سومین مرد قدرتمند خاورمیانه کیست؟/تصاویر

مشرق: روزنامه آمریکایی "وال استریت ژورنال" در گزارشی که به تازگی منتشر کرده است، می نویسد: هنگامی که " رجب طيب اردوغان"، نخست وزیر ترکیه در یک روز بارانی ماه اوت گذشته با "باراك اوباما"، رئیس جمهوری آمریکا پای یک میز نشست در کاخ سفید نشست، در کنار وی مردی نشست که بنابر توصیف "هيلاري كلينتون"، وزیر خارجه سابق آمریکا یکی از قدرتمندترین مردان خاورمیانه نشسته بود. این نکته ای بود که یکی از اسناد درز یافته به بیرون "ويكي ليكس" به آن اشاره می کند و می گوید که این فرد کسی نبود، جز "ویدان هاکان"، رئیس دستگاه اطلاعات و امنیت ترکیه که نام وی به عنوان مهندس استراتژی امنیت ترکیه در انقلاب های عربی مطرح شده بود.

اولین نشست اوباما و اردوغان حدود یک سال پیش برگزار شد و در آن نشست رئیس جمهوری آمریکا به اردوغان پیامی را داد که مسئولان آمریکایی آن را بسیار صریح و شفاف توصیف کرده بودند و محتوای پیام بر این نکته تاکید داشت که ترکیه می بایست بدون مانع و مخالفتی اجازه ورود عناصر مسلح و تجهیزات نظامی را به سوریه بدهد و اینکه برخی از این عناصر را سلفی های جهادی تشکیل می دادند و بخشی از این تجهیزات نظامی نیز به دست گروه های سلفی جهادی تندرو و افراطی می رسید. ویدان از جمله کسانی بود که با این خواسته مخالف بود و به همین دلیل در راس کسانی بود که در خصوص انتقال این عناصر مسلح و این تجهیزات نظامی مانعی بر سر راه آمریکایی ها به شمار می آمد. "جیمز جفری" که زمانی به عنوان سفیر آمریکا در ترکیه و عراق فعالیت می کرد، در این باره می گوید: "ویدان چهره جدید خاورمیانه است و ما باید با وی همکاری داشته باشیم، چون وی توان انجام ماموریت های بزرگ و به پایان رساندن آنها را دارد، اما نباید تصور کرد که وی دوستی ساده لوح برای آمریکاست، چون اصلا چنین نیست".

"ویدان هاکان" در جلسه کاری اوباما و اردوغان

"ویدان" را باید یکی از سه رئیس سرویس اطلاعاتی به شمار آورد که برای کمک به کشورهایشان برای پر کردن شکاف رهبری بر اثر انقلاب های عربی و غیبت آمریکا از معادله خاورمیانه تلاش های خود را متمرکز کرده اند. یکی از افرادی که باید وی را همتا و نظیر ویدان به شمار آورد، کسی جز شاهزاده "بندر بن سلطان آل سعود"، رئیس دستگاه اطلاعات عربستان سعودی نیست که نیروهای خود را به دستگاه اطلاعات و جاسوسی آمریکا در سوریه منضم کرد،‌ اما موجب پیچیده تر شدن موضع آمریکا در مصر از طریق حمایت از کودتای نظامی در این کشور شد که رهاورد آن سرنگونی "محمد مرسی" از ریاست جمهوری و جماعت اخوان المسلمین از قدرت شد. اما فرد دیگری که ویدان شبیه وی نشان می دهد، کسی جز "سردار قاسم سلیمانی"، فرمانده "سپاه قدس" در ایران نیست که گردان نخبه سپاه پاسداران به شمار می آید و عملیات‌ های ایران در خارج از کشور را اداره می کند و گفته شده که بقای "بشار اسد" در قدرت مدیون اوست. اگرچه هیچ گاه نمی‌توان میان سردار سلیمانی و شاهزاده بندر بن سلطان هیچ وجه تشابهی یافت و همه از نحوه دستیابی شاهزاده بندر و روابط بین المللی و منطقه ای وی به ویژه با آمریکا و رژیم صهیونیستی آگاهند و میان این دو تفاوتی از زمین تا آسمان است.

صعود ستاره ویدان با افول نفوذ آمریکا در ترکیه همراه بود و واکنش واشنگتن به قدرت یافتن ویدان در ترکیه آمیزه ‌ای از نگرانی، بیم واحترام بود و این موجب شد تا مسئولان آمریکایی از این سخن بگویند که آمریکا در خصوص برخی مسائل و امور از جمله آینده مصر و لیبی و سوریه باید با ویدان و نه اردوغان گفت ‌وگو کند. مسئولان کنونی و سابق آمریکایی می ‌گویند که دست راست و چپ اردوغان یعنی ویدان و داوود اوغلو تلاش می‌ کنند، از انقلاب‌ های عربی برای افزایش و توسعه نفوذ ترکیه در منطقه استفاده کنند. از زمان انتصاب ویدان به ریاست دستگاه اطلاعات و امنیت ترکیه در سال 2010 میلادی وی طرح‌ ها و برنامه‌هایی را به اجرا گذاشته است که با طرح‌ های منطقه‌ ای اردوغان همخوانی و تناسب داشته باشد.

در این اواخر که مسئولان آمریکایی و ترک بر ضرورت کناره گیری "بشار اسد"، رئیس جمهوری سوریه از قدرت تاکید کردند، ویدان با این امر مخالفت کرد، چون به باور وی تجهیز نظامی گروه‌ها و عناصر مسلح و حمایت کیفی از معارضان خارج نشین سوری تنها راه حل بحران سوریه است و این با مواضع متزلزل آمریکا در قبال بحران سوریه همخوانی و مطابقت داشت. در عین حال آمریکایی تلاش‌ های هاکان ویدان را تلاش برای تضعیف و متزلزل کردن جایگاه آمریکا در منطقه ملاحظه نمی‌ کنند، بلکه آن را در خدمت اجرای طرح‌ های منطقه ‌ای اردوغان ملاحظه می کنند. "امری اوسلو"، کارشناس امور اطلاعات و امنیت ترکیه می ‌گوید: در این تردید نیست که ویدان فرد دوم ترکیه است و او بسیار قوی ‌تر و قدرتمندتر از هر وزیر دیگر و حتی قدرتمندتر از "عبد الله گل"، رئیس جمهوری ترکیه است. مسئولان آمریکایی که با "هاکان ویدان" نشست و برخاست داشته اند، می گویند که وی "آرام و متواضع" است. در نشست‌ ها و دیدارهایش با مسئولان آمریکایی ویدان با لباس‌ های تیره و سخنان جویده جویده ‌اش برخلاف بندر بن سلطان نشان می‌ دهد که به عینک آفتابی و سیگار برگ کوبایی‌ اش بسیار فخر می‌ فروخت.

به قدرت رسیدن ویدان از یک جهت بسیار مهم و قابل توجه است، چون در ترکیه معمول و مرسوم نیست که یک "افسر ساده" سابق ارتش ترکیه به چنین مناصبی دست یابد. در واقع در ترکیه به چنین افرادی ماموریت‌ ها و مناصب مهم سیاسی و امنیتی و حتی تجاری و نیروهای مسلح سپرده نمی ‌شود. ویدان مدرک دانشگاهی خود را در رشته نظام ‌های حکومتی و سیاسی از دانشکده مریلند آمریکا و مدرک دکترای علوم سیاسی خود را از داشنگاه "بيلكنت" آنکارا دریافت کرده است. در سال 2003 به ریاست آژانش بین المللی همکاری و تعاون ترکیه منصوب شد تا در سال 2007 به عنوان مشاور سیاست خارجی اردوغان وارد دفتر نخست وزیری شود. پس از سه سال از به دست گرفتن ریاست دستگاه اطلاعات و امنیت ترکیه، اردوغان در سال 2012 درباره وی در تصریحات علنی و در برابر روزنامه ‌نگاران ترک گفت: "ویدان حافظ اسرار من و اسرار دولت است". اما رژیم صهیونیستی که به بیماری دشمن فرض کردن همه مبتلاست، درباره ویدان چنین می‌ گوید: "این برای اسرائیل آشکار و مبرهن است که ویدان دشمن ایران نمی ‌تواند باشد".

برخی از مسئولان آمریکایی نیز می ‌گویند: "ترکیه به واسطه ویدان حمله جاسوسی گسترده ‌ای را علیه سازمان سیا انجام می‌ دهد". همین مسئولان ادامه می ‌دهند: ویدان بیم و هراس‌ های بسیاری را در میان آمریکایی‌ ها موجب شد، هنگامی که اطلاعات مهمی را که اسرائیل و آمریکا در سال 2010 میلادی جمع‌ آوری کرده بوند، در اختیار ایرانی‌ ها قرار داد. در آن زمان اردوغان تلاش می‌ کرد تا روابط آنکارا با تهران را بهبود ببخشد و این مهمترین عامل در سیاست "به صفر رساندن مشکلات با کشورهای همجوار ترکیه" بود که وزیر خارجه این کشور آن را هدایت و رهبری کرد. اما آنچه مورد تاکید است، آن است که ویدان اطلاعاتی را در اختیار تهران قرار داده که از جمله این اطلاعات ارزیابی‌ های محرمانه آمریکایی ‌ها از نظام و حکومت ایران بود. آمریکایی‌ ها اطمینان ندارند که ویدان از این اقدام خواهان وارد آوردن زیان و ضربه به منافع آمریکا بود، اما بنای پل‌های ارتباطی جدید با تهران با سیاست نخست وزیر ترکیه در آن زمان همخوانی و مطابقت داشت. با آغاز انقلاب های عربی اردوغان خود را از ایران دور کرد و به نظر می رسد که ویدان نیز چنین کرده باشد. در سال 2012 میلادی ویدان دایره تسلط و اقتدار خود در دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی ترکیه را از طریق افزایش و توسعه سیطره اش بر اطلاعات نظامی ترکیه افزایش داد که برای دهه ها تحت سلطه و حاکمیت سیاستمداران ترکیه بود.

در جبهه سوریه ویدان پس از آگوست سال 2011 میلادی تلاش های خود را بر افزایش و تقویت توان نظامی گروه های مسلح متمرکز کرد و در این راه اجازه ارسال کمک‌ های مالی و نظامی و حمایت‌ های لجستیکی به این گروه ها در شمال سوریه را داد. رهبران معارضان سوری و سرکردگان گروه‌ های مسلح می ‌گویند که ویدان همچون پلیس راهنمایی و رانندگی در طول بحران سوریه عمل کرد، به این معنا که نحوه ورود سلاح و عناصر مسلح را سامان داد و تمام اینها پس از عبور از نقاط ایست و بازرسی که در طول مرزهای ترکیه ایجاد شده بودند، صورت می‌ گرفت. در سپتامبر گذشته ویدان با "جان برینان" همتای آمریکایی اش در سازمان سیا دیدار کرد و تاکنون نه ترک‌ها و نه آمریکایی ها نمی گویند که در آن دیدار بین ویدان و برینان چه گذشته است. یک مقام ارشد در سازمان اطلاعات آمریکا می گوید که ویدان در تمام طول این مدت روابط عمیق و گسترده ای را با همتایان خود برقرار کرده است.