طراحی براندازانه آمریکا در ماجرای «توئیتر کوبایی» / اطلاع رسانی جهت دار آمریکایی به سبک شبکه های اجتماعی

سرویس سیاسی «فردا»؛ در این رابطه دو نكته از اهمیت اساسی برخوردار است. اول اینكه، شبكه­های نوین اجتماعی به مانند بسیاری از پدیده­های نوین اجتماعی محصول كشور­های صنعتی بوده و این كشور­ها د ر تلاش هستند، با استفاده از آنها الگوی اجتماعی و فرهنگ ی خود را به كشور­های دیگر تحمیل نمایند. دوم اینكه، كشور­های صنعتی به خصوص كشور­های غربی با برخورداری از منابع و امكانات وسیع­تر در تلاش هستند با استفاده از شبكه ­های نوین اجتماعی به ایجاد تحولاتی خود­خواسته در كشور­های دیگر اقدام نمایند و یا تحولات و اعتراضات صورت گرفته را در راستای اهداف خود مدیریت نمایند. لذا امروزه رسانه ­ های اجتماعی بیشتر از آن كه منعكس كننده تغییرات اجتماعی باشند خود زمینه تغییرات را فراهم می ­ كنند . در نتیجه مسیر یكسویه­ای از دخالت در كشور­های در حال توسعه به واسطه شبكه­های نو­ظهور اجتماعی نمود یافته است. نمونه چنین دخالت­هایی را می­ توان در كوبا، تحولات كشور­های عربی، اوكراین و... مشاهده نمود. حال آنكه حوادث بعد از انتخابات 1388 توجه ویژه به این مسئله را بسیار حیاتی كرده است.

* كاركرد شبكه های اجتماعی نوین

امروزه فراگیری اینترنت و فن­آوری­های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، موجب ظهور فضای مجازی در كنار جهان واقعی شده كه این امر، معادلات و الگوهای ارتباطات سنتی، تولید، انتقال و مصرف اطلاعات را به هم زده و موجب تغییر در آن شده است. چنین فضایی كه به عنوان واقعیت مجازی یك پارچه، درنظر گرفته می شود، از ویژگی­هایی چون بی­مكانی، فرا زمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین­مدنی متكی بر دولت- ملت­، قابل دسترسی بودن همزمان، روی فضا بودن، برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و ... برخوردار است . چنین فضای مجازی گسترده، شبكه­های اجتماعی [1] را ایجاد كرده­اند. شبكه اجتماعی مجازی یا شبكه اجتماعی اینترنتی، وب سایت یامجموعه­ای از وب سایت ­ هایی است كه به كاربران امكان می ­ دهد، علاقه­مندی­ها، افكار و فعالیت­های خود را با یكدیگر به اشتراك بگذارند؛ وبلاگ ها[2] ، فیس بوك[3] ، توییتر[4] ، یوتیوب[5]. پادكست[6] از جمله شبكه های اجتماعی مجازی هستند.

مسئله اساسی در رابطه با این شبكه های نسبتاً نو­ظهور مدیریت و بهره برداری صحیح از آنها است. به دلیل گسترش روز­افزون دامنه استفاده از این شبكه­ها، توجه كافی به این عرصه از اهمیت فوق العاده­ای برخوردار است.[7] چراكه حتی اگر این شبكه­ها برای راه اندازی مستقیم شورش­ها و ناامنی­ها نیز به كار گرفته نشوند، به صورت هوشمندانه­ای فرهنگ ­بومی كشور­های در حال توسعه را مورد هدف قرار داده­اند كه این پروسه در نهایت منجر به شكاف عمیق فرهنگی و نارضایتی خواهد شد.

بسیاری­ مدعی ­­اند، عصر حاضر عصر انقلاب رسانه­ های اجتماعی است و با افزایش تعداد كاربران اینترنتی، رسانه­ های اجتماعی به حاكمان تقریباً بلامنازع عرصه اطلاع رسانی و در پی آن مدیریت افكار عمومی تبدیل خواهند شد . امروزه رسانه‌های اجتماعی بیش از رسانه های جمعی و در فضای مجازی در ارتباط لحظه به لحظه با افكار عمومی هستند، برای مثال توئیتر دریایی از اطلاعات شاهدان عینی است كه به سرعت اطلاعات را ثبت می­كنند و انتشار می­دهند و یا یوتیوب آماج تصاویر و ویدیویی­ هایی قرار می­گیرد كه توسط شهروندان تهیه شده و برای گسترش آنها گزینه­ای جز این رسانه ­ها نیافته­ اند. وبلاگها پذیرای اطلاعاتی می شوند كه از فیلتر هیچ دروازه­بان خبری عبور نكرده­اند، فیسبوك غرق محتواهایی می­شود كه بارها و بارها به اشتراك گذاشته شده است. اینها همه گواه این است كه رسانه­ های اجتماعی شیوه دریافت، ارسال، تولید و به اشتراك گذاشتن محتوا را تغییر داده ­­اند. این رسانه ­ها در جمع آوری، تولید و انتشار اطلاعات گوی سبقت را از رسانه­ های جمعی ربوده ­اند، این موضوع در كشورهایی كه دسترسی بیشتری به اینترنت دارند، پر رنگ­تر است . رسانه­های اجتماعی امروز به عنوان عامل تحولات و تغییرات عصر حاضر هستند، رسانه­ هایی كه قرار است جای رسانه­های جمعی را بگیرند، زیرا مخاطب رسانه­های اجتماعی كه در قالب این شبكه­ها كار می­كنند، نه تنها منفعل نیستند، بلكه مخاطب خود درگیر تولید محتوا و انتشار آن است . اما با تمام این ویژگی­ها، اگر جریان خاصی هدایت این رسانه ­ها را بر عهده بگیرد و یا بر موج این رسانه­ ها سوار شود به راحتی می­تواند بر اهداف خود دست یابد. لذا رسشبكه­های اجتماعی بیش از آن كه منعكس كننده تغییرات اجتماعی باشند خود زمینه تغییرات را فراهم می­كنند . این امر زمانی خطر آفرین می­شود كه كشور­های غربی با استفاده از این امر اقدام به دخالت در جوامع دیگر می­ نمایند و تحولات اجتماعی صورت گرفته را در مسیر دلخواه خود هدایت می­كنند.

*مداخله در كوبا

در رابطه با كشور كوبا به دلیل در گیری­های ایدئولوژیكی كه بین این كشور با ایالات متحده و كشور­های غربی وجود دارد، مشاهده می­شود كه شبكه­های نوین اجتماعی به ابزاری برای دخالت كشور­های بلوك غرب در این كشور بدل گردیده است. برای نمونه دولت آمریكا برای دامن زدن به ناآرامی و تشویق مخالفان در كوبا یك شبكه اجتماعی طراحی و راه اندازی كرده بود كه در فاصله سال‌­های 2009 تا 2012 فعال بوده و تعداد مشتركان آن به 40 هزار نفر رسیده بود . دولت آمریكا برای پنهان كردن این اقدام خود از چندین شركت پوشش و واسطه استفاده كرده تا ظاهرا ارتباطی بین این شبكه اجتماعی با دولت ردیابی نشود. بودجه این طرح از طریق اداره كمك به سازمان توسعه بین‌‌المللی آمریكا پرداخت می‌­شد كه معمولاً به عنوان نهادی برای كمك به پروژه­های بشر­دوستانه در سطح جهان شناخته می­شود. هدف این طرح ایجاد یك شبكه ارسال پیامك مثل شبكه توئیتر بود كه مردم و به خصوص ناراضیان در كوبا با استفاده از آن بتوانند از كنترل شدید دولت كوبا بر شبكه اینترنت بگریزند. این شبكه ارسال پیامك كه «زون زونئو» نام داشت اصطلاحا «توئیتر كوبایی» نام گرفته بود كه در اصطلاحات محاوره‌­ای در كوبا "صدای مرغ مگس خوار" معنی می ‌دهد.[8] رسانه­ای شدن این بحث سبب بروز اعتراضات متعددی گردید و نقش رسانه­های نوین را آشكار­تر نمود.

مدیر سازمان توسعه بین‌المللی‌ ایالات متحده (USAID) در صحن مجلس سنا تلاش كرد، ایالات­ پای اشتون به ماجرای بازرسی بند ۳۵۰ اوین باز شد/ موبایل و لپ تاپی که «ماهیت واقعی» ماجرا را افشا کردمتحده را از ایجاد یك «شبكه اجتماعی» به منظور ایجاد اغتشاش در كوبا تبرئه كند.[9] در طول جلسه رسیدگی كمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریكا در تاریخ هشتم آوریل 2014 كه به منظور بررسی بودجه سازمان USAID برگزار شده بود، "رجیو شاه " مدیر این سازمان تلاش كرد تا افشاگری­های رسانه­ها در خصوص استفاده از شبكه های اجتماعی برای ایجاد اغتشاشات در كوبا را با بیان این مطلب انكار كند كه اجرای پروژه «شبكه اجتماعی» برای كوبایی­ها عملیات مخفیانه نبوده، بلكه تنها عملی «خردمندانه» بوده انكار كند . این پروژه در سال 2009 به عنوان یك شبكه ارسال پیامك با نام «زون زونئو» آغاز شد و در سال 2012 عملیاتی شد تا كاربرانی را كه در كوبا زندگی می ‎ كردند را به خود جذب كند و آن ‎ ها را به ایجاد شورش در این جزیره تحریك كند . پاتریك لیهی، سناتور دموكرات - كه از سال 2012 رئیس موقت مجلس سنای ایالات متحده بوده است - در شروع سؤالات خود از مدیر سازمان USAID تكرار كرد كه : دولت آمریكا ده تا پانزده میلیون دلار بودجه برای برنامه های به اصطلاح دموكراتیك در كوبا به سازمان توسعه بین المللی آمریكا (USAID) تخصیص داد. این بودجه ظاهرا مدام در حال افزایش است[10] . افشاگری­های صورت گرفته به خوبی نشان از استفاده ابزاری و یك سویه از شبكه ­های نوین اجتماعی دارد كه تغییر فرهنگ كشور­های درحال توسعه به عنوان بستر­ساز نارضایتی­های اجتماعی و سرنگونی دولت­های مستقل و مخالف غرب را در دستور كار خود قرار داده است. این در حالی است كه استفاده از شبكه­ های اجتماعی نوین به روز­ترین ابزار برای مداخلات غربی­ها محسوب می­گردد.

* تحولات كشور­های عربی

شبكه ­های اجتماعی جدید زمینه را برای بین ­المللی كردن قیام­های سال 2011 كشور­های عربی فراهم كرده و از طرفی میان شهروندان عرب و جامعه بین الملل پل ارتباطی ایجاد كردند. فضای مجازی به جنبش­های اجتماعی كمك كرد تا بدون داشتن سازمانی منسجم فعالیت هایشان را سازماندهی كنند، جنبش­هایی كه فاقد منابع مالی غنی و ساختارهای قدرتمند بودند[11] . در مصر، تونس و... فعالان اجتماعی و مدنی با استفاده از فضای مجازی دیدگاه­های خود نسبت به وقایع مختلف را به اشتراك می­گذاشتند. رسانه­های جدید اجتماعی در كشورهای عربی تا حدودی توانسته ناكارامدی رسانه­های سنتی را جبران كنند .

با وجود اینكه رسانه های اجتماعی در مصر، تونس و... توانستند تجمعات اعتراض آمیزی را علیه مبارك، بن علی و... سازماندهی كند اما نقش آنها در فرایند­های سیاسی چون انتخابات و جهت­دهی به اقدمات بعدی معترضین همیشه با خواست­های واقعی انقلابیون هماهنگ نبوده­ است. اگر نگاهی دقیق­تر به تحولات مصرداشته باشیم، آمریكایی ها این ادعا را مطرح می­كردند كه شبكه­های اجتماعی از جمله توئیتر نقش مهمی در شنیده شدن صدای مردم مصر داشته است، آنها معتقدند همكاری این شبكه­های اجتماعی با غول اینترنتی گوگل باعث ایجاد امكان اشتراك صوتی فایل­ها از طریق ایمیل صوتی شده است. در این رابطه وزیر خارجه سابق ایالات متحده یعنی خانم هیلاری كلینتون به صورت صریح در هنگام بازدید از میدان التحریر قاهره اشاره كرد كه "برای من دیدار از جایی كه یك انقلاب، متاثر از شبكه توئیتری در آن رخ داده و بر كل جهان تاثیر داشته بسیار افتخار آمیز است."[12] اشاراتی از این دست، از اهمیت این حوزه، جهت فعالیت رسانه­ای برای برخورد با نظام­های معارض در ادبیات سیاسی آمریكا پرده برمی دارد.

در این میان برخی از تحلیلگران غربی اصرار دارند كه بگویند شبكه های اجتماعی نقش مهمی در تحولات دمكراتیك در كشورهای عربی ایفا كرده ­ اند و بر نقش رسانه های اجتماعی به ویژه فیس بوك در بسیج و تشدید قیام مردمی در مصر بسیار تاكید دارند. به طوری كه برخی از آنها، قیام مردم مصر را "انقلاب رسانه های اجتماعی" توصیف كرده ­ اند یا آن را به «انقلاب فیس بوكی» تشبیه می‌كنند و تلاش دارند تا این تغییرات و تحولات را بجای اراده مردمی به قابلیت ­ ها و ظرفیت ­ های شبكه های اجتماعی از جمله فیس بوك و توئیتر نسبت دهند. با وجود اینكه نقش شبكه های نوین اجتماعی در وقوع انقلاب­های عربی را نمی توان انكار كرد اما مقایسه ناآرامی های اوكراین، با انقلاب های عربی نشان می دهد صرف مخاطب رسانه ­ های اجتماعی بودن كافی نیست، بلكه باید یك جریانی قوی­تر در پشت پرده و موافق رای و نظ ر مخاطبین باشد تا تغییرات مدنظر آنها عملی شود. یعنی تا مادامی كه سردمداران كشورهای عربی همسو و موافق با سیاست های آمریكا و متحدان آن هستند، هر نوع تغییر مدنظر انقلابیون و مردم ممكن نخواهد بود . بدین معنی كه متاسفانه اكثر شبكه­های نوین ارتباطی تنها ابزاری برای تامین مصالح كشور­های غربی محسوب می­گردد.

*تحولات اوكراین

نمونه متاخر و بارز نقش شبكه های اجتماعی در هدایت افكار عمومی انقلاب اوكراین است، اوكراین بطور مكرر بعد از فروپاشی «اتحاد جماهیر شوروی»، بصورت پاندولی بین بلوك شرق و غرب در حال نوسان بوده است. مهمترین نمودهای كشمكش اوكراین بین قدرت های سنتی بین الملل، مربوط به "انقلاب نارنجی اوكراین" در 2004 م. و اعتراضات اخیر ضددولتی - نوامبر 2013- می شود. بلوك غرب یكبار در سال 2004 از نسخه انقلاب های رنگی برای ایجاد تحولات در اوكراین استفاده كرده بود كه با ناكارآمدی ان مواجه شد، حالا نوبت استفاده از روش جدید ناآرام سازی و سپس سوار شدن بر موج جدید است و چه راهی بهتر و كم هزینه تر از شبكه های اجتماعی. نقش شبكه‌های اجتماعی در ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی اوكراین به حدی است كه برخی كارشناسان، وضع اوكراین را «انقلاب فیس‌بوكی و توئیتری» نامیده‌اند. اما حقیقت مهم‌ آن است كه قدرت‌های خارجی از این شبكه‌ها برای ایجاد و حفظ ارتباط با معترضان و هدایت غیرمستقیم آنها استفاده می‌كنند. سایت‌های فراوانی به طور مستقیم وضعیت ناآرام خیابان‌های كیف را پخش می‌كنند كه برای دولت‌های غربی همچون یك مشاهده حضوری مستقیم است .

در این رابطه نه تنها شروع عمده این نا­­آرامی­ها با تحركات شبكه ­های نوین اجتماعی آغاز گردیده، بلكه توئیتر در ناآرامی‌های اوكراین، بیشتر به حوزه اطلاع‌رسانی به جهان و جلب توجه جهانیان به اوكراین مشغول به كار بوده است. در همین راستا اكثر صفحات توئیتر مرتبط با شورش‌های اوكراین نیز به زبان انگلیسی فعالیت می‌كنند . در كلیت امر نقش رسانه­ های اجتماعی در هدایت جریانات سیاسی و اعتراضات بر هیچ كسی پوشیده نیست، طوری كه كشور­های غربی با هدایت و مدیریت تحولات اجتماعی در اوكراین، این كشور را عملاً به مرز تجزیه و در نهایت به جنگ داخلی كشانده­اند.[13] این مسئله نشانگر نقش ویژه­ای است كه شبكه­ های اجتماعی به خود گرفته­اند.

* شبكه­ های اجتماعی نوین در انتخابات دهم ریاست جمهوری

امروزه شبكه ­های نوین اجتماعی به عنوان ابزار­های نوین ارتباطی به اوج گسترش خود رسیده­اند، طوری كه كوچكترین حوادث در سطح بین المللی را تحت پوشش قرار می­دهند. این شبكه­ها در ایران همانند سایر كشور­ها، منتهی به دور از فرهنگ و الگوی ملی و مهمتر از آن، خارج از سیاست­های موثر دولتی رشد یافته­اند. در این راستا دولت نه تنها مبدع برنامه خاصی در این زمینه نبوده، بلكه عمدتاً تحت تاثیر واقعیت­های صورت گرفته با توجه به افزایش استفاده از یك ابزار نوین مجبور به پذیرش یك پدیده خاص و ایفای نقش انفعالی در قبال آن بوده است. اهمیت این مسئله تا جایی است كه تقابل به وجود آمده عملاً سبب شكل­گیری یك تضاد فرهنگی گردیده است. لذا توجه ویژه به این عرصه و استفاده فعالانه از شبكه­های اجتماعی برای ارتقای فرهنگ و امنیت ملی برای مقابله با دشمنان ایران اسلامی اجتناب­ناپذیر می­رسد.

انتخابات دوره‌ی دهم ریاست‌جمهوری گسترده ­ترین حضور فضای مجازی و شبكه­های اجتماعی در عرصه‌ی سیاست در ایران بود كه شدید­ترین تهدیدات علیه امنیت ملی را به ظهور رساند. در این دوره شاید جدی‌ترین تجربه‌ی استفاده از اینترنت و شبكه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوك، توئیتر، یوتیوب، فرندفید و مانند آن‌ها بر علیه دولت و منافع ملی بروز كرد. در طی این برنامه طراحی شده عملاً كشور­های غربی مسیر تحولات كشورمان را در دست داشتند و فراتر از آن با ایجاد شایعه و سناریو­سازی بر موج تحولات بعد از انتخابات سوار بودند. در نتیجه زمانی كه شایعه عدم صحت و سلامت انتخابات مطرح گردید، به سرعت در شبكه ­های اجتماعی گسترش یافت و در نهایت به عاملی اساسی برای ادامه اعتراضات، خشونت­ها و هنجار شكنی­ها بدل گردید. در این میان نیز كشور­های غربی به عنوان كشور­های مسلط به این عرصه حداكثر استفاده را از این ابزار نوین بردند. لذا امید می­رود با فرهنگ سازی در راستای استفاده از این ابزار­های نوین و اتخاذ سیاست­های مكفی موانع لازم در مقابل هجمه­ها و فعالیت­های آزادانه بیگانگان ایجاد گردد.

پی­ نوشتها: 1. به مجموعه ای از افراد كه به صورت گروهی با یكدیگر ارتباط داشته و مواردی مانند اطلاعات، نیازمندی ها، فعالیت ها و افكار خود را به اشتراك بگذارند، شبكه های اجتماعی گویند 2. وبلاگ را به عنوان صفحه ای اینترنتی با حداقل یا هیچ نوع ویرایش خارجی تعریف می كنند كه به ارائه تفسیری آنلاین پرداخته، به طور ادواری به روز شده، با ترتیب زمانی معكوس نشان داده می شود و لینك هایی را به دیگر منابع آنلاین می دهد. شبكه وبلاگستان هر جامعه، بازتاب منحصر به فردی از ویژگی های خاص فرهنگی، سیاسی و تاریخی آن جامعه خواهد 3. فیس بوك هم یك شبكه اجتماعی مجازی با دسترسی آزاد است كه كاربران می توانند پس از عضویت در آن، علاوه بر اطلاعات شخصی و شغلی خود، تصاویر، فیلم ها و اخبار را هم به سادگی در اختیار دیگر كاربران بگذارند. مارك زوكربرگ متولد 4891 میلادی در شهر نیویورك آمریكا مؤسس و گرداننده رسمی شركت فیس بوك است. بنابر سایت ویكی پدیا، این یهودی زاده كه به گفته خود ملحد می باشد، نسخه نرم افزاری فیس بوك را در سال 4002 میلادی، در زمان تحصیل در دانشگاه هاروارد به نام خود ثبت نمود. 4. توئیتر هم یك سرویس به اصطلاح میكروبلاگینگ است كه با شعار چه كار می كنید؟ «(What are you doing)" در مارس 6002 پا به عرصه وجود گذاشت. هدف اصلی توئیتر فراهم كردن این امكان بود كه كاربران اینترنت بتوانند در هر لحظه و به سادگی اتفاقاتی را كه در اطرافشان درحال وقوع است، در فضای مجازی منتشر كنند. 5. یوتیوب یكی از مهم ترین سایت های وب2 و معروف ترین سایت به اشتراك گذاری ویدیو است. یوتیوب به وسیله چاد هرلی، استیون چن و جواد كریم به وجود آمد كه هر سه از كارمندان شركت Pya Pal بودند. دامنه یوتیوب دقیقاً در 51 فوریه 5002 ثبت شد و سایت به تدریج در ماه های بعد راه اندازی شد. شش ماه بعد در ماه مه 5002 سایت به طور رسمی و عمومی افتتاح شد. 6. پادكست ها فایل های صوتی یا تصویری هستند كه در اینترنت منتشر می شوند و كاربران می توانند مشترك آنها شوند. 7. اكنون فیس بوك سرشناسترین شبكه اجتماعی اینترنتی است كه با استقبال بسیاری مواجه شده است. این شبكه بیش از پانصد میلیون جمعیت دارد كه سومین منطقه پر جمعیت جهان پس از چین و هند به شمار می‌آید. در هر ثانیه هشت كاربر جدید در این سایت ثبت‌نام می‌كنند. 8. JACK GILLUM, DESMOND BUTLER and PETER ORSI, "US penned political satire in secret Cuban Twitter", the seattle time.April,2014. 9. "U.S. Penned Political Satire In Secret Cuban Twitter", San Fernando Valley Sun Newspaper,2013. 10. "طرح آمریكا برای براندازی كوبا با استفاده از شبكه‌های اجتماعی و پیامك"، مشرق نیوز، 25 فرودین1393،(http://www.mashreghnews.ir/fa/news/300593) 11. Marina Ottaway, "CRISIS IN THE MIDDLE EAST",2011, p:5. www.CarnegieEndowment.org, 12. Lloyd C. Gardner, The Road to Tahrir Square: Egypt and the United States from the Rise of Nasser to the Fall of Mubarak,2011, P:23. 13. Steven Woehrel ,Ukraine: Current Issues and U.S. Policy, Congressional Research Service, March 24, 2014, P: 2