کابینه انگلیسی رضاخان

تسنیم: انتصاب محمدعلی فروغی به سِمَت اولین رئیس‌الوزرای خاندان پهلوی(1) در تاریخ 20 دسامبر 1925 اعلام شد: «پادشاه آشکارا علاقه خاصی به آقای فروغی دارد... البته اعضای کابینه را شاه انتخاب کرده است، هر چند آنها در ظاهر از طرف رئیس‌الوزرا انتخاب شده‌اند.» اموری در گزارش خود اطلاعات جالبی درباره زندگی برخی شخصیت‌ها ارائه می‌کند که در سال‌های بعد به رجال با نفوذ مملکت تبدیل ‌شدند. حسن مشار، از طرفداران بریتانیا، بر مسند وزارت خارجه باقی ‌ماند، زیرا «نمی‌شد کار دیگری با او و بریتانیا کرد غیر از اینکه او را بر مسند وزارت ابقا کنند.» ژنرال امیرطهماسب، «که به تازگی نام فامیل خود را از «طهماسبی» تغییر داده است، و اصلاً از آن دسته ایرانی‌های اندکی نیست که صداقت و فرهنگ روشنفکری را با هم یکجا دارند» عهده‌دار وزارت جنگ شده است. سید مهدی فاطمی به وزارت عدلیه منصوب شد: «فاطمی در کابینه قبلی وزارت معارف را برعهده داشت. او را از وابستگان روحانی کهنه‌کار، مدرّس، می‌دانستند که چند ماه پیش آشکارا نفوذ مسلطی بر امور دولت داشت، ولی اکنون، به دلیل عدم حمایت از «جنبش ملی» اخیر، شخصیت چندان با نفوذی در مسایل مملکتی به حساب نمی‌آید و توسط نظمیه شاه کنونی تحت‌نظر است. فاطمی به این دلیل موفق به گرفتن پُست وزارت در کابینه فعلی شده است که طی چند هفته اخیر خودش را فعالانه با سیاست‌های پهلوی تطابق داده و احتمالاً از عناصر روحانی که در گذشته با آنها هم‌فکر بود فاصله گرفته است.» شاید بتوان کابینه فعلی را «کابینه جبران» توصیف کرد و احتمالاً برخی از وزرای آن بطور موقت برای یک دوره گذار انتخاب شده‌اند احساس می‌شود که در کل، کابینه حال و هوایی انگلیسی دارد وزارت پست و تلگراف به جعفرقلی سردار اسعد بختیاری رسید: «او شخص جسوری نیست و بر خلاف گذشته که ظاهراً نفوذی در میان هم‌قطارانش داشت، دیگر نفوذ چندانی در میان آنها ندارد.» وزیر داخله، حسین دادگر «از اعضای جدید کابینه و از جمله کسانی است که رهبری «جنبش ملی» اخیر را عهده‌دار بودند و حالا در دولت فعلی منصبی دارند.» او در سال 1881 به دنیا آمد و شدیداً ضد نفوذ ‌روحانیون بود: «نماینده مجلس سوم، چهارم و پنجم... و چندین بار، به ویژه در کابینه سید‌ضیاءالدین (1921)، معاون رئیس‌الوزرا بود. نایب رئیس مجلس پنجم، 1925؛ عضو و نایب رئیس مجلس مؤسسان، دسامبر 1925.» علی‌اکبر داور، در سال 1887 به دنیا آمده و در سوئیس حقوق خوانده بود: «داور از مدیران فعال مطبوعات... و نماینده مجلس چهارم و پنجم بود... در طول پاییز، هم در داخل و هم در خارج مجلس، ثابت کرد که از مفیدترین و تواناترین هواداران پهلوی است... نماینده مردم تهران در مجلس مؤسسان، دسامبر 1925. مُخبر کمیسیون تهیه‌کننده پیش‌نویس اصلاح موادی از متمم قانون اساسی بود و در زمان تسلیم لایحه فوق به مجلس مؤسسان به خوبی از آنها دفاع کرد. در تاریخ 20 دسامبر 1925 به وزارت فوائد عامه، فلاحت و تجارت، منصوب شد. فردی باهوش، فعال و ترقی‌خواه (ضد روحانیت) است. سخنگویی زبان‌آور است. در «جنبش ملی» که منجر به سرنگونی خاندان قاجار شد نقش مؤثری داشت.» یوسف مشار، مشار اعظم، «معاون وزیر معارف در دولت قبلی که اکنون کفیل همین وزارتخانه شده است... او نیز همانند داور، در طول پاییز(2) عنصری مؤثر و مفید برای پهلوی بود، و انتصابش در این پُست... در واقع نوعی پاداش به اوست... او را آدمی با ذکاوت، پر انرژی و ترقی‌خواه (ضد روحانیت) می‌شناسند.» مرتضی‌قلی بیات «را هم می‌توان در همین دسته قرار داد. هر چند معروفیت کمتری نسبت به تدین و داور دارد، ولی این اواخر او را از دسته همین اشخاص می‌شناسند.» بیات نماینده مجلس چهارم و پنجم بود: «نایب رئیس و از اعضای مجلس مؤسسان، دسامبر 1925. نقشی مفید در پیشبرد برنامه پهلوی‌ داشت. در 20 دسامبر 1925، به وزارت مالیه منصوب شد. از مالکین متمول است. او را فرد پرانرژی و یا چندان توانمندی نمی‌دانند.» می‌توان گفت روس‌ها هم دوستی دارند که شاید جایگاهش به شاه بسیار نزدیک‌تر است و نفوذ بیشتری نسبت به وزرای عادی کابینه در جمع توطئه‌چینان دارد این شخص عبدالحسین ‌خان تیمورتاش (سردارمعظم خراسانی) وزیر سابق فوائد عامه است و بالاخره تیمورتاش که به وزارت دربار منصوب شد. اموری گزارشش را با نظرات جالبی تمام می‌کند: «شاید بتوان کابینه فعلی را «کابینه جبران» توصیف کرد و احتمالاً برخی از وزرای آن بطور موقت برای یک دوره گذار انتخاب شده‌اند... احساس می‌شود... که در کل، کابینه حال و هوایی انگلیسی دارد. ولی در هر حال... می‌توان گفت که روس‌ها هم دوستی دارند که شاید جایگاهش به شاه بسیار نزدیک‌تر است و نفوذ بیشتری نسبت به وزرای عادی کابینه در جمع توطئه‌چینان دارد. این شخص عبدالحسین ‌خان تیمورتاش (سردارمعظم خراسانی)، وزیر سابق فوائد عامه است که با روی کار آمدن رضاشاه وزیر دربار شد، و در نتیجه مدام از نزدیک با شاه در ارتباط است... احتمالاً اوامر مستقیماً از جانب شاه صادر می‌شود و فروغی تنها برای جلب اطمینان مردم بر سر کار آمده است، و در آینده نیز بیشتر محرم راز شاهنشاه خواهد بود تا رئیس واقعی دولتش.»(3)

1. فروغی کفیل ریاست وزراء بود. (ویراستار)

2. اشاره به فعالیت او در به اصطلاح جنبش ملی در پاییز 1304.

3. گزارش اموری و ضمائم، شماره 1263، 891.002/150، مورخ 31 دسامبر 1925.