پارلمان ترکیه در خصوص امکان ورود ارتش این کشور به عراق و سوریه برای مقابله با داعش استقبال کرد.

همچنین به محض اینکه اظهارات جوبایدن در اذعان به نقش متحدان آمریکا از جمله ترکیه در حمایت مالی و تسلیحاتی داعش در سوریه برای براندازی دولت سوریه با مخالفت و واکنش شدید ترکیه مواجه شد و اردوغان با عصبانیت خواستار عذرخواهی وی شد ، بایدن بدون هیچ مکثی اینکار را انجام داد تا مانع از افزایش چالش‌های آمریکا در تشکیل ائتلاف شود.

گذشته از اینها در اواخر هفته گذشته در آستانه سفر جان آلن (نماینده ویژه باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا درپیگیری امور مربوط به ائتلاف ضد داعش )به ترکیه مقامات سیاسی این کشور از جمله جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید و جنیفر ساکی سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در پاسخ به سوالات خبرنگاران به گونه ایی موضع گیری کردند که فضای سیاسی مناسبی را برای این سفر فراهم کنند .

با اینحال برخی شاخص ها از جمله رد دعوت رئیس ستاد ارتش ترکیه از سوی همتای ترک خود برای شرکت در نشست روسای ستاد ارتش 20 کشور عضو ائتلاف در آمریکا و همچنین اظهارات وزیر امور خارجه ترکیه مبنی بر اینکه ارتش ترکیه به تنهایی نمی‌تواند بار حمله نظامی به داعش در سوریه را به دوش بکشد و یا رد درخواست‌های ترکیه از سوی ناتو و مقامات آمریکایی برای ایجاد منطقه حائل در مرز ترکیه و سوریه همگی نشان دهنده ادامه اختلاف نظر بین ترکیه و آمریکاست و توافق بر سر سفر هیات نظامی آمریکایی به ترکیه در جریان سفر جان آلن نیز از این منظر قابل تامل و بررسی است.

نتیجه گیری

از آنچه که گفته شد مشخص می‌شود که همراهی نسبی ترکیه با ائتلاف به اصطلاح ضد داعش به رهبری آمریکا نه با میل و رغبت مقامات ترکیه بلکه با اعمال زور و سرنیزه آمریکا صورت گرفته است و این نشان می‌دهد که مواضع ترکیه جنبه پراگماتیستی و مصلحت گرایانه داشته است و از اینرو امکان تجدید نظر در آن با توجه به شرایط و مقتضیات پیش رو وجود دارد ضمن آنکه هنوز اختلاف نظرهای آمریکا و ترکیه در خصوص شروط پیوستن این کشور به ائتلاف برطرف نشده است.

با اینحال مشکل در اینجاست که آمریکا چماق را بر سر ترکیه نگه داشته است و در صورتی که احساس کند ترکیه علیرغم مواضع اعلامی در رویکرد اعمالی همکاری لازم را از خود نشان نمی‌دهد استفاده از اهرم‌های تنبیهی را افزایش خواهد داد و از این جهت به نظر می‌رسد چرخش نابهنگام سیاست خارجی ترکیه از سیاست اعلام تنش صفر مرزی با همسایگان و اتخاذ رویکرد برخورد تخاصمی با همسایگان بخصوص سوریه آن را در وضعیتی میان انتخاب بین گزینه بد و بدتر و یا دو سر باخت قرار داده و در عین حال بر باج گیری آمریکا از این کشور و دیگر کشورهایی که به نحوی از انحاء در ظهور داعش و تسلیح و تقویت آن نقش داشته‌اند ،افزوده است .

این بدین مفهوم است که اگر ترکیه در مواضع خصومت آمیز خود با سوریه تجدید نظر بکند تا حدود زیادی می‌تواند جلوی ضرر بیشتر فاصله گیری از سیاست تنش صفر مرزی با همسایگان را بگیرد و در عین حال از میزان باج خواهی آمریکا بکاهد.

منبع: تسنیم