فرصتها و تهدیدهای شکل‌گیری دولت جدید هند برای ایران/ آینده روابط ایران و هند چگونه خواهد شد؟
برخی زوایای شخصیتی مودی از جمله قاطعیت وی در تصمیم گیری، می تواند گره گشا و تسریع کننده برخی طرح های مشترک دو کشور باشد که سالهاست به واسطه سیستم بروکراتیک کُند هند و سیاست های پر تعلل طرف هندی دچار فترت شده اند .
بی جی پی) که در ده سال گذشته در جایگاه حزب مخالف قرارداشت با ارائه نمایشی خیره کننده وکسب 283 ازمجموع 543 کرس ی پارلمانی، اکثریت لازم برای تشکیل دولت را به دست آورد. درمقابل حزب حاکم کنگره ملی هند تنها 44 کرسی را از آن خود کرد که شکستی فاحش برای پرسابقه ترین حزب سیاسی شبه قاره هند محسوب می شود. با توجه به پیامدهای این تحول مهم؛ بسیاری از ناظران در داخل و خارج از هند به دقت آن را دنبال می کنند .
آینده قابل پیش بینی برای دولت مودی :
حزب بی جی پی بیش از یکسال پیش ناراندرا مودی را به عنوان نامزد خود جهت احراز پست نخست وزیری معرفی کرد. مودی 63 ساله سه دوره متوالی سر وزیر ایالت گجرات در غرب هند بوده و اقدامات اقتصادی موثراوگجرات را به صنعتی ترین و یکی از پیشرفته ترین ایالات هند تبدیل کرده است. او با بهره گیری ازکمپین منسجم و قوی، برگزاری بیشترین تعداد تجمعات انتخاباتی در هند و به مدد شخصیت قاطع و قدرت سخنوری خود توانست در فعالیت های تبلیغاتی پیشتازی کند. ضعف و ناکارآمدی دولت حاکم در زمینه مهار تورم، ایجاد اشتغال و برقراری عدالت و امنیت اجتماعی نیز به مودی فرصت داد تا مدل توسعه ای گجرات را به عنوان نسخه ای شفابخش برای هند تجویز و از این طریق نظر توده های محروم هند یعنی اکثریت جمعیت آن کشور را به خود جلب کند. از مودی به عنوان یک ملی گرای هندو و ازچهره های رادیکال حزب بی جی پی یاد می شود که نامش با خشونت های فرقه ای گره خورده است. علیرغم اینکه در تحقیقات پلیس مدرکی دال بر گناهکاری مودی یافت نشده اما گفته می شود او از عوامل پشت پرده حوادثی مانند تخریب مسجد بابری در سال 1992 و کشتار حدود هزار نفر مسلمان در گجرات در سال 2002 است و به همین جهت به قدرت رسیدن او را خطری برای عنصر سکولاریستی سیستم سیاسی هند و اقلیت های مختلف قومی، زبانی ، دینی ونژادی آن کشور می دانند .
حزب بی جی پی در مانیفست انتخاباتی و سایر تبلیغات خود برنامه هایی را عنوان کرده که نگرانی هایی را در داخل و خارج از هند دامن می زند. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- لغو ماده 370 قانون اساسی هند که موقعیت ویژه ای را به جامو و کشمیر اعطا می کند و القاء آن به معنای الحاق کامل این منطقه به خاک هند است .
2- بازسازی معبد رام در محل مسجد بابری در ایالت اتار پرادش
3- اعمال قوانین مدنی یکسان در مورد کلیه اتباع هند بدون در نظر گرفتن مذهب، قومیت، زبان و غیره علاوه بر موارد فوق برخی موضع گیریهای تند و افراطی مودی و دیگر رهبران بی جی پی به خصوص در مورد پاکستان، بنگلادش، مسلمانان هند و مسائلی از این دست موجب بروز نگرانیهایی از روی کار آمدن دولت بی جی پی شده است. از سوی دیگر شایع است که نخست وزیر جدید هند، روحیه قاطع و تا حدودی خود کامه دارد و تصمیمات سیاسی و اقتصادی را در چارچوب روشمند جاری که از طریق حلقه هایی از معتمدین و مشاورین خود، اتخاذ و اجرا خواهد کرد .
پیش بینی در مورد تعامل دولت جدید هند با ایران :
مدیریت روابط دوجانبه و طراحی شیوه تعامل با دولت جدید هند، مستلزم شناخت دقیق شرایط وسپس تجزیه و تحلیل فرصتها و تهدیدات بر آمده از این دولت برای ما است . بدین منظور می توان عوامل مثبت و منفی در خصوص نحوه تعامل را به شرح زیر دسته بندی کرد :
پارامترهای مثبت دولت جدید هند برای ایران :
1- حزب بی جی پی به واسطه علقه نژاد آریایی، به طور کلی رویکرد مثبتی به ایران دارد .
2- جمهوری اسلامی ایران دوره ای از روابط دوستانه و همکاری های مطلوب با دولت بی جی پی را تجربه کرده است که در برخی منابع از آن حتی به عنوان بهترین مقطع روابط دوجانبه یاد می شود . در سال های2002 و 2003 سفر آتل بیهاری و واجپایی نخست وزیر وقت هند به ایران و سفر آقای خاتمی رئیس جمهوری وقت اسلامی ایران به هند منجر به صدور اعلامیه های تهران ودهلی نو و امضای سند همکاری های استراتژیک میان دو کشور شد که می توان از طریق احیاء آن سند انرژی تازه ای به همکاریهای فیما بین تزریق کرد .
3- رهبران بی جی پی میان شیعه و سنی تفاوت آشکار قائل می شوند و برخلاف اهل سنت، شیعیان هند مشکل و اختلاف خاصی با حزب مذکور ندارند و حتی در برخی حوزه ها از وی حمایت کرده اند متقابلا " بی جی پی نیز اهل تشیع را در تقابل با خود تعریف نمی کند .
4- گرایش های قوی اقتصادی مودی و بخصوص جایگاه ویژه انرژی در دیدگاههای توسعه ای او به طور قطع به گسترش روابط اقتصادی دوکشور ایران و هند کمک خواهد کرد همانگونه که استفن پی کوهن تحلیل گر برجسته موسسه بروکینز سال 2013 در کتابش نوشت:
« مودی ازمنظر ایدئولوژیک رادیکال و سرسخت ولی به لحاظ دیدگاههای اقتصادی؛ فرصت طلبی و انعطاف پذیر است . »
5- نیاز مبرم هند به تامین نفت خام و همچنین دسترسی به افغانستان وآسیای میانه، دولت جدید آن کشور را از همکاری و گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران گریز ناپذیر می کند .
6- با توجه به تقابل رویکردهای بی جی پی با اغلب کشورهای مسلمان ( پاکستان، بنگلادش، عربستان و .... ) به احتمال زیاد این حزب تمایل خواهد داشت با دستکم یک کشور مسلمان روابط خوب خود را حفظ کند و که در این صورت ایران برایش بهترین گزینه خواهد بود . البته سفر نواز شریف به هند و شرکت در مراسم تحلیف نخست وزیر جدید هند تا حدی این نظر را با چالش روبرو کرد.
7- برخی زوایای شخصیتی مودی از جمله قاطعیت وی در تصمیم گیری، می تواند گره گشا و تسریع کننده برخی طرح های مشترک دو کشور باشد که سالهاست به واسطه سیستم بروکراتیک کُند هند و سیاست های پر تعلل طرف هندی دچار فترت شده اند .
بر اساس نکاتی که گفته شد می توان نتیجه گرفت با استقرار مودی در مسند نخست وزیری؛ مواضع افراطی و هندوگرایی سرسختانه او تعدیل شود و دولت بی جی پی نیز حتی با جدیت بیشتر از پیش به تحکیم مناسبات با ایران بپردازد. در این رابطه آنچه اهمیت دارد هوشیاری و مراقبت طرفین برای پرهیز از ورود به حوزه هایی است که امکان ایجاد حساسیت و بروز مشکلات غیر ضروری در آن محتمل است. به عنوان مثال در این دوره فعالیتهای فرهنگی، تماس با اقلیت ها و به ویژه ارتباط با مسلمانان هند، احتیاط و برنامه ریزی دقیق تری می طلبد. با ایان حال نباید از جنبه های منفی احتمالی غفلت کرد چرا که وجود برخی عوامل و انگیزه ها در دولت بی جی پی می تواند زنگ خطری برای ما باشد .
پارامترهای منفی دولت جدید هند برای ایران :
1- مودی یک ملی گرای هندو و یکی از تربیت یافتگان آر اس اس است. یک تشکل راستگرا و افراطی موسوم به "سازمان داوطلبان ملی گرا" که برنامه های افراطی مدنظر آن در اغلب موارد به افزایش فشار ضد مسلمانان می انجامد. آر اس اس در ایام انتخابات فعالیتهای تبلیغی گسترده ای برای مودی انجام داد و یقیناً مابه ازاء آن را در تصمیمات کلان سیاسی، اقتصادی،مذهبی وفرهنگی از دولت مودی مطالبه خواهد کرد .
2- روابط ویژه ای میان حزب بی جی پی و رژیم صهیونیستی برقرار است. گفته می شود در انتخابات اخیر، سازماندهی تبلیغات مودی توسط سران این رژیم صورت گرفته و موساد و آر اس اس به طور مشترک در پیشبرد آن نقش داشته اند . اگر چه هند عموما" سیاست خارجی متوازن و متعادلی را دنبال و از چرخش زیاد به سوی هر یک از بازیگران خودداری می کند اما با توجه به نفوذ لابی صهیونیستی همواره این احتمال وجود دارد که تقویت روابط هند و اسرائیل عرصه فعالیت ما را با محدودیتها و دشواریهایی مواجه کند .
3- برخی رهبران ارشد حزب بی جی پی با بهائیان روابط دوستانه ای داشته و حتی در مقاطعی در خصوص وضعیت آنان در ایران اظهار نظر کرده اند که در صورت تکرار می تواند حساسیت زا باشد .
4- برخی صاحبان سرمایه و مالتی میلیاردرهای هندی از جمله گروه ریلاینس (برادران امبانی)، به لحاظ اقتصادی منافع خود را در تقابل با منافع ایران تعریف می کنند. این گروه دارای روابط بسیار خوبی با مودی بوده و از اصلی ترین تامین کنندگان هزینه های تبلیغاتی او بوده اند. وجود و فعالیت این گروههای پر نفوذ هم می تواند میان دولت جدید هند و کشورمان فاصله بیندازد.
اردشیر حسن زاده
دیدگاه تان را بنویسید