آیا زنان پشت درهای پاستور ماندند؟!

ایسنا: پس از آنکه اسامی وزرای پیشنهادی دکتر حسن روحانی در مراسم تحلیف وی در مجلس اعلام شد، مشخص شد که بر خلاف انتظار اولیه که عمدتا ناشی از امید به دیدگاههای بیان‌شده از سوی رئیس‌ جمهوری در زمان نامزدی و شناخت از تیم کارشناسان و نزدیکان وی بود، از هیج زنی به عنوان وزیر در کابینه استفاده نشده و بر اساس برخی اظهارنظرها کابینه دست کم در بخش هیات وزیران، «مردانه» چیده شده است. این ترکیب در شرایطی معرفی شده که پیش از این در «دولت اصلاحات» حضور زنان در کسوت معاون رییس‌جمهور در سازمان حفاظت محیط زیست تجربه شده بود و در دولت دهم نیز مرضیه وحید دستجردی به عنوان اولین وزیر زن در تاریخ انقلاب اسلامی وارد کابینه شد؛ روندی که بسیاری از زنان را امیدوار ساخت که در دولت یازدهم، نه تنها ادامه خواهد یافت بلکه تقویت نیز خواهد شد؛ زیرا خود رئیس‌جمهور نیز چه در زمان مبارزات انتخاباتی و چه در مراسم تحلیف گفته بود « زنان از اول انقلاب بر مبنای اندیشه امام خمینی (ره) دوشادوش مردان در جهت توسعه کشور حضوری همه‌جانبه داشته‌اند و انتخابات 24 خرداد جلوه‌گاه دیگری از این شگفتی‌آفرینی بود و دولت تدبیر و امید به دنبال استیفای حقوق زنان و ایجاد فرصت‌های برابر برای آنان است.» طرح مساله و نظرگاههای متفاوت اما شاید بهتر باشد برای پرداختن به این مساله که این روزها دغدغه ذهنی بسیاری از فعالان زن و طرفداران حضور زنان در کابینه نیز هست، ابتدا به بررسی اجمالی نظرگاههای متفاوتی که درباره حضور زنان در کابینه، به ویژه در کسوت وزارت مطرح شده که هر کدام از مبانی نظری خاصی هم برخوردارند، بپردازیم. در این میان می‌توان به سه دیدگاه کلی اشاره کرد. برخی معتقدند زنان که نیمی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند و 50 درصد از راه‌یافتگان به دانشگاه‌های کشور هستند، قطعا نخبگانی برای حضور در کابینه و تصدی وزارت دارند و سابقه آنها نیز این مهم را تایید می‌کند؛ از این رو حتی با وجود مخالفت‌های برخی محافل فکری، حضور زنان را به عنوان وزیر یک امر طبیعی قلمداد می‌کنند. آنان همچنین معتقدند وجود نگاههای متفاوت و نکته‌بین زنان نه تنها دولت را در امور مربوط به حل و فصل مشکلات این قشر یاری می‌دهد، بلکه نیروی و نگاه جدیدی را نیز به کابینه تزریق می‌کند. همچنین این گروه با نگاهی به عملکرد بد برخی وزیران «مرد» می‌گویند چرا هیچ‌گاه اگر مسئول یا وزیری بد یا ضعیف عمل کند به جنسیت او اشاره نمی‌شود اما اگر زنی در جایگاهی قرار گیرد، نه تنها عملکردش به شدت زیر ذره‌بین می‌رود بلکه اگر ضعفی هم باشد به جنسیت او نسبت داده می‌شود. اما گروه دوم کسانی هستند که معتقدند برای استیفای حقوق زنان باید از اقدامات هر چند ظاهری مانند تعیین سهم و درصدی از کرسی‌های مجلس یا کابینه برای زنان به منظور تحقق آنچه در جامعه‌شناسی، تبعیض جنسیتی مثبت می‌نامند بهره گرفت، تا در درازمدت زمینه برای تثبیت حضور این قشر و همینطور درنظرگرفتن حقوقش در تدوین لوایحی که عمدتا مردان و بدون آگاهی به برخی امور، آنها را می‌نویسند، فراهم شود. گروه سوم را نیز کسانی تشکیل می‌دهند که صرف حضور زنان در کابینه یا در مواردی «استفاده نمایشی» از آنان را بدون توجه به احقاق حقوقشان و عمق‌نیافتن «نگاه باورمند» درباره توانایی‌های این قشر بیهوده می‌دانند و معتقدند حتی اگر هیچ زنی به دلایل متععدی که طرح آن در این مجال نمی‌گنجد، در کابینه حضور نداشته باشد، اگر در دولتی نگاه باورمند به توانایی زنان و استیفای حقوق آنان باشد، نتایج بهتری حاصل می‌شود. این گروه البته معتقد است حتما باید از زنان در بدنه کارشناسی دولت استفاده شود و در صورت امکان زنان در کسوت وزارت یا معاونت رئیس‌جمهور حضور داشته باشند و در واقع به ترکیبی از دیدگاههای مطرح‌شده اعتقاد دارند. البته پیش و پس از انتخابات زنان فعال در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی نیز در گفت‌وگوهای جداگانه‌ با ایسنا نظراتشان را در این مورد بیان کرده بودند. انتظارات جامعه زنان چه بود و هست؟ در همین راستا «طاهره رحیمی» دبیرکل جامعه فاطمیون پیش از معرفی وزرای کابینه یازدهم به ایسنا گفته بود: امیدواریم دکتر روحانی همان‌گونه که پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری بر ضرورت رعایت حقوق زنان و احترام و تکریم آنان تاکید می‌کرد، در حال حاضر نیز به زنان به عنوان نیمی از افراد جامعه توجه کند. به اعتقاد او ادامه حضور زنان در حوزه وزارت اقدام خوب و حتی لازمی بوده؛ چرا که زنان ایرانی توانایی‌های خوبی دارند و توانسته‌اند تا حد وزارت ارتقاء یابند و به کشور خدمت کنند. وی همچنین گفته بود: تا آنجا که اطلاع داریم دکتر روحانی نیز به این موضوع واقف است. اما «منیره نوبخت» - رییس سابق شورای فرهنگی اجتماعی زنان - هم به سخنان دکتر روحانی پیش از انتخابات اشاره کرده و گفته بود: با توجه به شناختی که از دکتر روحانی وجود دارد او به طور قطع با حضور زنان در وزارتخانه‌ها مخالفتی ندارد، بنابراین زنان می‌توانند در دولت حضور داشته باشند و مشارکت کنند. برخی نیز معتقد بودند تردیدی نیست که زنان و مردان از زوایای متفاوتی به مسائل نگاه می‌کنند و همین امر موجب اتخاذ تصمیم‌های متفاوت می‌شود. «فاطمه راکعی»- رییس فراکسیون زنان در مجلس ششم- در این زمینه گفته بود: زنان در سطوح مدیریتی با دغدغه‌های زنانه و مادرانه قوی برای بهبود اوضاع کشور تلاش می‌کنند و به گونه‌ ریشه‌ای برای بهبود اوضاع وارد عمل می‌شوند، علاوه بر آن از انگیزه قوی برای خدمت‌رسانی به مردم بهره‌مند هستند؛ بنابراین امیدواریم تنها به خاطر جنسیت از دور مدیریت کلان کشوری کنار گذاشته نشوند. به اعتقاد «مریم مجتهدزاده»- معاون احمدی‌نژاد در امور زنان و خانواده- نیز هر رییس‌جمهوری که از زنان در کابینه استفاده کند، برنده است؛ چون زنان ایرانی از توانمندی و دقت زیادی برخوردار هستند و تجربه نشان داده آنان در مسئولیت‌های مختلف توانسته‌اند عملکرد بسیار خوبی داشته باشند. «توران ولی‌مراد» - دبیر ائتلاف اسلامی زنان- نیز گفته بود: بیش از سه دهه زنان از دستیابی به مقام وزارت محروم بودند؛ در حالی که در توانمندی علمی و مدیریتی و توانایی اداره بین زن و مرد تفاوتی نیست و شایستگی‌های فردی است که باید شاخص به دست گرفتن فرصت‌ها باشد. اکنون این سقف شیشه‌ای باور غلط نسبت به زن که "نمی‌داند و نمی‌تواند" و عملکرد مبتنی بر همان نگرش شکسته شده است. از سوی دیگر زنان علاوه بر تفاوت در دغدغه‌ها با مردان بخش قابل توجهی از جمعیت کشور و آمار راه‌یافتگان به دانشگاه را تشکیل می‌دهند. فاطمه راکعی با تاکید بر این نکته تصریح کرده بود: زنان نیمی از نیروی انسانی کشور را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر نیز بیش از 60 درصد از آمار راه‌یافتگان به دانشگاه‌ها را دختران تشکیل می‌دهند و در حوزه‌های مختلف از تخصص برخوردار هستند و هر وقت فرصتی برای بروز توانایی‌های خود پیدا کرده‌اند، به نحو احسن عمل کرده‌اند؛ بنابراین زنان اندیشمند و فرهیخته می‌توانند به حل مسائل کشور کمک کنند. تامین حقوق زنان هم یکی از مهمترین دغدغه‌ها در حوزه زنان است؛ حقوقی‌ که شامل حوزه‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و ... می‌شود. در این شرایط به اعتقاد «الهه کولایی» - فعال حوزه زنان و استاد دانشگاه- رییس‌جمهور می‌تواند اقدام‌های بسیاری در جهت تامین حقوق زنان انجام دهد که انتخاب وزیر زن یکی از آنهاست. به گفته او از دکتر روحانی انتظار می‌رود در دفاع از حقوق زنان، لوایح مناسب تدوین و به مجلس تقدیم کند. ضمن آنکه اصلاحات مربوط به تامین حقوق زنان را نمی‌توان به هیچ وجه به انتخاب وزیر زن تقلیل داد. جامعه نیازمند حضور زنان هم به شکل نمادین و هم حضوری واقعی در سطوح عالی تصمیم‌گیری و اجرایی است. زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس، سازندگی، اصلاحات و پس از آن همواره نقش تاثیرگذاری داشته‌اند، ولی متاسفانه نقش‌آفرینی آنان به شکل ثانویه و در درجه دوم باقی مانده و با وجود تربیت زنان شایسته و توانمند در چند دهه اخیر شاهد سیطره نگاه مردانه بر عرصه انتخاب مدیران هستیم. به گزارش ایسنا از دیگرسو پس از پیروزی انقلاب اسلامی تبلیغات منفی زیادی از سوی رسانه‌های کشورهای غربی در زمینه وضعیت زنان در جمهوری اسلامی شکل گرفت؛ هجمه‌ای که از پوشش زنان ایرانی تا حضور آنان در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... را دربرمی‌گیرد. در این شرایط به اعتقاد رحیمی حضور زنان در دولت یازدهم در اصلاح نگاهها و رفع تبعیض‌ها موثر است و علاوه بر آن انتخاب وزیر زن بازتاب جهانی خوبی دارد. نظر روحانی به کدام دیدگاه نزدیک است؟ البته دکتر روحانی روز سه‌شنبه در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود پس از مراسم تحلیف درباره علت استفاده نکردن از زنان در کسوت وزیر گفت: قول من این بود که دولت تلاش کند فرصت‌های اجتماعی برابری را برای بانوان فراهم کند. من به این قول خود وفادارم و به این قول خود که از بانوان در زمینه مسائل کارشناسانه استفاده کنم نیز پایبندم. من از وجود چند خانم در هیات دولت استفاده می‌کنم؛ اما اگر حتی یک وزیر خانم هم حضور داشته باشد، خانم‌ها نباید قانع شوند؛ به نظر من تمام عقب‌ماندگی‌ها در این زمینه باید جبران شود. من در جلسات کابینه تاکید خواهم کرد که از بانوان صاحب تخصص و دانش استفاده شود، اما هدف این نیست که صرفا یک خانم در کابینه حضور داشته باشد که مثلا گفته شود حقوق بانوان رعایت شده است. با این وجود گرچه به نظر می‌رسد نگاه اصولی رئیس‌جمهور استیفای حقوق زنان و تقلیل‌ندادن تکریم آنان به تصدی پست وزارت است و در واقع نیز صرف حضور زنان در هیات دولت به معنای حل و فصل همه مسائل این قشر تلقی نمی‌شود، اما باید اذعان داشت مطالبه اصلی زنان از دولت علاوه بر تصویب لوایح و قوانینی برای ارتقاء و تکریم جایگاه و حقوق آنان، فراهم‌سازی زمینه حضور موثرشان در پست‌های عالی تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی است؛ زیرا به رسمیت‌شناختن این حق بدیهی برای این نیمی از جمعیت بک جامعه، مطالبه زیادی نیست و حتی برخی فشارها و مخالفت‌ها نیز با توجه به اینکه دکتر روحانی در نشست سه‌شنبه تاکید کرد که در انتخاب کابینه تحت فشار نیست، نباید بر این مهم سایه اندازد؛ زیرا از دیگر سو، « به تعویق‌انداختن تلاش برای جا انداختن نگاه باورمند به زنان بر اساس برخی مصلحت‌ها» در درازمدت به نفع جامعه زنان و کل جامعه نخواهد بود.