بحران داعش در عراق
کشور عراق بهعنوان یکى از حوزههاى بلافصل استراتژیک جمهورى اسلامى ایران در شرایط جدید شاهد مواجهه با تشدید ناامنىها و توسعه حضور گروهک تروریستى داعش شده است. البته عراق از سال 2003 میلادى که به اشغال آمریکا درآمد تاکنون و بهرغم تشکیل دولتهاى مردمى از طریق برگزارى انتخاباتهاى پارلمانى، با پدیده ناامنى و بىثباتى مواجه بوده و این موضوع تبدیل به مهمترین مسأله امنیت ملى این کشور شده است. اما بحران جدید ناشى از اقدامات تروریستى داعش را مىتوان بهعنوان مهمترین چالش امنیتى براى عراق طى یک دهه گذشته قلمداد کرد.
گروهک داعش از 16 خردادماه 1393 اقدام به تحرکات نظامى جدى در عراق کرد و تا حدی توانسته است تعادل سیاسى، امنیتى و نظامى این کشور را به هم بریزد. کارشناسان معتقدند این موضوع یک پدیده خلق الساعه نیست و بهدلیل وجود طراحىها و برنامهریزىهاى قبلى این قابلیت را دارد که تا آینده قابل پیشبینى ادامه یابد.ولی بطور مسلم با حضور دولت و ملت عراق در صحنه بالاخره نابود خواهد شد. بنابراین تحولات مربوط به این مسأله در حال حاضر تبدیل به مهمترین دغدغه امنیت ملى کشورمان شده است که ضرورت دارد با واکاوى ماهیت و چالشهاى امنیتى این موضوع، طراحى هاى راهبردى هوشمندانه اى براى مدیریت و کنترل پیامدها صورت گیرد.
تاریخچه داعش در منطقه گروهک تروریستى داعش (دولت اسلامى عراق و شام) که امروزه فضاى رسانهاى دنیا را به خود مشغول کرده، منشعب از القاعده و منشاء اصلى آن از عراق و با تکیه بر ایدئولوژى سلفى خود بهدنبال آن است که در عراق، سوریه، اردن و فلسطین، یک امارت بهاصطلاح اسلامى بهوجود بیاورد. ابوبکر بغدادى رهبر این گروه از سوى آمریکا، اروپا وترکیه در لیست بینالمللى ترور قرار گرفته است. در اکتبر 2011 میلادى (مهر 1390) آمریکا رسماً بغدادى را «تروریست» خواند و براى هرگونه اطلاعاتى که به دستگیرى یا مرگ او منجر شود، 10 میلیون دلار جایزه تعیین کرد. این گروهک در سال 2004 میلادى به رهبرى ابوموسى زرقاوى و تحت عنوان توحید و جهاد در عراق تأسیس و اعلام موجودیت کرد. پس از آن به القاعدهى تحت رهبرى بن لادن پیوست و پس از آن نام خود را به القاعده بینالنهرین تغییر داد. در سال 2006 زرقاوى در عملیات نیروهاى آمریکایى کشته شد. ابوحمزه المهاجر پس از کشتهشدن زرقاوى جاى او را گرفت و در اواخر سال 2006 میلادى، ابوعمر البغدادى بهعنوان یکى از افراد نزدیک به القاعده، اعلام کرد که این گروه نام خود را به دولت اسلامى در عراق و شام تغییر داده است. در سال 2010 در منطقهى سیسار عراق ابوحمزه المهاجر و ابوعمر البغدادى کشته شدند. بعد از آن نام ابوبکر البغدادى بهعنوان رهبر جدید مطرح شد. در سال 2011 جبهه النصره بهعنوان جناح سورى القاعده به رهبرى محمد الجولانى اعلام موجودیت کرد. در سال 2013 ابوبکر البغدادى در یک فایل صوتى اعلام کرد: «جبهه النصره را همکار داعش مىداند» و اندکى بعد از آن نیز اعلام کرد که داعش و النصره با هم متحد شدهاند. تنها چند هفته پس از اتحاد داعش و النصره، البغدادى در یک فایل صوتى دیگر اعلام کرد: «خود را تابع دستورات ایمن الظواهرى رهبرکنونى القاعده مىداند، اما داعش و النصره نمىتوانند بهعنوان یک مجموعهى مشترک و متحد و در کنار هم فعالیت کنند.» درهمین حال او با ایمن الظواهرى، رهبر القاعده، بیعت نکرد. ظواهرى از داعش خواسته بود که روى عراق متمرکز و سوریه را به جبهه النصره بسپارد. او و پیکارجویان تحت امرش آشکارا از خواستههاى ایمن الظواهرى سرپیچى و بسیارى معتقدند که بغدادى حالا در میان پیکارجویان اسلامگرا از جایگاه بالاترى برخوردار است. در زمستان سال 2013 القاعده اعلام کرد: «داعش سوریه را به رسمیت نمىشناسد و تنها گروه جبهه النصره در سوریه مجاز به فعالیت مىباشد» بدینترتیب القاعده خواستار ترک سوریه توسط این گروه شد. بعد از این اتفاقات، در بسیارى از مناطق سوریه، النصره و داعش با هم درگیر شدند و دیرالزور بهدست داعش افتاد. داعش در سوریه منطقه الرقه، منابع نفتى رقه، مناطق هممرز با عراق و دیرالزور را در اختیار دارد و در عراق نیز علاوه بر موصل در چندین جبهه دیگر و در فلوجه، الانبار و رمادى داراى نفوذ است. تخمین زده مىشود که داعش در سوریه بین 6 تا 7 هزار نفر نیروى مسلح در اختیار دارد. اغلب نیروهاى داعش از کشورهاى عربى، اروپایى و آسیاى مرکزى و قفقاز هستند و در عراق نیز این گروه داراى چند هزار نیروى مسلح است. ائتلاف مخالفین سورى مدعى است که نظام بشار اسد بهمنظور ضربهزدن به انقلابیون سورى، بهطور وسیع از همکارى داعش بهره مىگیرد. آنان براى اثبات این ادعا مىگویند: «رژیم سوریه با بمبهاى بشکهاى و حملات هوایى، بهطور مداوم به مناطق تحت نفوذ مخالفین سورى حمله مىکند، اما به قلمرو داعش کارى ندارد و نفت استخراجشده در رقه را از داعش مىخرد.» اطلاعات کمى درباره ابوبکر البغدادى و محل استقرارش منتشر شده است. تنها دو عکس تأییدشده از او وجود دارد. او برخلاف اسامه بن لادن و ایمن الظواهرى، رهبران سابق و فعلى القاعده، پیامهاى ویدیویى صادر نمىکند. طبق گزارشها، حتى پیکارجویان تحت امر او هم درباره دیدارهاى حضورى با او صحبت نمىکنند. رهبر داعش در موقع سخنرانى براى فرماندهانش نقاب بر چهره مىگذارد و به همین علت به «شیخ نامرئى» ملقب است. تصور مىشود که بغدادى متولد سال 1971 در شهر سامرا باشد. طبق گزارشها، او در زمان حمله آمریکا به عراق درسال 2003 از روحانیون مسجد شهر بوده و برخى بر این باورند که او در زمان صدام نیز یک مبارز بوده است. بعضى دیگر مىگویند او در خلال چهار سالى که در اردوگاه بوکا زندانى بود، به تندروى روى آورد. اردوگاه بوکا در جنوب عراق جایى بود که آمریکایىها بسیارى از فرماندهان القاعده را در آنجا محبوس مىکردند. با این وجود دلیل اینکه این گروهک امروز به این حد از شهرت دست یافته است به عوامل چندى مربوط مىباشد: 1- تبلیغ دانسته یا ندانسته این گروهک توسط رسانهها درسطح منطقه و جهان. 2- بهره بردارى وسیع این گروهک از فضاى مجازى. 3- ایجاد رعب و وحشت از رفتار و عملکرد آنها. 4- حمایتهاى مالى و تسلیحاتى از سوى کشورهاى عربى. 5- تکیه بر مذهب اهل سنت و ضد شیعه نشاندادن خود. 6- فراهمشدن فضاى مناسب در سوریه و عراق براى فعالیت آنها.
انگیزهها و اهداف داعش در عراق محورهاى زیر براى شناخت ماهیت داعش حائز اهمیت است: - داعش یک تفاوت اساسى با القاعده دارد. القاعده داراى اصالت ذاتى است؛ اگرچه مورد سوء استفاده غرب هم قرار مىگیرد. اما هسته اصلى داعش ساخته و پرداخته سرویسهاى اطلاعاتى و امنیتى مىباشد که اهداف بزرگى ازجمله اسلامهراسى براى آن تعریف شده است. - گروهک داعش خاستگاه فکرى و ایدئولوژیکى خیلى قوى ندارد و افراد آن بسیار سطحىنگر هستند. - به نظر مىرسد بحث تشکیل خلافت اسلامى را بیشتر با هدف کسب موقعیت در جوامع اسلامى مطرح مىکنند. اما به نظر مىرسد مجموعهاى از عوامل دور و نزدیک در اقدام اخیر داعش در عراق مؤثر بوده است. برخى از این عوامل عبارتند از: 1- شکلگیرى جریانهاى سنى مخالف دولت مرکزى در مناطق غرب عراق که از حدود 2 سال پیش تلاش شد در نسبت با بیدارى اسلامى توجیه شود. این جریان در سقف حداکثرى خواستار تشکیل اقلیم سنى به سبک اقلیم کردستان بود. 2- کسب موقعیت برتر ائتلاف قانون و شیعیان در انتخابات پارلمانى 2014 و در نتیجه تقویت یأس و ناامیدى در گروههاى مخالف دولت مالکى براى دست‌یابى به مطالبات حداکثرى. 3- برگزارى انتخابات ریاست جمهورى سوریه و پیروزى قاطع بشار اسد ضربه سنگینى به گفتمانهاى بینالمللى حل بحران سوریه مانند گفتگوهاى ژنو و دشمنان منطقهاى سوریه مانند عربستان، ترکیه، قطر و اردن بود. 4- کسب موقعیت برتر جمهورى اسلامى ایران در فرایند مدیریت تحولات سوریه و همچنین کمک به تشکیل دولت جدید در عراق؛ در اینراستا، به نظر مىرسد اهداف زیر در دستور کار جدى داعش باشد: - نشاندادن چهره زشت و ناپسند از اسلام با انجام کشتارهاى فجیع و غیرانسانى؛ - تهییج شیعیان براى دامنزدن به جنگ مذهبى در عراق از طریق شیعهکشى و حمله به مقدسات شیعه؛ - تسرىدادن هرج و مرج به کل جغرافیاى عراق و سایر مناطق پیرامون؛ - اجراى سناریوى راهبردى تجزیه سرزمینى عراق و زمینه‌سازى براى تشکیل حکومت مورد نظرش؛
دلایل پیشروىهاى سریع داعش (نقاط قوت و ضعف) - کارشناسان معتقدند آنچه امروزه تحت عنوان داعش در عراق فعال است، مجموعهاى از نیروهاى داخلى مخالف دولت عراق شامل شاخههاى سیاسى حزب بعث، ثوره العشرین و جیش الراشیدین هستند که در کنار نیروهاى داعش علیه حکومت با یکدیگر ائتلاف سیاسى و نظامى شکل دادهاند. این ائتلاف در افزایش قدرت داعش بسیار مؤثر است. - استقبال قشر سنى عراق از فعالیتهاى داعش؛ بدینمعنى که جمعیت سنى عراق بهویژه در استانهاى غربى تحت تأثیر یک فضاى روانى شدید علیه حکومت مرکزى قرار دارند و احساس مىکنند از سال 2003 میلادى به این طرف سهم آنها در حاکمیت تضییع شده است. - تبانى میان گروهک داعش با سیاسیون و نظامیان سنى عراق که با توجه با اینکه ساختارهاى نظامى عراق بیشتر از جریانهاى سنى تشکیل شده، به نظر مىرسد پیشروىهاى داعش در عراق بهویژه در موصل، تکریت و... با برنامهریزى قبلى صورت گرفته باشد. - انتخاب دقیق مناطق حضور و نفوذ از سوى داعش که تلاش مىکند از مناطق شیعهنشین دورى کند. این مسأله سناریوى تبانى میان داعش با بخشهایى از سنىهاى مخالف را تقویت مىکند. - حمایتهاى پنهان خارجى در زمینههاى تسلیحاتى و مالى از این گروهک که به نظر مىرسد با همکارى برخى کشورهاى همسایه عراق، داعش توانسته است نیروى انسانى و تجهیزات زیادى را وارد عراق نماید. - سوء استفاده داعش از موقعیت کنونى دولت مرکزى عراق که در حال رایزنى با گروههاى سیاسى براى تشکیل حکومت جدید پس از انتخابات است. - خیانت آشکار حزب دموکرات کردستان عراق که با توجه به عدم انجام عملیات از سوى داعش در مناطق تحت کنترل پارتى، این فرضیه قوت گرفته است. - تحرک سریع و قابلیتهاى عملیاتى فوقالعاده داعش و استفاده از روشهاى عملیاتى پارتیزانى. - استفاده از ظرفیت نیروهاى آموزشدیده بعثى. - عدم مقاومت ارتش عراق. - انگیزههاى عقیدتى و ایدئولوژیک بالاى داعش. در مقابل، به نظر مىرسد داعش از برخى نقاط ضعف زیر برخوردار باشد: - نیروهاى داعش فاقد استعداد و ظرفیتهاى لازم نظامى براى مواجهه در یک جنگ نظامى کلاسیک مىباشند. - حضور نیروهاى بعث در داعش موجب ایجاد اختلاف میان بعثىها و جریانهاى سنى مىشود. - فقدان عقبههاى لجستیکى لازم و کافى. - استقرار شکننده در مناطق تحت تصرف. - کاهش بىاعتمادى اجتماعى بهدلیل فجایع و رفتارهاى وحشیانه. - عدم امکان ایجاد پیوستگى جغرافیایى در مناطق حضور.
آخرین وضعیت میدانى داعش در عراق از زمان آغاز تحرکات نظامى جدى داعش در عراق، رصد وضعیت میدانى و چگونگى استقرار این گروهک و میزان پیشروىهاى آن تبدیل به مهمترین گمانهزنىهاى رسانه اى شده است. در اینراستا، داعش و رسانههاى وابسته به دشمنان دولت عراق تلاش مىکنند تا وضعیت داعش در عراق را کاملاً استقراریافته توصیف نمایند. این در حالی‌ست که دولت عراق بسیارى از اخبار و گزارشهاى رسانهاى در این خصوص را مغرضانه خوانده است. اما بر اساس گزارشهاى رسانهاى، به نظر مىرسد مناطقى که تحت کنترل کامل داعش است بیشتر در استان نینوا و با محوریت موصل مىباشد. همچنین بخشهایى از مناطق شمالى سامرا در استان صلاحالدین که در پیوستگى جغرافیایى با استان نینوا قرار دارد.
بازتابهاى سیاسى - برخى کشورهاى عربى منطقه و همسایه عراق بهخصوص عربستان، ترکیه، قطر، امارات و اردن الزامى براى اتخاذ مواضع جدى در دفاع از ثبات و امنیت عراق و تمایت سرزمینى این کشور براى خود نمىبینند. حتى به نظر مىرسد ترکیه استفاده داعش از مرزهاى خود را نادیده گرفته است و عربستان هم در حمایتهاى مالى و لجستیکى از داعش فعالانه رفتار کرده است. بنابراین مىتوان گفت در مواضع اعمالى این کشورها از داعش استقبال مىشود. - مواضع منافقانه آمریکایىها در قبال این گروهک و نسبت دادن رشد آنها به ناتوانى دولت مرکزى عراق نیز قابل توجه مىباشد. این امر بدینمعنى است که ظهور گروهکهاى جنایتکارى مانند داعش در منطقه در حالى صورت گرفته است که ابهت و اقتدار رژیم صهیونیستى درمنطقه با چند جنگ اخیر از میان رفته است. بنابراین کاملاً بدیهى است که آمریکا با همکارى برخى رژیمهاى مرتجع و وابسته با ساختن این گروهکهاى منحرف سعى در انحراف افکار عمومى و هدردادن توان مسلمین در درگیری هاى داخلى درون جهان اسلام دارد. همانطور که مقام معظم رهبرى بارها فرمودند: «این گروهکهاى فریبخورده، دشمنان اصلى نیستند و دشمنان اصلى دستهاى نه چندان پنهانى است که سعى در انحراف افکارعمومى و فراموشکردن مسائل اساسى مسلمین دارند.» - اتحادیه اروپا نیز قادر به اتخاذ مواضع شفاف در مورد جنایات داعش در عراق نیست. - مجامع بینالمللى مانند شوراى امنیت سازمان ملل حاضر به اتخاذ مواضع قاطع و یا صدور قطعنامه نیستند.
مخاطرات و چالشهاى امنیتى الف - معطوف به امنیت داخلى عراق - تلاش داعش و نیروهاى حزب بعث سابق براى بازگرداندن حاکمیت عراق از شیعه به جریان سنى؛ - تحرکات داعش مىتواند دولت عراق را در معرض سقوط قرار دهد. - فرصتسازى جدید براى کردها. - فرصتسازى براى طرح مطالبات جدىتر از سوى سنىها. - حرکتدادن عراق به سمت تجزیه سرزمینى. ب - معطوف به امنیت ملى جمهورى اسلامى ایران - تلاش جریانهاى رسانهاى دشمن براى شکلدادن به یک «تهدید دروغین» با هدف انجام عملیات روانى سنگین روى جمهورى اسلامى ایران؛ - تلاش دشمن براى بهرهبردارى از این فرصت در جهت ضربهزدن به محور مقاومت؛ - تضعیف نفوذ ایران در منطقه بهویژه بعد از توافق هستهاى از این طریق ممکن است. - کاستن از حجم تبلیغاتى پیروزى محور مقاومت در سوریه. - تهدید امنیت ملى ایران و قراردادن این کشور در محاصره تهدیدات تروریستى یکى از اهداف این اقدامات است. بر این اساس بخشى از این گروهها در افغانستان و پاکستان و بخشى دیگر در سوریه و عراق فعال هستند. - ایجاد عرصه کارى جدید براى حزبالله لبنان در منطقه و منحرفکردن حزبالله از توجه به رژیم صهیونیستى.
توصیههاى راهبردى الف - مواضع اعلامى و رسانهاى - پرهیز از اتخاذ مواضعى که به فضاى جنگ مذهبى در عراق دامن بزند؛ - داعش را در جهت تضعیف جهان اسلام معرفى نماییم؛ - بیان ماهیت واقعى داعش که وابستگى آنها به سرویسهاى اطلاعاتى و امنیتى غرب کاملاً آشکار است؛ - یکى از دلایل مهم شهرت گروهک داعش، تبلیغات فراوان رسانهاى و استفاده از فضاى مجازى است. طى یکسال گذشته اخبار مربوط به این گروهک تیتر همه خبرگزاری‌ها بوده است که برخى آگاهانه و برخى ناآگاهانه صورت گرفته است. بنابراین معکوسکردن تبلیغات به این معنى که برجستهکردن ضعفها و اختلافات و همچنین نشاندادن شکست و انهدام این گروهک مىتواند ابهت دروغین آنرا درهم بشکند. - از سوى دیگر باید با تبلیغات مربوط به حمایت این گروهک از اهل سنت مقابله نمود و سعى کرد تهدید این گروهک را، تهدیدى علیه تمام فرق اسلام نشان داد. همچنین آگاهىبخشى به افکار عمومى مسلمین و افشاى توطئهها علیه اسلام و نشاندادن دشمنان اصلى از طریق فعالیت رسانهاى مقدور است. در این رابطه عملیات روانى دقیق و برنامهریزىشده لازم و ضرورى است. ب - اقدامات دیپلماتیک - درخواست از طرفهاى بینالمللى مانند روسیه و چین براى تلاش جهت صدور قطعنامه در شوراى امنیت در محکومیت اقدامات داعش؛ - فعالکردن سازمان کنفرانس اسلامى براى حمایت از عراق؛ - تلاش براى صدور قطعنامه حقوق بشرى در این خصوص؛ - رایزنىهاى فشرده با کشورهاى منطقه بر پایه نگرانىهاى گسترش تروریسم در منطقه؛ ج - مواضع و اقدامات اعمالى - مدیریت امنیتى هوشمندانه مناطق غربى کشورمان بهمنظور جلوگیرى از ایجاد التهابهاى احتمالى؛ - ارائه مشورتهاى نظامى به دولت عراق؛ - جلوگیرى از فروپاشى ساختار ارتش عراق بهعنوان یک رکن مهم؛ - سازماندهى نیروهاى مردمى و عشایر براى قرارگرفتن در لبه جلویى برخورد با داعش؛ - از سوى دیگر ورود این گروهک به عراق فرصتى مغتنمى است که مىتوان با مسدودکردن مرزها (با هلىبرد نیرو در مرزهاى عراق) راه فرار آنها بهسوى سوریه را سد و آنها را نابود کرد. همچنین فشار نظامى از سوى سوریه بر این گروهک بیش از پیش مىتواند آنها را بهسوى نابودى سوق دهد. در اینراستا بهکارگیرى عشایر و نیروهاى مردمى نیز از اهمیت خاصى برخوردار مىباشد. - نفوذ در این گروهک با هدف ایجاد انشقاق و تفرقه میان تروریستها با توجه به وجود اختلافات شدید میان گروهکهاى مختلف مىتواند قدرت آنها را به تحلیل بکشاند. از سوى دیگر وجود اقوام و نژادهاى مختلف در میان این گروهک، فرصت خوبى براى ایجاد اختلاف مىباشد. همچنین شناسائى دقیق مواضع و کشف طرحها و برنامههاى آنها، کار اطلاعاتى را ضرورى و براى عملیات نظامى بسیار کارساز خواهد بود.
همپیمانى اسراییل، ارتجاع عرب و غرب علیه اسلام در پروژه داعش
حضرت آیتالله خامنهاى در دیدار با رئیس و مسؤولان عالى دستگاه قضائى اعلام داشتند: ما با دخالت آمریکایىها و دیگران در مسائل داخلى عراق بهشدت مخالفیم و آنرا تأیید نمىکنیم زیرا معتقدیم دولت و ملت عراق و مرجعیت دینى این کشور توانایى تمامکردن این فتنه را دارند و انشاءالله آنرا تمام خواهند کرد. سخنان رهبرى معظم، استراتژى دقیق جمهورى اسلامى را در قبال تروریستهاى بعثى- تکفیرى و حامیان استکبارى - ارتجاعى آنها مشخص نمود. آنگونه استراتژى که برخاسته از بینش الهى و بصیرت ژرفى است که مصالح مردم عراق را بر بازی‌هاى سیاسى برترى داده و بر توانایی‌هاى مردم و مرجعیت عراق تأکید دارد. نظام اسلامى بهخوبى دریافته است که در پس جریان ارتجاعى و خشونتطلبى و وحشى داعش، کشورهاى ارتجاعى عرب و در وراى آنها رژیم صهیونیستى و حامیان آمریکایى آن ایستادهاند. حامیانى که با خون مردم بی‌گناه عراق و سوریه و لبنان قصد دارند سیاستهاى منافقانه و تجزیهطلبانه خود را در قبال اسلام و کشورهاى اسلامى بهویژه عراق در زمان حاضر عملیاتى نمایند. جنایات داعش و واکنش همه علماى شیعه و سنى، نشان داد که برخلاف ادعاى انگلیس و آمریکا، در اینجا نبرد شیعه و سنى جریان ندارد بلکه گروهى وحشى به نیابت از اسراییل و ارتجاع عرب، علیه اسلام مىجنگند. حتى یکى از فرماندهان بعثى تکریتى که اخیراً در شمال سامرا دستگیر شده، اعترافات تکاندهندهاى درباره تروریستهاى تکفیرى بعثى بر زبان آورده است. وى گفته افرادى که به داعش موسوم هستند، هماکنون نقش فداییان صدام را براى فرمانده لشکرهاى سابق صدام بازى مىکنند. از همین رو بود که حتى عدنان العرعور، از علماى منتفّذ سلفى در سوریه، در واکنش به اقدامات داعش، در مصاحبهاى بیان کرد: براى ما روشن شده است که نیروهاى داعش همه توافقات را زیر پا مىگذارند و به کشتن مجاهدین راه حق مبادرت مىورزند. آنها خائنانى هستند که تلاش مىکنند تا با تکفیر علما، امت اسلامى را از وجود علما پاک کنند. نوشتار حاضر گزارشى از وقایعى است که در هفته اخیر در عراق و لبنان رخ داده است.
منبع: تسنیم
دیدگاه تان را بنویسید