وقتی رهبر انقلاب از تکلیف‌گرایی توأم با نتیجه می‌گویند/ آیا «مکلفان خودخوانده» به خود می‌آیند؟!

سرویس سیاسی «فردا»: سخنان روز گذشته رهبر معظم انقلاب در جمع دانشجویان و نخبگان را باید راهگشای یکی از چالشی‌ترین بحث‌های حال حاضر در بین جوانان انقلابی دانست. یکی از چالش‌هایی که در چند سال اخیر بین جوانان مومن و حزب اللهی رسوخ پیدا کرده است، رابطه واقع نگری و آرمان‌گرایی می‌باشد. در واقع می‌توان این چالش را به وجود یا عدم وجود تقابل بین مصلحت اندیشی و آرمانگرایی نیز تعبیر نمود. رهبر معظم انقلاب، این رابطه را این‌گونه تشریح کردند: «در موضوع نسبت آرمانگرایی با واقعیات، ما هم آرمانگرایی را کاملاً تأیید می کنیم و هم دیدن واقعیات را. آرمانگرایی بدون دیدن واقعیات، به خیال‌پردازی و توهم منجر خواهد شد ... توقع من از دانشجویان عزیز این است که همواره و در هر شرایطی، با نگاه واقع بینانه به دنبال آرمان‌ها باشند.» البته این سخنان مقام معظم رهبری مسبوق به سابقه نیز می‌باشد، ایشان سال‌ها پیش از این نیز، رابطه مصلحت اندیشی و آرمانگرایی را به درستی اینگونه تبیین نمودند: «بعضى خیال مى کنند که «مصلحت» در مقابل «حقیقت» است؛ در صورتى که مصلحت هم یک حقیقت است؛ کما اینکه حقیقت هم مصلحت است. اصلًا حقیقت و مصلحت از هم جدا نیستند. مصالحِ پندارى و شخصى است که بد است. وقتى مصلحت شخصى نیست، وقتى مصلحتِ مردم و مصلحتِ کشور است، این مى شود یک امر مقدّس، یک امر خوب، یک چیز عزیز؛ چرا ما باید از آن فرار کنیم؟ لذا من این را واقعاً مصلحت نمى دانم.» همانطور که از کلام رهبری هویداست، ایشان نه تنها مصلحت اندیشی صرف را غلط می‌شمارند، بلکه آرمانگرایی مطلق را نیز متوهمانه و خیال‌پردازانه لقب می‌دهند تا به همگان نشان دهند این دو در کنار هم مثمر ثمر هستند. در واقع رهبری آرمانگرایی را مفید می‌دانند که با توجه به واقعیات و مصلحت اندیشی‌ها باشد. ایشان در جایی دیگر این مسئله را این‌گونه بیان می‌کنند: «این تقابل حقیقت و مصلحت جزو آن حرفهاى محکم نیست. خود مصلحت هم یکى از حقائق است. اینجور نیست که هرچه اسم مصلحت رویش بود، این یک چیز منفى اى باشد. بعضى اینجور خیال مى کنند: آقا مصلحت اندیشى مى کنید؟ خوب، بله، گاهى انسان مصلحت اندیشى مى کند. خود مصلحت اندیشى یکى از حقائقى است که باید به آن توجه داشت؛ این جزو مسلّمات و واضحات اسلام است.» نکته حائز اهمیت دیگر در سخنان رهبری، مقطع زمانی این سخنان است. ایشان پیش از این رابطه‌ی تکلیف‌مداری و دنبال نتیجه بودن را تشریح نموده‌بودند، اما اصرار ایشان بر تفسیر این مقوله در این زمان را شاید بتوان در خصوص انتخابات ریاست جمهوری چندی پیش و تفسیرهای غلطی که از سخن امام راحل ارائه شد، دانست. در انتخابات اخیر برخی از گروه های سیاسی با تمسک ظاهری جستن به اندیشه حضرت امام(ره) مبنی بر اینکه "ما به دنبال تکلیف هستیم" ، هر گونه مسئولیت نتیجه‌گیری را از خود ساقط کردند و نتیجه آن را نیز دیدند. فی المثل آیت الله مصباح یزدی جمله حضرت امام خمینی را این‌گونه تفسیر می‌کند: "پس اگر تکليف شرعي از طريق حکم عقل يا شرع ثابت شد، ما بايد به تکليف عمل کنيم؛ مسئول نتيجه‌اش هم نيستيم. اين، يعني اگر فردا هم انتخاباتي باشد، بايد همان کاري را انجام بدهيم که ديروز کرديم. چرا؟ اولاً: شايد اين دفعه نتيجه بدهد؛ ‌ثانياً: مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ . ما عذري براي كناره‌گيري و ترك تكليف نداريم.» اما رهبر معظم انقلاب در دیدار روز قبل خود با خط بطلان کشیدن بر این نظریه، کلام امام را اینگونه تفسیر می‌کنند: « آیا این جمله بدین معنا است که امام با وجود آن سختی ها و زحماتی که سالها متحمل شده بودند، دنبال نتیجه نبودند؟ قطعاً چنین چیزی صحیح نیست. تکلیف گرایی صحیح آن است که انسان در راه رسیدن به نتیجه مطلوب براساس تکلیف عمل و از کارهای ضدتکلیف و نامشروع پرهیز کند. انسانی که برای رسیدن به نتیجه براساس تکلیف عمل می کند، اگر به نتیجه مطلوب هم نرسد، احساس پشیمانی و خسارت نمی کند. تکلیف گرایی هیچ منافاتی با دنبال نتیجه بودن، ندارد. » از بیانات رهبر انقلاب می‌توان این‌گونه یافت که ایشان؛ برخلاف نظری که تکلیف گرایی و دنبال نتیجه بودن را نافی یکدیگر می‌داند، نه تنها هیچ گونه تناقض ماهوی بین تکلیف‌گرایی و دنبال نتیجه بودن و یا بین آرمانگرایی و واقع‌نگری قائل نیستند، بلکه این دو مقوله را در هم تنیده می‌دانند. بدین ترتیب که اگر انسان برای رسیدن به نتیجه بر اساس تکلیف عمل کند و آرمان را با توجه به مصالح درک کند، مسیری که دارای تبعات منفی کمتری است را می‌یابد و در نیل به مقصود نیز موفق‌تر خواهد بود. بهتر است افرادی که نظریات آرامانگرایانه بدون لحاظ واقعیت در جامعه اسلامی داشته‌اند و حتی تفسیرهای غلطی از اندیشه امام (ره) ارائه می‌کرده‌اند، با این سخنان آشکار رهبری به مسیر اعتدال و تفکر صحیح رهنمون شوند. گرچه این روزها انتخابات ریاست جمهوری گذشته است و یکی از بزرگترین عرصه‌های اجرایی شدن این تفکر صحیح سپری شده، اما می‌توان به آینده‌ای روشن و به دور از تندی و کجی امید داشت.