تشدید تنش در شورای همکاری خلیج فارس

مهر: اختلافات روز افزون کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که با فراخوانی سفیران سه کشور عضو این شورا یعنی عربستان، امارات و بحرین از دوحه بیش از قبل خود را نشان داد سرنوشت این شورا را در هاله ای از ابهام قرار داده است. شورای همکاری خلیج فارس در در اواخر ماه مه سال 1981 با هدف مقابله با آنچه این کشورها آن را خطر انقلاب اسلامی می نامیدند تشکیل شد. اغلب کشورهای جنوب خلیج فارس در رده بندی اغلب کشورهای جنوب خلیج فارس جزء دولت‌های کوچک طبقه‌بندی می‌شوند و تنها عربستان سعودی را می‌توان در جرگه دولت‌ها یا قدرت‌های متوسط محسوب کرد؛ چرا که این کشورها از منظر وسعت سرزمینی و میزان جمعیت در حد پایینی قرار دارند کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از نظر فرهنگی و مذهبی اشتراکات زیادی با هم دارند و اکثر جمعیت آنها (به استثنای بحرین)، سنی مذهب هستند. از نظر اقتصادی درآمد اکثر کشورهای جنوب خلیج فارس از صادرات انرژی تأمین می‌شود. از نظر نظام سیاسی نیز این کشورها دارای دولتهایی اقتدارگرا و تحت حکومت خاندان‌های مختلف هستند. حاکمیت خاندان آل سعود در عربستان سعودی، آل ثانی در قطر، آل خلیفه در بحرین، آل صباح در کویت و آل نهیان و آل مکتوم در امارات متحده عربی و آل بوسعید در عمان، حاکی از تداوم رژیم‌های مبتنی بر مشروعیت سنتی و قبیله‌ای در این کشورهاست. از نظر امنیتی نیز وابستگی گسترده این کشورها به قدرت‌های غربی به ‌ویژه ایالات متحده آمریکا، در جهت تداوم بقاء ویژگی مشترک کشورهای جنوب خلیج فارس محسوس است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در زمان جنگ تحمیلی رژیم بعث سابق عراق علیه ایران 180 میلیارد دلار در طول هشت سال به رژیم صدام کمک کردند و همواره در بیانیه های خود از ادعاهای تکراری امارات درباره جزایر سه گانه حمایت کرده است. این کشورها همواره به دنبال ایجاد سیاست های واحدی در زمینه اقتصادی و امنیتی بوده است و تشکیل نیروی نظامی مشترک سپر جزیره برای حمایت از آنچه ثبات و امنیت این کشورها خوانده می شود صورت گرفت. عربستان سعودی که همواره در تصمیمات این شورا تاثیر گذار است سیاست های آن را مطابق دلخواه خود پیش برده است اما گویا این وضعیت توفیق چندانی نداشته زیرا اختلافات میان اعضای این شورا به ویژه قطر با عربستان بالا گرفته است. اختلافات قطر و عربستان به گونه ای بود که به رسانه های دو کشور هم کشیده شد و رسانه های سعودی کوشیدند که صدور حکم از سوی قطر ضد یک شاعر قطری را بزرگ جلوه دهند. از سوی دیگر روزنامه های قطری به طور غیر مستقیم به ناتوانی عربستان در مقابله با حمله به یک پست دیده بانی این کشور در منطقه حفر الباطن اشاره و از اتحاد عربستان با رژیم صهیونیستی ضد ایران انتقاد کردند.اختلافات میان قطر و عربستان در سفر دوره شیخ تمیم امیر قطر به کشورهای حاشیه خلیج فارس که طی آن از عربستان دیدار نکرد نیز در راستای همین اختلافات بود. پخش یک مستند به نام سوداء الیمامه از شبکه الجزیره که درباره خرید تسلیحاتی ریاض بود در همین راستا انجام گرفت. علاوه بر آن اختلاف قطر با عربستان به اوضاع مصر پس از سرنگونی دولت اخوان المسلمین نیز مربوط می شود زیرا عربستان با تمام قوا از عبدالفتاح السیسی که دولت وابسته به اخوان را سرنگون کرد دفاع کرد در حالی که قطری ها جانب اخوان المسلمین را گرفتند و شبکه الجزیره حوادث مربوط به اعتراضات طرفداران اخوان المسلمین را در میادین رابعه العدویه و دیگر میادینی که طرفداران اخوان المسلمین در آنها حضور داشتند پوشش می دادند. در سوریه نیز در حالی که این دو کشور به همراه ترکیه توطئه مشترکی را علیه نظام سوریه شروع کرده بودند اما پس از مدتی ریاض کوشید که قطر را از صحنه کنار زند. به نظر می رسد که اختلافات قطر و عربستان آرام آرام بر شورای همکاری خلیج فارس نیز تاثیر گذاشته است به طوری که سه کشور امارات،عربستان و بحرین در اعتراض به آنچه عدم پایبندی قطر به توافقات امضا شده در این شورا نامیدند سفیران خود را از دوحه فرا خواندند هر چند که قطر کوشید که این اقدام آنها را کم اهمیت جلوه دهد و از عدم مقابله به مثل با این اقدام خبر داد. در بیانیه ای که قطر صادر کرد دوحه تلاش کرد تا روابط دوجانبه با کشورهای مذکور را از روابط در قالب شورای همکاری خلیج فارس متمایز و جدا جلوه دهد. هر چند که در ابتدا به نظر می رسید که این موضع سه کشور در احضار سفیران خود از دوحه کمی غیر منتظره به نظر آید اما ریشه این اختلافات همانطور که به برخی موارد آن قبلا اشاره شد ریشه دار است. اختلافات مرزی و نیز اختلاف دیدگاه های کشورهای حوزه خلیج فارس موضوع جدیدی نیست اما دو اتفاق جدید که شکاف در بدنه شورای همکاری خلیج فارس را افزایش داد یکی انفجاری بود که در شهر منامه پایتخت بحرین رخ داد و بر اثر آن سه نظامی از جمله یک افسر اماراتی کشته شدند و دیگر روابط بحرانی قطر با بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس درباره اخوان المسلمین و شبکه های آن در این کشورها مربوط می شود. در نشست اخیر وزیران خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که چندی قبل در کویت برگزار شد درگیری لفظی شدیدی میان شیخ تمیم بن حمد امیر قطر با سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودی رخ داد.در این نشست امیر قطر که به دعوت همتای کویتی خود برای تلطیف فضای موجود به کویت رفته بود از بی اعتمادی مسئولان شورای همکاری خلیج فارس در قبال اقدامات قطر انتقاد کرد و از سعود الفصیل خواست که درباره اتهاماتی که علیه قطر مبنی بر سیاست های دوحه ضد کشورهای حوزه خلیج فارس مطرح می کند شواهد و ادله معرفی کند.سعود الفیصل شواهدی را به شکل بریده جراید مطرح کرد که امیر قطر خطاب به وزیر خارجه سعودی گفت اگر شواهد رسمی در اختیار دارید مطرح کنید این بریده جراید قابل اعتنا نیست. این سخنان امیر قطر بر مذاق سعود الفیصل خوش نیامد و در پاسخ امیر قطر گفت: ما شواهد رسمی در اختیار داریم و من آنها را شخصا مطالعه کرده ام اما از آنجایی که اعتمادی به مسئولان قطری نداریم این شواهد را مطرح نمی کنیم تا منبع اطلاعاتی آنها لو نرود. به نظر می رسد که اختلافات این دو آتش زیر خاکستری بود که آرام آرام خود را نشان داد و تصمیم سعودی ها در احضار سفیر خود از دوحه و همراه کردن دو کشور امارات و بحرین نیز در این چارچوب بود به ویژه که سعودیها نفوذ قوی بر منامه و ابوظبی دارند و همراه کردن این دو برای سعودی ها کار دشواری به نظر نمی رسد. حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه درباره اختلافات جدید میان قطر و عربستان گفت: قطر،عربستان و ترکیه در ابتدای بحران سوریه در پانزده مارس 2011 یک مثلث تخریبی ضد نظام سوریه تشکیل دادند. این مثلث انواع کمک های تسلیحاتی و مالی را در اختیار گروه های تروریستی القاعده،گروه موسوم به ارتش آزاد و جبهه النصره قرار می دادند. پس از طولانی شدن پروسه سرنگونی نظام سوریه آمریکا نسبت به گزارش های تحلیلی سازمان های اطلاعاتی عربستان، قطر و ترکیه درباره ضعف ساختاری دولت سوریه بدبین شد به همین دلیل آمریکا در برکناری شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی و امیر سابق قطر و بندر بن سلطان رئیس دستگاه اطلاعات از چرخه قدرت نقش مستقیمی داشته است. وی افزود: از سوی دیگر نگاه قطر نسبت به اخوان المسلمین مصر با نگاه عربستان که یک اختلاف سنتی با اخوان المسلمین دارد کاملا متفاوت است. پس از سرنگونی نظام مرسی در مصر اختلاف قطر و عربستان شدت گرفت و همچنین وجود شخصیتهایی مانند یوسف قرضاوی مفتی مصری الاصل قطر در دوحه که همواره امارات متحده عربی، عربستان و بحرین را عامل سازماندهی کودتا علیه اخوان المسلمین می دانست اختلاف میان سه کشور با قطر را تشدید کرد از همین روز در جریان نشست اخیر وزیران خارجه شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در ریاض، قطر از اعزام وزیر خارجه خود برای شرکت در این نشست خودداری کرد. مجموعه این عوامل موجب شد که این سه کشور سفرای خود را از دوحه فرا بخوانند و این امر به نظر می رسد که مقدمه ای برای فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس خواهد بود با توجه به اینکه کویت، عمان و قطر دیگاه نسبتا همسویی با هم دارند لذا ممکن است این سه کشور در آینده از این شورا خارج شوند. و این به دلیل وجود اختلافات و این که عربستان تهدید کرده است که ارتباط زمینی قطر را با خارج قطع خواهد کرد. لذا قطر نسبت به تحرکات امنیتی عربستان علیه دوحه به شدت نگران است و دیدار اخیر وزیر قطری از تهران در چارچوب تلاش این کشور برای یارگیری جدید در منطقه قابل تجزیه و تحلیل است.