تکیه بر توان داخلى؛ رمز عبور از تهدیدها و تحریم‏ها

«تکیه بر توان داخلى» و «استحکام ساخت درونى نظام» از جمله کلیدواژه‌‏هایى است که رهبر معظم انقلاب بارها بر آن تأکید داشته و به‏‌عنوان رمز عبور از تهدیدها و تحریم‏هاى دشمن یاد کرده‌‏اند. از دیدگاه مقام معظم رهبرى پایه اصلى‏‌ حرکت کشور به‏‌سوى وضع مطلوب و توفیق در حل مشکلات کشور بیش از آن‏که بر استفاده از ظرفیت‏ها و امکانات خارجى مبتنى باشد، بر انسجام و استحکام درونى و تمرکز انرژى در داخل کشور بنا نهاده شده است و حتى‏‌ از منظرى، شرط توفیق در استفاده از امکانات و راهکارهاى خارجى نیز به میزان انسجام و استحکام درونى کشور بستگى دارد. از این‌‏رو رهبرى انقلاب در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهورى حسن روحانى فرمودند: «رئیس‏‌جمهور محترم اشاره کردند به تحریم‏ها و فشارهایى که دشمنان ملت ایران - که البته در رأس آن‏ها آمریکا است - بر کشور وارد مى‏‌کنند. من مى‏‌خواهم بگویم درست است که فشارهاى دشمنان براى مردم مشکلاتى را به‌‏وجود مى‌‏آورد، اما تجربه‌‏هاى باارزشى هم در اختیار مسؤولان و در اختیار مردم مى‏‌گذارد. درس بزرگى که ما از این فشارهاى اقتصادى دریافت کردیم، این است که هرچه مى‌‏توانیم، باید به استحکام ساخت داخلى قدرت بپردازیم؛ هرچه مى‌‏توانیم، در درون، خودمان را مقتدر کنیم؛ دل به بیرون نبندیم. آن‏هایى که دل به بیرون ظرفیت ملت ایران مى‌‏بندند، وقتى با یک چنین مشکلاتى مواجه شوند، خلع سلاح خواهند شد. ظرفیت‏هاى ملت ایران خیلى زیاد است. ما باید بپردازیم به استحکام ساخت درونى اقتدار ملى؛ که آن روز به مسؤولان کشور عرض کردیم: در درجه اول، مسائل اقتصادى و مسائل علمى است؛ که باید با جدیت دنبال شود.» در این نوشتار سعى داریم به بررسى ابعاد نظریه ایشان به مثابه فائق آمدن بر مشکلات کشور بپردازیم راهبردهایى که رهبر معظم انقلاب اسلامى طى سه دهه اخیر درباره لزوم حرکت کشور به سمت امنیت اقتصادى، خودکفایى، استقلال اقتصادى، اقتصاد بدون نفت، استحکام ساخت درونى، اصل 44 قانون اساسى، اصلاح الگوى مصرف، اقتدار درون‏‌زا، الگوى پیشرفت اسلامى ایرانى، مقابله با تحریم‏ها، تولید علم، جنبش نرم‏افزارى، جهاد اقتصادى، حمایت از کار و سرمایه داخلى، حمایت از تولید ملى، سند چشم‌‏انداز، ظرفیت درون‏‌زا، عدالت و پیشرفت، مبارزه با مفاسد اقتصادى و همت مضاعف و کار مضاعف مطرح کرده‌‏اند، همگى از یک منظومه فکرى برخاسته که سیاست‏هاى اقتصاد مقاومتى نیز در همان راستا محسوب مى‏‌شود. متأسفانه در بیش از دو دهه گذشته، برخى دولت‏مردان با کم‏‌توجهى به فرامین و راهبردهاى توصیه‏‌شده رهبر معظم انقلاب، سبب شدند تا اقتصاد کشور به‏‌رغم پیشرفت‏هاى شگرف، در بخش‏هایى دچار ضعف‏هاى اساسى شود و این ضعف‏ها به‌‏علت تداوم بى‌‏تدبیرى دولت‏ها، تشدید هم شده است. رهبرمعظم انقلاب در ادامه این هشدارها در دیدار بهمن‏‌ماه سال گذشته مردم آذربایجان تصریح کردند: «علاج مشکلات کشور پیمودن راه اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى تکیه به درون. چشم را ندوزیم به‌‏دست دیگران؛ ما تواناییم، ما ثروتمندیم، هم ثروت انسانى داریم - نیروى انسانى ما در دنیا کم‏‌نظیر است، اگر نگوییم بى‏‌نظیر - (هم) ثروتهاى زیرزمینى؛ ثروت‏هاى ما فوق‌‏العاده است.» ایشان فرمودند: «تا وقتى که ما چشم‏مان به‌‏دست دیگران باشد، دنبال این باشیم که کدام مقدار از تحریم‏ها کم شد، کدام مقدار چنین شد، فلان حرف را فلان مسؤول آمریکایى گفت یا نگفت - تا وقتى دنبال این حرف‏ها باشیم - به جایى نمى‌‏رسیم. اصرار هم مى‌‏کنیم که مسؤولین هم به نیروى داخلى تکیه کنند؛ از مسؤولین هم مى‌‏خواهیم به مردم اعتماد کنند، به نیروى داخلى اعتماد کنند، سعى کنند این سرچشمه فیّاض تمام‌‏نشدنى را در داخل، خروشان و فروزان و جوشان کنند؛ این اگر شد، همه درهاى بسته باز خواهد شد.» تقویت ساخت درونى کشور به‏‌مثابه راه‏‌حل مشکلات کشور اقدام در راستاى تقویت ساخت درونى کشور بایستى با در نظرگرفتن تمام جوانب مسأله باشد و کوشش در این‌ ‏راستا در صورتى به نتیجه خواهد رسید که با همکارى و همدلى همه‏‌ى آحاد ملت و مسؤولان صورت پذیرد و همگى با عزم جدى در این وادى قدم بردارند. پیشرفت قابل توجه ج.ا.ا. در زمینه‏‌هاى گوناگون و هم‏چنین شروع موج سوم بیدارى اسلامى در کشورهاى منطقه سبب شد نظام سلطه بکوشد تا به‌‏زعم خود، با اعمال تحریم‏هاى فلج‌‏کننده راه پیشرفت کشور را سد کند و مانع از الگوپذیرى جنبش‏هاى بیدارى اسلامى از جمهورى اسلامى شود. قوت و حجم تحریم‏هاى اعمال‌‏شده به‏‌حدى بود که نظام سلطه پیش‌‏بینى کرده بود که این تحریم‏ها به‌‏زودى نظام جمهورى اسلامى را سرنگون خواهد کرد. اعمال این تحریم‏ها علاوه بر محرومیت کشور از امکانات و فرصت‏هاى بین‌‏المللى، در نمایاندن و برجسته‏‌ساختن ضعف‏هاى ساختارى موجود در اقتصاد کشور به‏‌شدت اثرگذار بودند. بنابراین از یک طرف از امکانات و فرصت‏هاى بین‌‏المللى محروم بودیم و از طرف دیگر با ضعف‏ها و مشکلات داخلى مواجه بودیم. از این‏‌رو، در این شرایط که رویارویى جبهه استکبار با جبهه انقلاب اسلامى رنگ و بوى جدى‏‌ترى به خود گرفته است که مقام معظم رهبرى از آن به پیچ تاریخى یا حساس‌‏ترین مرحله تاریخ تعبیر کردند، توجه و تکیه به استعدادها و ظرفیت‏هاى بومى، بیش از پیش، ضرورى به نظر مى‌‏رسد. از این‏‌رو، در این شرایط مقام معظم رهبرى به‏‌منظور متوقف‌‏نشدن سرعت پیشرفت کشور و هم‏چنین براى عبور موفق از این شرایط حساس، بر «تقویت و استحکام ساخت درونى کشور»، تأکید دارند. ایشان در این‏‌باره مى‌‏فرمایند: «در پیشرفت به سمت هدف‏هاى آرمانى، باید ساخت درونى قدرت را استحکام بخشید؛ اساس کار این است. ما اگر مى‌‏خواهیم این‌‏راه را ادامه دهیم... و در مقابل این معارضه‌‏ها ایستادگى کنیم و صبر و توکل را به کار بگیریم، باید ساخت قدرت ملى را در درون کشور تقویت کنیم و استحکام ببخشیم». البته تأکید ایشان بر تقویت ساخت درونى کشور و تکیه بر ظرفیت‏هاى درون‏‌زاى داخلى به‏‌معناى نفى و عدم استفاده از فرصت‏هاى بین‏‌المللى نیست، بلکه ایشان، اولویت را به ظرفیت‏هاى درونى مى‏‌دهند و در شرایطى که از فرصت‏هاى خارجى محروم شده‌‏ایم مى‏‌فرمایند: «... نمى‏‌گوییم از این‏ها استفاده نکنید، اما مى‏‌گوییم اطمینان نکنید، اعتماد نکنید، چشم به آنجا ندوزید، چشم به داخل بدوزید». مهم استحکام ساخت درونى نظام است‏ ساخت درونى نظام یعنى این‏که کشور بتواند روى پاى خود بایستد و بتواند عزت و سرافرازى خود را در وابستگى به دیگران تعریف نکند. البته نظام جمهورى اسلامى با این معنى از ساخت درونى، نظامى مستحکم است اما هنوز تا رسیدن به استحکام درونى لازم فاصله دارد. رهبر معظم انقلاب در این‏باره بیان داشتند: «آنچه براى نظام جمهورى اسلامى حائز اهمّیّت است، استحکام ساخت درونىِ نظام جمهورى اسلامى است، استحکام درونى ملّت ایران است؛ همان چیزى که از روز اوّل تا امروز توانسته است این کشور را حفظ کند؛ اتّحاد ملّى، توجّه به آرمانهاى والاى نظام جمهورى اسلامى، توجّه به عزّت ملّى. ملّت ایران ملّت عزیزى است؛ انقلاب عزّت ملّت را به آن‏ها برگرداند. گذشت آن زمانى که در خاک ایران یک گروهبان آمریکایى جرئت مى‌‏کرد بزند توى گوش یک سرهنگ ایرانى؛ آن روزى که مسؤولین کشور عزیز ما مجبور بودند که ملاحظه‌‏ى دشمنان زیاده‏‌خواه و افزون‏‌خواه را بکنند، گذشت. جمهورى اسلامى، ملّت ایران را عزیز کرد، این عزّت باقى است، روز به روز هم این عزّت افزایش پیدا کرده است، بعد از این هم، هم وظیفه‌‏ى آحاد مسؤولین و هم وظیفه‏‌ى عموم ملّت ایران است که این عزّت را پاس دارند، از آن دفاع کنند. یک ملّت، با هویّت اصلى خود، با عزّت خود سرافراز مى‏‌ماند و مى‌‏تواند به پیشرفت برسد.» (بیانات در مراسم تحلیف و اعطاى سردوشى دانشجویان دانشگاه‏هاى افسرى ارتش جمهورى اسلامى ایران) مشخص است که چنین نگاهى به استحکام ساخت درونى دولت نافى تلاش‏هاى دیپلماتیک نیست و دولت محترم مى‏تواند در عین تلاش‏هاى دیپلماتیک، هدف اصلى و تلاش اساسى خود را بر استحکام ساخت درونى نظام متمرکز سازد. استحکام ساخت درونى نیازمند علم درون‏زاست‏ در وضعیت کنونى جهان و دنیاى امروز از مهم‏ترین شاخصه‌‏هاى مستحکم‏‌شدن درونى یک کشور آن است که آن کشور به‌‏لحاظ علمى پیشرفته و نوآور و بارور باشد و رشد علمى نیز درون‌‏زا باشد. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامى: «این پیشرفت علمى نیز باید درون‌‏زا و متکى به استعدادهاى درونى باشد زیرا حرکت، جهش و رشد علمى از درون، زمینه‏‌ساز وزانت، اعتبار، ارزش و ابهت کشور و ملت است.» حضرت آیت‏‌الله خامنه‌‏اى با تأکید بر این‏که درون‏‌زابودن پیشرفت علمى، امکان تعامل محترمانه و برابر علمى و فناورى با کشورهاى دیگر را فراهم مى‌‏کند، گفتند: نخبگان جوان و همه مسؤولان و ملت ایران بدانند که تمرکز اصلى جبه‌ه‏اى که امروز در مقابل نظام اسلامى قرار گرفته، جلوگیرى از قدرتمندشدن علمى و فناورى ایران است.» (بیانات در دیدار نخبگان جوان کشور) وحدت لازمه اصلى استحکام ساخت درونى‏ از مهم‏ترین شرایط رسیدن به اقتدار داخلى، مسأله وحدت و اتحاد داخلى است: «جمهورى اسلامى با نگاه باز، با چشم باز، با حواس جمع، به همه‌‏ى این مسائل نگاه مى‌‏کند؛ آنچه ما مى‏‌فهمیم این است که ما بایستى به‏‌عنوان یک ملّت، به‏‌عنوان یک جمعیّت عظیم هفتاد هشتاد میلیونىِ واقع در یک منطقه‌‏ى حسّاس عالم، با نگاه درست، با استفاده‌‏ى از اقتدار اسلامى، جاى پاى خودمان را محکم کنیم؛ اهداف انسانى و والاى خودمان را که از اسلام گرفته‏‌ایم، در معرض نگاه و دید همه‏‌ى بشریّت بگذاریم و بشریّت را دعوت کنیم به آن‏چیزى که اسلام به بشریّت هدیه مى‌‏دهد؛ این وظیفه‌‏ى ما است. مکرّر عرض کرده‌‏ایم: ساخت اقتدار درونى ملّت که در درجه‌‏ى اوّل با ایمان صحیح و راسخ و با اتّحاد آحاد مردم و با عمل درست مسؤولین کشور و با همراهى مسؤولان و آحاد مردم و با توکّل به خداى متعال انجام خواهد گرفت؛ یعنى به‌‏کار گرفتن عقل و معنویّت و توکّل و حرکت و عمل؛ بلاشک در اوضاع منطقه هم اثر مى‏‌گذارد، کما این‏که تا حالا هم اثر گذاشته است. و امیدواریم که ان‏شاءالله این حضور معنوى در عرصه‌‏هاى مختلف و از جمله حضور شما در حج با این منطق قوى، با این نگاه روشن، بتواند آن‌‏چیزى را که اسلام براى نظام، براى مردم عالم، براى مسلمانان، براى غیرمسلمانان، براى انسانیّت خواسته است، تأمین کند و وسائل سعادت عمومى را فراهم بکند.» (بیانات در دیدار کارگزاران حج) آن‏ها که دل به آمریکا بستند به جایى نرسیدند در مسأله استحکام ساخت درونى نظام نمى‏‌توان به امید خارج بود و از دیگران طلب کمک فوق‏‌العاده کرد. در این مسأله باید به خود متکى بود و بر داشته‏‌هاى درونى خود متمرکز شد: «آن کسانى‌‏که این‌‏راه را نشناختند و در کشورهاى خودشان جور دیگرى عمل کردند، براى این‏که دل مستکبرین را به‌‏دست بیاورند از اصول خودشان گذشتند و شعارهاى اساسى خودشان را فراموش کردند، ملاحظه مى‏‌کنید که به چه روزى افتادند؛ آن‏ها کسانى هستند که اگر چنان‏چه در مصر شعار مبارزه‌‏ى با اسرائیل وجود مى‏‌داشت، اگر در مقابل وعده‏‌هاى آمریکا و عوامل آمریکا کوتاه نمى‏‌آمدند، این‏جور معلوم نبود بشود، یعنى قطعاً این‏جور نمى‏‌شد که دیکتاتور سى‌‏ساله‏‌ى ذلیل‌‏کننده‏ى ملّت مصر از زندان آزاد بشود و آن کسانى‏‌که با رأى مردم انتخاب شده بودند، احتمال محکومیّت به اعدام درباره‌‏ى آنان برود؛ اصلاً چنین‏‌چیزى ممکن نبود پیش بیاید. آن کسانى‏‌که در میدان ایستادند در مقابل همین منتخبین - ساده‌‏دلان - شعار دادند، اگر آن مواضع اصولى مى‌‏بود، نصف آن‏ها یا بیشتر آن‏ها به طرف این‏ها مى‌‏آمدند، یعنى کسانى نبودند که مقابله کنند، معارضه کنند. از مواضع اصولى وقتى انسان عقب‏‌نشینى کرد، این‏جور خواهد شد. این‏ها چیزهایى است که به‏‌هرحال باید رعایت کرد. آنچه ما احساس مى‏‌کنیم که براى رفع مشکلات بایدانجام داد - مشکلات هم مال امروز نیست، مشکلات همیشه وجود داشته است، در همه‏‌ى کشورها هم وجود دارد؛ یعنى اگر کسى تصوّر کند که حالا در فلان کشور پیشرفته، یا فلان کشور اروپایى، یا غربى، یا ثروتمند، یا پرجمعیّت، یا کم‏‌جمعیّت، مشکلاتى وجود ندارد، خطا است؛ مشکلات همه‏‌جا هست؛ طبیعت کارِ یک ملّت این است که بالاخره در کار او مشکلاتى وجود دارد، مسؤولینش باید آن مشکلات را برطرف بکنند و حرکتشان را ادامه بدهند؛ حالا بعضى مى‏‌خواهند مشکلات را با کمک دیگران، با تکیه‌‏ى به دیگران، با رشوه‏‌دادن به دیگران، با تذلّل در مقابل دیگران حل کنند؛ بعضى‌‏ها هم نه، مى‌‏خواهند مشکلات را با نیروى خودشان، با توان داخلى خودشان حل کنند - اعتقادمان این است که باید به تقویت ساخت درونى نظام اهمّیّت بدهیم؛ این اساس کار است. از درون، خودمان را باید تقویت کنیم. تقویت درونى با اندیشه‏‌ى کامل، با نگاه عاقلانه و خردمندانه چیزى است ممکن؛ چه به‏‌وسیله‌‏ى پیشرفت علمى، چه به‏‌وسیله‌‏ى ساخت و مدیریّت درست اقتصادى؛ این‏ها کارهایى است که به نظر ما ممکن است. خوب، امروز شما ملاحظه کنید، وقتى روى نفتِ ما فشار مى‌‏آورند، ما دچار مشکل مى‏‌شویم، این ناشى از چیست؟ ناشى از این است که ما تکیه‏‌مان را به نفت از بعد از دوره‌‏ى جنگ و پایان جنگ تا امروز، نتوانستیم کم کنیم، اگر ما تکیه‏‌مان را به نفت کم مى‌‏کردیم، فشار بر روى نفت این‏قدر براى ما سخت تمام نمى‏‌شد. بنابراین به خودمان بایستى مراجعه کنیم، از خودمان بایستى بخواهیم که گره‌‏ها را با نیروى اراده حل کنیم. (بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى) نگاه به درون، تولید داخلى، پیشرفت علم‏ از جمله دیگر عوامل دخیل در استحکام ساخت درونى کشور از منظر رهبر معظم انقلاب موارد زیر است: «وقتى یک ملّتى با محاسبه‏‌ى درست، با پیداکردن نقطه‏‌ى صحیح کار، کار را پیش مى‏‌برد، قطعاً به نتایج مطلوب خواهد رسید. ما گفته‌‏ایم «ساخت درونى نظام» باید استحکام پیدا کند؛ ما گفته‌‏ایم «علم» بایستى رشد پیدا کند؛ ما گفته‌‏ایم «تولید داخلى» بایستى اساس کار باشد؛ ما گفته‏‌ایم «نگاه خوش‌بینانه به استعداد بومى کشور» بایستى جدّى باشد، استعدادها پرورش پیدا کند؛ این‏ها پایه‏‌هاى اصلى کار است. وقتى کشورى با تکیه‏‌ى به استعدادهاى درونى، با تکیه‌‏ى به ابتکار نیروى انسانى خود، با تکیه‏‌ى به علم و دانش خود، با تکیه‏‌ى به ایمان خود و با اتّحاد حرکت مى‌‏کند، قطعاً به نتایج مطلوب خواهد رسید. بنابراین ما تردیدى نداریم که آینده‌‏ى روشنى داریم؛ البتّه این‏که این آینده زود باشد یا دیر باشد، دست من و شما است: اگر خوب حرکت کنیم، آینده زودتر خواهد رسید؛ اگر چنان‏چه تنبلى و کوتاهى و خودخواهى و دنیاپرستى و دل‏دادن به این ظواهر، چشم ما را یک قدرى پُر کند، ساقط کند ما را، در درون خودمان ریزش - چه ریزش شخصى در درون، چه ریزش اجتماعى - پیدا بکنیم، البتّه دیرتر به‏‌دست خواهد آمد؛ امّا بدون تردید به‏‌دست خواهد آمد و این به برکت مجاهدتها و فداکارى‌‏ها است که بحمدالله در میدان فداکارى هم شماها فعّال بودید، خوب بودید، حرکت درخشانى کردید، در آینده هم ان‏‌شاءالله همین‌‏جور خواهد بود.» (بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامى) توجه به این نکته نیز ضرورى است که تقویت ساخت درونى هر جامعه‌‏اى زمانى میسر است که عناصر اصلى آن جامعه یعنى؛ فرهنگ، اقتصاد و سیاست آن‏‌جامعه هماهنگ با هم و در کنار هم پیش بروند. به عبارت دیگر، چون تعادل اجتماعى را پیش‏‌زمینه وقوع هر تحول اجتماعى دانسته‌‏اند، بنابراین در گام نخست مى‌‏بایست به ایجاد، حفظ و استحکام این تعادل توجه کرد و آن زمانى محقق مى‏‌شود که به‏‌عنوان مثال به موازات اقدام در راستاى تحولات اقتصادى، براى انجام تحولات فرهنگى و سیاسى همسو نیز اقدام کرد و بالعکس. از این‏‌رو در این خصوص و عنایت به حفظ تعادل در نظام اجتماعى، توجه به چند نکته ضرورى به نظر مى‌‏رسد:

الف) در حوزه سیاسى‏ 1- عزم جدى در مجموعه‌‏ى نظام: اقدام براى پیشرفت، به‌‏ویژه براى کشورهاى در حال توسعه، نیازمند تصمیم‏‌گیرى‏‌هاى سیاسى- حکومتى است. از این‏‌رو در نخستین گام مى‌‏بایست یک عزم جدى در مجموعه‌‏ى نظام حکومتى کشور شکل بگیرد که خواهان تحول و ترقى بیشتر در وضعیت فعلى کشور باشد. 2- توجه به هویت (اصول و بنیان‏هاى) جامعه خودى: تصمیم‏‌گیرندگان بایستى بدانند که در چه محیطى و براى‏ چه مردم یا جامعه‌‏اى برنامه‏‌ریزى مى‏‌کنند، صرف موفقیت یک برنامه در یک کشور، ضامنى براى موفقیت آن برنامه در سایر کشورها نیست. به عبارت دیگر، تجویز هر برنامه‏اى براى پیشرفت، نیازمند بستر اجتماعى خاصى است و اگر نسخه‌‏اى در یک کشور موفق بوده است، این دلیلى براى موفق‏‌بودن آن در سایر کشورها نیست. از این‌‏رو برنامه‌‏ریزان توسعه کشور بایستى با شناخت کامل بنیان‏‌هاى جامعه خودى، نسخه‏‌اى را براى پیشرفت کشور تجویز کنند که با هویت اسلامى- ایرانى مردم این سرزمین در تضاد نباشد. 3- اهتمام به استفاده از تجربیات و آموزه‌‏هاى دفاع مقدس: هشت سال دفاع مقدس، به‏‌عنوان طلایى‏‌ترین دوران پس از پیروزى انقلاب اسلامى در ایران، حاوى تجربیات و آموزه‌‏هاى بسیار ارزشمندى است که توجه و استفاده از آن آموزه‏‌ها و تجربیات مى‌‏تواند ضامنى براى عبور موفق از این مرحله حساس باشد. 4- وحدت ملى: وحدت ملى، به‏‌عنوان مقوله‌‏اى مهم، هم مى‏تواند زمینه‌‏ساز پیشرفت کشور باشد و هم مى‏‌تواند در خنثى و بى‏اثرکردن نقشه‏‌هاى دشمنان نظام اسلامى مؤثر باشد. تقویت هرچه بیشتر وحدت ملى مى‌‏تواند در تقویت روح مشترک در میان ملت، تقویت روحیه‏‌ى کار جمعى و... مؤثر باشد. از ‌این‌رو توجه به تقویت وحدت ملى بسیار حیاتى به نظر مى‌‏رسد. یکى از امورى که در این‌‏راستا بایستى به آن توجه شود، محرومیت‏‌زدایى از مناطق محروم است. 5- تحکیم ارتباط بین نخبگان فکرى و ابزارى: مرکز ثقل بحث توسعه‌‏یافتگى، حوزه نخبگى مى‌‏باشد از این‏‌رو این حوزه توجه ویژه‏اى را مى‏‌طلبد. اهمیت این حوزه تا آنجاست که دست‌یابى نخبگان فکرى و ابزارى به یک اجماع نظر پیرامون اهداف جامعه، چیستى پیشرفت و این‏که چه اقداماتى بایستى در این‌‏راستا صورت گیرد و... را مهم‏ترین و اساسى‏‌ترین گام براى یک جامعه علاقه‏‌مند به پیشرفت مى‏‌دانند و این محقق نمى‏‌شود مگر این‏که این دو طیف با همدیگر در ارتباط و تبادل نظر دائمى باشند.... اجماع نخبگان، تشکل‌‏یافتگى اجتماعى را در پى دارد که آن نیز سبب تمرکز انرژى جامعه براى حرکت در مسیر پیشرفت مى‌‏شود. اجماع نخبگان، هم‏چنین زمینه را براى طراحى و تدوین یک استراتژى بلندمدت، به‏‌عنوان یک ضرورت براى هر کشور علاقه‏‌مند به پیشرفت، فراهم مى‏‌کند. 6- پرهیز از رویکرد جناحى و حزبى در اداره امور کشور: از آنجا که ماهیت حکومت در اسلام، خدمتگزارى به مردم است براى تحقق هرچه بهتر این مهم مى‌‏بایست، بدون توجه به وابستگى‏‌هاى حزبى و جناحى، از ظرفیت تمامى نیروهاى مؤمن و معتقد به اصول و مبانى نظام جمهورى اسلامى استفاده شود تا آنان به‏‌سوى عملکرد واگرایانه کشیده نشوند و از ظرفیت آن‏ها براى تقویت کشور و خدمتگزارى هرچه بیشتر به مردم استفاده شود. مقام معظم رهبرى در این‌‏باره مى‌‏فرمایند: «...ما آمده‏‌ایم خدمت کنیم به مردم و هیچ‏‌چیز نباید ما را از این وظیفه غافل کند. البته ما هر کداممان دلبستگى‏‌هایى داریم، سلیقه‏‌هایى داریم؛ در زمینه‏‌ى سیاسى، در زمینه مسائل اجتماعى، دوستى‏‌هایى داریم، دشمنى‌‏هایى داریم، این‏ها همه حاشیه است؛ متن عبارتست از خدمت؛ نباید بگذاریم این حواشى بر روى این متن اثر بگذارد. و یک نکته‏‌اى که در این زمینه‌‏ى خدمت هست، این است که وقت محدود است». ایشان هم‏چنین براى خدمتگزارى بهتر به مردم، به انجام دادن کارها به‏‌صورت جهادى تأکید دارند. 7- توجه به نقش وجایگاه مردم: از آنجا که تحقق این مهم نیازمند وجود عزم جدى در میان مسؤولان و مردم است، وجود هماهنگى و همدلى بین این دو بسیار ضرورى و حیاتى به نظر مى‌‏رسد. چنان‏چه بدون توجه به نیروى عظیم نهفته‏‌شده در آحاد مردم در این‌‏راستا قدم برداشته شود بدون شک به نتایج مطلوبى نخواهیم رسید. کما این‏که موفقیت‏هاى گوناگونى که در طول سال‏هاى پس از پیروزى انقلاب حاصل شده است در سایه توجه، اعتماد و تکیه بر همین نیروى الهى مردم به‏‌دست آمده است. از این‏‌رو لازم است تا با تبیین جایگاه خطیر مردم در تحقق این مهم، آن‏ها آگاهى کافى را در این زمینه به‌‏دست آورند تا با عزم جدى‌‏ترى به ایفاى نقش و مسؤولیت‏شان در قبال کشور بپردازند. ب) در حوزه اقتصادى‏ 1- تلاش براى خروج از مدار وابستگى به نفت: وجود منابع خدادادى نفت و گاز از یک‏سو و ضعف سایر بخش‏هاى مولد اقتصادى کشور از سوى دیگر، شکل‏‌گیرى نوع خاصى از دولت که در جامعه‌‏شناسى سیاسى از آن به «دولت رانتیر نفتى» تعبیر مى‏‌شود، را در دوران پهلوى در پى داشته است. ساختار بیمارگونه که على‌‏رغم تلاش سه دهه جمهورى اسلامى براى تغییر آن، هنوز به‌‏طور کامل از آن رها نشده است. در اقتصادهاى رانتیر چون بستر لازم براى انجام فعالیت‏هاى مولد چندان فراهم نیست، بنابراین انجام فعالیت‏هاى مولد سود چندانى را نصیب تولیدکنندگان نمى‏‌کند، بلکه دستیابى به سودهاى کلان در این نوع اقتصادها بیشتر با انجام فعالیت‏هاى غیرمولدى مانند دلالى و واسطه‏‌گرى حاصل مى‌‏شود. در ذهنیت رانتیر نیز انتظارات فراوانى از سوى مردم متوجه حکومت مى‏‌شود و آنان به‌‏نوعى خود را نسبت به حکومت طلبکار مى‏‌دانند. از این‏‌رو با وجود این ذهنیت، اقدام براى تقویت انسجام و ساخت درونى قدرت به کندى پیش خواهد رفت. در صورتى که براى تقویت و استحکام بخشى کشور، مردم مى‌‏بایست خود را بدهکار به حکومت بدانند و براى تحکیم قدرت آن حاضر باشند به آن کمک کنند. بنابراین بایستى براى تغییر این ذهنیت اقدام کرد؛ توسعه و تقویت فعالیت‏هاى مولد اقتصادى و هم‏چنین کوشش براى حذف واسطه‏‌گرى‏‌ها از یک‏سو و انجام اقدامات فرهنگى از سوى دیگر راه‏‌حلى براى رفع این معضل مى‏‌باشد. 2- تشویق مردم و بخش خصوصى به‏‌سرمایه‏‌گذارى در اقتصاد کشور: براى تقویت ساخت درونى کشور لازم است تا همه بخش‏ها به ایفاى نقش خود در این‌‏راستا بپردازند. بایستى با روشنگرى و انجام اقدامات فرهنگى، گفته شود که هرکسى براى ترقى و پیشرفت کشور وظیفه‌‏اى دارد؛ هر کس که سرمایه‌‏اى در دست دارد در قبال جامعه هم وظیفه‌‏اى دارد و نمى‏‌تواند فقط به منافع خودش بیندیشد و نسبت به وضعیت و سرنوشت جامعه بى‏‌تفاوت باشد... در این‌‏راستا باید گفته شود که سرمایه‌‏داران بخش خصوصى وظیفه دارند که سرمایه‏‌ى خود را در داخل کشور به‏‌کارگیرى کنند، مردم مى‌‏بایست با پرداخت مالیات و هم‏چنین با پس‏‌انداز سرمایه‏‌هاى هرچند اندک خود در بورس اوراق بهادار زمینه‏‌ساز رونق‌‏گرفتن فعالیت‏هاى مولد اقتصادى در کشور باشند و... یارى‌‏گر دولت براى پیشبرد کشور باشند. 3- پرهیز از مصرف‏‌گرایى و تجمل: اقتصاد کشور، اقتصادى دولتى است که بخش زیادى از منابع درآمدى آن از فروش نفت به‏‌دست مى‏‌آید که در بهترین حالت این درآمد مى‌‏بایست صرف امور عمرانى و زیربنایى شود، زیرا نفت سرمایه ملى بوده و ما بایستى در مقابل آیندگان پاسخگو باشیم. حال در شرایطى که تمایل جامعه به مصرف بیشتر، روزبه‌‏روز افزایش مى‏‌یابد از توان دولت براى پرداختن به امور زیربنایى کاسته مى‌‏شود، زیرا تأمین نیازهاى روز افزون جامعه حجم بیشترى از تقاضاها را متوجه دولت مى‌‏کند و دولت ناچار است تا براى تأمین این تقاضاها هزینه‏‌هاى بیشترى را متحمل شود.... از آنجا که حجم بالایى از کالاهاى تجملى از خارج کشور تأمین مى‏‌شود، تقاضاى روزافزون براى این کالاها نیز توان دولت براى انجام امور توسعه‌‏اى را کاهش مى‏‌دهد، زیرا از این طریق بخشى از مازاد اقتصادى بالقوه کشور صرف خرید کالاهاى تجملاتى مى‌‏شود که نبود آن‏ها هم خلل چندانى در زندگى مردم ایجاد نمى‏‌کند. براى رهایى از این وضعیت هم مى‌‏بایست با انجام اقدامات فرهنگى از میزان تمایل جامعه به مصرف کاسته شود. حاصل این‏که، اقدام در راستاى تقویت ساخت درونى کشور بایستى با در نظرگرفتن تمام جوانب مسأله باشد و کوشش در این‏‌راستا در صورتى به نتیجه خواهد رسید که با همکارى و همدلى همه‏‌ى آحاد ملت و مسؤولان صورت پذیرد و همگى با عزم جدى در این وادى قدم بردارند.

منبع: تسنیم