خبر خوش هسته‌يي امسال چيست؟

ايسنا: در حالي كه به رسم پنج سال گذشته در روز ملي فن‌آوري هسته‌يي از سوي سازمان انرژي اتمي و رياست‌جمهوري ضيافتي به صرف "خبر خوش هسته‌يي" برپا مي‌شد، اما امسال، ۲۰ فروردين ـ‌ دستيابي ايران به اورانيوم غني‌‌شده سه و نيم درصد ـ خودماني‌ و بدون خبر خوش هسته‌يي گذشت. شايد مراسم ۲۶ بهمن سال گذشته را بايد جايگزين جشن هسته‌يي بدانيم كه مرسوم شده است هر سال در روز ۲۰ فروردين برگزار شود. مهمترين خبر و دستاورد هسته‌يي در سال گذشته دستيابي ايران به اولين صفحه سوخت ۲۰ درصدي بود كه در ۲۶ بهمن گذشته با حضور رييس‌جمهور در قلب رآكتور تهران در محل سازمان انرژي اتمي قرار گرفت. علاوه بر آن افزايش تعداد ماشين‌هاي سانتريفيوژ جهت غني‌سازي تا سقف ۳/۵ درصد، راه‌اندازي اولين زنجيره ماشين‌هاي سانتريفيوژ نسل جديد با روتور كامپوزيتي و واحد كاري جدا‌سازي شش (SWU) از جمله خبر‌هاي خوشي بود كه رييس‌جمهور قول آن را در ۲۲ بهمن همان سال به مردم داده بود. توليد سوخت ۲۰ درصد پس از آن در سايت غني‌سازي نطنز در قالب دو زنجيره سانتريفيوژ آغاز شد كه كشورهاي موسوم به گروه وين (آمريكا، روسيه و فرانسه) با پيشنهاد تبادل سوخت ۳/۵ درصدي با سوخت ۲۰ درصدي مخالفت كردند و نيز آژانس بين آلمللي انرژي اتمي كه مسووليت دارد، داد و ستد‌هاي هسته‌يي را ميان كشورهاي عضو آژانس تسهيل كند، موفق به اين امر نشد؛ از اين رو ايران با استفاده از توان داخلي اقدام به توليد سوخت با غناي ۲۰ درصد كرد. پس از آن صفحه سوخت مجازي ساخته شد، اما بسياري از كشورها باور نداشتند كه ايران بتواند به اين تكنولوژي مهم دست پيدا كند تا اين كه ايران در بهمن ماه سال گذشته به طور رسمي و در مقابل دوربين‌هاي تلويزيون اولين مجموعه سوخت رآكتور تهران از نوع صفحه‌اي را در قلب اين رآكتور قديمي قرار داد. به اين شكل ايران مهارتش را در توليد سوخت هسته‌يي به دنيا نشان داد و به گفته فريدون عباسي، رييس سازمان انرژي اتمي "با توجه به تحريم‌ها و ممانعتي كه براي ارايه سوخت ۲۰درصد به ايران از سوي جامعه بين‌الملل صورت گرفت، ايران با وجود به صرفه نبودن به لحاظ مالي، خودش سرمايه‌گذاري كرد و سوخت ۲۰ درصدي را توليد كرد و الان صاحب فن‌آوري توليد سوخت و توانمندي براي صادرات آن است." فريدون عباسي هم‌چنين در ۲۶ بهمن ۱۳۹۰ اولویت‌های جاری سازمان متبوعش در آينده را تامین سوخت رآکتور تهران و راه‌اندازی رآکتور IR-۴۰ اراک عنوان کرد. هم‌چنين غنی‌سازی سوخت مورد نیاز رآکتور تهران در سطح ۲۰ درصد در حال انجام است و تولید سوخت در این سطح از غنی‌سازی تا میزان مورد نیاز رآکتور تهران ادامه خواهد داشت. رييس سازمان انرژي اتمي درباره جدول زماني راه‌اندازي رآكتور تحقيقاتي ۴۰ مگاواتي اراك به ايسنا گفته بود كه " پيش‌بيني ما براي راه‌اندازي رآكتور اراك اواخر سال ۹۲ است. اما به احتمال زياد ساختمان رآكتور و نصب تجهيزات آن تا نيمه اول سال ۹۱ تمام مي‌شود و با سوخت مجازي رآكتور را تست و راه‌اندازي مي‌كنيم." رآكتور ۴۰ مگاواتي اراك قرار است جايگزين رآكتور فرسوده تهران براي تهيه و توليد راديوايزوتوپ‌ها و راديوداروهاي مورد نياز كشور شود. ايران در نامه مورخ ۸ فوريه ۲۰۱۲ به آژانس اطلاع داد، قصد دارد جهت توليد سوخت براي رآكتور IR-۴۰ در ۱۲ فوريه ۲۰۱۲ با استفاده از UO۲ طبيعي"توليد قرص، ميله سوخت و مجتمع سوخت" را آغاز كند. در خلال راستي‌آزمايي اطلاعات طراحي (DIV) كه در ۱۸ فوريه ۲۰۱۲ صورت گرفت، آژانس مشاهده كرد كه ساخت قرص‌ها براي رآكتور IR-۴۰ آغاز شده است. هم‌چنين توليد آب سنگين در كارخانه اراك طبق برنامه كاري تعيين شده جهت تامين نياز رآكتور تحقيقاتي اراك ادامه دارد و با بهينه‌سازي انجام شده توليد آن ۱۰ درصد افزايش يافت. هم‌چنين ارتقای ۵۰ درصدی توان ایران در تولید اورانیوم ۳/۵ درصد و بهره‌برداری از نخستین زنجیره‌های غنی‌سازی اورانیوم با سانتریفیوژهای نسل جدید در مقیاس تحقیق و توسعه از ديگر دستاوردهاي ايران بود كه در ماه‌هاي پاياني سال گذشته معرفي شدند. در اين راستا و بر اساس آخرين گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران تست سه نسل جديد سانتريفيوژ‌ها IR-۵، IR-۶ و IR-۶s را نيز در دست اجرا دارد. ‌ هم‌چنين ايران توانست بر خلاف يكي دو سال گذشته تعداد سانتريفيوژهايش در سايت غني‌سازي نطنز را به مرز ۹ هزار دستگاه برساند. امري كه از سوي رييس سازمان انرژي اتمي در شرايطي كه ايران با تحريم‌ها و فشار‌هاي شديد بين‌المللي و كارشكني عليه برنامه هسته‌يي صورت مي‌گيرد، دستاورد مهمي قلمداد شد. سايت نطنز با ظرفيت نصب حدود ۵۶ هزار سانتريفيوژ ساخته شده است. هم‌چنين در سال گذشته سايت غني‌سازي فردو كه ظرفيت نصب ۳ هزار سانتريفيوژ را دارد، براي تامين سوخت ۲۰ درصد آماده و راه‌اندازي شد و در حال حاضر مشغول به كار است. به گزارش ايسنا،‌ در سال ۱۳۹۰ فرآيند اجراي طرح ملي توليد راديوداروها با همكاري معاونت علمي و فن‌آوري رياست جمهوري با هدف تشخيص و درمان بيماري‌هاي صعب‌العلاج، اجراي طرح ملي طراحي و ساخت رآكتور آزمايشي گداخت، اجراي پروژه‌هاي تحقيقاتي در زمينه روش‌هاي مختلف آناليز، دزيمتري و اندازه‌گيري پارامترهاي هسته‌يي، طراحي و ساخت دستگاه آناليز پرتابل محيطي، اجراي پروژه‌هاي تحقيقات و توسعه در عرصه طراحي و ساخت شتاب‌دهنده‌ها مثل شتاب دهنده الكترون و شتابگر الكترواستاتيك وهم‌چنين طراحي و ساخت دستگاه نشت‌ياب هوشمند هسته‌يي براي خطوط انتقال مواد نفتي آغاز شد كه هنوز از اين‌كه اين طرح‌ها در چه مرحله‌اي از ساخت و توليد قرار دارند خبري در دست نيست. هم‌چنين ايران توانست در زمينه توليد راديودارو به موفقيت‌هاي قابل توجهي دست يابد. ژنراتور گاليوم ۶۸ يكي از راديونوكلوييدهاي مهم و كاربردي در حوزه پزشكي هسته‌يي است كه توسط متخصصان كشورمان توليد شد. اين ژنراتور جهت استفاده از طريق تصويربرداري به روش پت است كه امروزه از جايگاه ويژ‌ه‌اي در تشخيص بيماري‌ها به ويژه سرطان‌هاي سيستم نوروآندوكرين دارد. اين ژنراتور تنها در دو كشور جهان به توليد انبوه رسيده است، اما در آسيا افتخار توليد اين ژنراتور براي نخستين‌بار به نام پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌يي سازمان انرژي اتمي ثبت شد. يكي ديگر از دستاوردهاي پژوهشگاه علوم فنون هسته‌يي، توليد راديوداروي مس ـ ۶۴ بود. اين راديودارو يكي از مهم‌ترين راديوداروهاي مورد استفاده در روش نوين تصويربرداري با گسيل پوزيترون معروف به پت است كه تشخيص بافت كم اكسيژن توسط آن با موفقيت در بيماري‌هاي انساني در سه كشور جهان آزمايش شده است. تشخيص بافت كم اكسيژن در بسياري از بيماري‌ها از جمله سرطان‌ها، آنفاركتوس قلبي و مغزي حياتي است. ايران پس از ژاپن دومين توليدكننده راديودارو در آسيا و چهارمين توليد‌كننده آن در جهان است. همچنين تعداد قابل توجهي از ديگر راديوداروها در سال گذشته به توليد و بهره‌برداري رسيد. بر اساس آخرين گزارش آژانس در اسفندماه ۹۰، ايران ۸۹۶/۵ کيلوگرم اورانيوم طبيعي در شکل UO۲ توليد كرده است. آژانس راستي‌آزمايي كرده است که ۱۴۴/۳ کيلوگرم اورانيوم در شکل UO۲ به کارخانه توليد سوخت اصفهان (FMP) منتقل شده است .ايران در جهت توليد دو نوع مجتمع سوخت در كارخانه توليد سوخت اصفهان (FMP) براي استفاده در رآكتور تحقيقاتي تهران و رآكتور تحقيقاتي اراك كار فعاليت مي‌كند. هم‌چنين‌ در ۲۰ فروردين سال ۹۰ رييس سازمان انرژي اتمي اعلام كرد كه " توليد دي اكسيد اورانيوم گريد سراميكي با غناي طبيعي در كارخانه فرآوري اورانيوم اصفهان به مرحله بهره‌برداري نزديك و خوراك‌دهي آن آغاز شد. در واحد توليدي ياد شده ماده اوليه مصرفي آن كه همان كيك زرد (U۳o۸) يا سنگ معدن تغليظ شده اورانيوم است در يك فرآيند پيچيده شيميايي به پودر دي اكسيد اورانيوم طبيعي خالص (Uo۲) با مشخصات ويژه و قابليت سراميكي شدن تبديل مي‌شود و به عنوان ماده اوليه براي توليد سوخت راكتور تحقيقاتي آب سنگين اراك مورد استفاده قرار مي‌گيرد." بنا براين گزارش از جمله تحولات هسته‌يي كشور در سال گذشته درباره نيروگاه اتمي بوشهر بود. با وجود آن‌كه نيروگاه بوشهر در شهريوماه سال گذشته در ميان تنش‌هاي فني و سياسي غرب با ايران بر سر برنامه هسته‌يي‌اش و بي‌اعتمادي‌ به روس‌ها بالاخره به بهره‌برداري رسيد و به طور آزمايشي به شبكه سراسري برق كشور متصل شد، اما وعده اتصال آن با تمام قدرت به شبكه سراسري تا پايان سال ۱۳۹۰ محقق نشد. فريدون عباسي در ابتداي كار نسبت به قول‌هاي متعدد اسلافش درباره راه‌اندازي و بهره‌برداري نيروگاه بوشهر انتقاد داشت، اما قول او هم هنوز محقق نشده است. او ابتدا زمان بهره‌برداي كامل نيروگاه را آبان و آذر ۱۳۹۰ اعلام كرد كه محقق نشد. بعد از آن در دي‌ماه سال ۱۳۹۰ در هرمزگان از "دهه فجر" به عنوان زمان اتصال كامل نيروگاه به شبكه برق سراسري كشور با قدرت كامل خبر داد كه آن هم عملي نشد و در آخرين اظهارنظر وي زمان اتصال كامل برق نيروگاه به شبكه سراسري را تابستان ۱۳۹۱ اعلام كرده است. در روز‌هاي پاياني سال ۱۳۸۹ متخصصان روسيه متوجه آسيب ديدن عناصر داخلي يکي از تلمبه‌هاي خنک‌کننده رآكتور شدند و براي تضمين ايمني نيروگاه، سوخت از قلب رآكتور خارج شد. اين احتمال داده شد که ذرات فلزي ( بيش‌تر براده‌هايي به اندازه کمتر از سه ميلي‌متر) به همراه آب به بدنه رآکتور رسوخ کرده‌اند. ايران نيز با پيشنهاد طرف روسي مبني بر بازنگري در بارگذاري سوخت نيروگاه اتمي بوشهر را در راستاي اثبات تاكيد خود بر رعايت موازين ايمني هسته‌يي موافقت كرد. از اين رو براي منتفي كردن پيامد‌هاي احتمالي رخنه ذرات به ميله‌هاي سوختي، آن‌ها (ميله‌هاي سوختي) از رآکتور خارج و شست‌وشو داده شدند و بدنه رآکتور پاک شد. پس از انجام اين عمليات كه موجب تاخير چند ماهه در راه‌اندازي نيروگاه شد، در ۱۹ فروردين ۱۳۹۰ (۸ آوريل ۲۰۱۱) سوخت‌گذاري مجدد در قلب رآکتور نيروگاه بوشهر آغاز شد. در ارديبهشت ‌ماه ۱۳۹۰ نيز دومين محموله سوخت هسته‌يي نيروگاه اتمي بوشهر به وزن ۳۰ تن از روسيه وارد كشور شد. سوخت جديد براي سال دوم فعاليت نيروگاه در نظر گرفته شده است به گونه‌اي كه يك‌ سال پس از راه‌اندازي نيروگاه در مراحل خاصي جايگزين بخشي از سوختي كه در حال حاضر در رآكتور قرار دارد، خواهد شد. اولين محموله سوخت هسته‌يي نيروگاه بوشهر به وزن تقريبي ۸۲ تن در آذر و دي‌ماه سال ۱۳۸۶ و در هشت مرحله از روسيه به بوشهر حمل شد. بالاخره نيروگاه بوشهر «بنجامين باتن» * ايران در شهريور ۱۳۹۰ به عنوان يكي از پيچيده‌ترين و منحصر‌ به‌ فرد‌ترين نيروگاه‌هاي اتمي در دنيا از نوع آب سبك، پس از طي مراحل سخت توام با فشارهاي سياسي، حملات سايبري و مشكلات فني و مالي و غيره چشم به دنياي نه چندان روشن باز كرد. عمليات آماده‌سازي نيروگاه براي بهره‌برداري مقدماتي تا تابستان سال ۱۳۹۰ به طول انجاميد و سرانجام در ۱۲ شهريور همين سال در ساعت ۲۳ و ۲۹ دقيقه نيروگاه بوشهر براي اولين‌بار به شبكه سراسري برق كشور متصل شد و انرژي الكتريكي خود را به شبكه تزريق كرد. روز‌هاي بعد مهندسان ايراني و روسي توانستند با حداكثر توان ۴۵۶ مگاوات (۵۰ درصد قدرت نامي) برق توليد كنند. پس از آن و بر اساس جدول زمان‌بندي شده راه‌اندازي در ۱۵ مهرماه سال ۱۳۹۰ براي انجام بازبيني اساسي تجهيزات و سيستم‌ها از مدار خارج شد. از بهمن‌ماه گذشته تاكنون نيروگاه با ۷۵ درصد قدرت در مرحله تست و آزمايش قرار دارد. به گزارش ايسنا، بنا بود نيروگاه اتمي بوشهر به عنوان بزرگترين نيروگاه‌ اتمي كه تا سال ۱۳۵۴ در دنيا ساخته شده بود، ركورددار نيروگاه‌هاي اتمي باشد كه در كوتاه‌ترين زمان ممكن ساخته و راه‌اندازي مي‌شوند، اما اين روند با احتساب تاريخ شروع به ساخت نيروگاه از سوي آلمان‌ها و ادامه تكميل آن توسط روس‌ها، ۳۶ سال است كه به طول انجاميده است و با وجود اتصال برق آن به شبكه سراسري، هنوز تا تكميل نهايي زمان زيادي دارد. برخي اخبار حاكي از آن است كه نيروگاه در سال جاري (۲۰۱۲) قادر نيست به مرحله توليد برق با قدرت كامل برسد. به گزارش ايسنا، اما در سال گذشته پرونده ترور متخصصان و كارشناسان هسته‌يي كشور هم‌چنان باز ماند و فرزند ديگري از اين مرز و بوم طعمه گروه‌هاي تروريستي شد. صبح روز ۲۱ دي ماه ۱۳۹۰ در مقابل دانشگاه علامه طباطبايي مهندس مصطفي احمدي‌روشن، مدير ۳۲ ساله بازرگاني سايت غني‌سازي نطنز در اقدامي تروريستي به شهادت رسيد. يك موتورسوار با اتصال بمبي مغناطيسي به بدنه خودرو وي در سمت شاگرد، موجب انفجار آن شد كه به اين شكل مصطفي احمدي روشن و همراه وي به شهادت رسيدند. احمدي روشن، فارغ التحصيل سال ۱۳۸۱ رشته مهندسي شيمي دانشگاه صنعتي شريف، مسوول فرهنگي بسيج دانشجويي اين دانشگاه و معاون بازرگاني سايت هسته‌يي نطنز بود كه در سالگرد ترور شهيد علي‌محمدي در اقدامي تروريستي به شهادت رسيد. او چهارمين شهيد كشور در عرصه هسته‌يي محسوب مي‌شود. فريدون عباسي، رييس سازمان انرژي اتمي كه خود از متخصصان در علوم هسته‌يي است و سال ۱۳۸۹ مورد ترور نافرجام گروه‌هاي ترورستي قرار گرفت درباره ترور و حذف فيزيكي دانشمندان و متخصصان كشورمان در دو سال اخير و واكنش ايران به اين مساله گفت: "افزايش تعداد ماشين‌هاي سانتريفيوژ براي افزايش ميزان توليد اورانيوم با غناي ۳/۵ درصد، عزم ما براي دستيابي به انرژي با استفاده از توانمندي داخلي را بيشتر نمايان مي‌كند و پاسخي محكم و مستدل به تمام كارشكني‌هاي چند ساله كشورهاي متحد در اعمال تحريم‌ همه‌جانبه و ارسال پيام شكست و غلط بودن راهي است كه در پيش گرفته‌اند." به گزارش ايسنا،‌ سال ۹۰ به لحاظ هسته‌يي در عرصه بين‌الملل خبرساز بود، اما حادثه‌اي در اندازه بحران فوكوشيما نيز نتوانست موضوع هسته‌يي ايران را حتي براي مدتي از دستور كار خارج سازد. حادثه فوكوشيما در ۱۱ مارس ۲۰۱۱ اتفاق افتاد و مردم ژاپن و بسياري از مردمان اين كره خاكي را با خطر جدي نشت مواد راديواكتيو در هوا و آب دريا و اقيانوس‌ها مواجه كرد. هم‌چنين ايمني نيروگاه‌ها و تاسيسات هسته‌يي را با وجود مدرن بودن به شدت زير سوال برد. از سويي باعث شد تا سياستمداران و تصميم‌گيران بسياري از كشورها توسعه يافته و نيافته، هسته‌يي و غير هسته‌يي، داراي بمب اتم و غير آن به جايگزيني سوخت هسته‌يي بيانديشند؛ تا جايي كه كشوري صنعتي مثل آلمان كه بخش مهمي از انرژي خود را از انرژي هسته‌يي به دست مي‌آورد اين كالا را از سبد انرژي‌اش حذف كرد. با وجود گسترده‌گي حادثه فوكوشيما، اما دنيا به شدت در اين حادثه با ژاپن همكاري كرد و به نوعي چشم خود را بر روي قصورات فني ژاپن بست. چنان‌چه اگر چنين حادثه‌اي ـ غيرمترقبه ـ ‌در هر كشور ديگري غير از هم‌پيمانان كشورهاي قدرتمند اتفاق مي‌افتاد بدون شك شكل ديگري مي‌يافت. هنوز افكار عمومي درباره اين كه چه عاملي واقعا موجب بروز حادثه فوكوشيما شده است، ابهام دارد؛ مشكل فني و تكنولوژيك، سهل‌انگاري پيمانكاران ژاپني در پيش‌بيني نكردن حوادثي از جمله سونامي‌ها و زلزله‌هاي با ريشتر بالا يا حادثه‌ غير مترقبه. با اين حال، بحران فوكوشيما با تمام گستره و دامنه‌ سياسي و فني، بين‌المللي و محيط زيستي‌ و كسب مقام سومي بزرگترين حوادث طبيعي هسته‌يي، جايگزين مساله هسته‌يي ايران در سال گذشته نشد. به گزارش ايسنا،‌ هم‌چنين ايران سال گذشته دو دور مذاكره را به مقامات و كارشناسان آژانس بر اساس درخواست شوراي حكام از ايران براي پاسخ به ابهامات و سوالات آژانس درباره برنامه هسته‌يي‌اش به انجام رساند. دور اول مذاكرات ۹ تا ۱۱ بهمن (۲۹ تا ۳۱ ژانويه) انجام شد و سه هفته بعد مذاكرات بعدي، اول اسفند به مدت دو روز انجام شد. در اين مذاكرات كه از سوي ايران نشان‌گر تعامل با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي رفع ابهامات و برگزاري نشستي توام با تفاهم بر مبناي تعهدات دو طرف در چارچوب مباحث فني و تخصصي عنوان شد، دو طرف به نقطه نظر مشترك و توافق بر سر خواسته‌هايشان دست پيدا نكردند. هرمان ناكارتس، معاون مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه سرپرستي هيات آژانس در مذاكرات با ايران را بر عهده داشت، يكي از موضوع‌هاي مورد نظر در اين مذاكرات را بحث درباره "شفاف‌سازي ابعاد نظامي احتمالي" برنامه هسته‌يي ايران عنوان كرده بود. مقامات آژانس در اين مذاكرات هم‌چنين درخواست بازديد و بازرسي از سايت نظامي پارچين را مطرح كردند كه طبق مقررات NPT اين درخواست مغاير با تعهدات ايران در چارچوب معاهده و اساسنامه آژانس است. مقامات ايران در مقابل درخواست‌هاي آژانس براي بازرسي از اين سايت نظامي كه پيش از اين دو بار مورد بازرسي بازرسان آژانس قرار گرفته است، عنوان كردند پذيرش چنين درخواستي منوط به تصميم مسوولان ذي‌ربط و تعيين چارچوبي مشخص براي همكاري در اين زمينه از سوي ايران است. اما مقامات آژانس از تعيين چارچوب و مداليته همكاري در اين زمينه امتناع كردند و اين گفت‌وگو‌ها هم راه‌گشاي دو طرف براي حل مسايل في‌مابين نشد و بي‌نتيجه پايان يافت. به گزارش ايسنا،‌ در سال جاري انتظار است بر اساس گفته مسوولان سازمان انرژي اتمي ساختمان رآكتور تحقيقاتي اراك و نصب تجهيزات آن تا نيمه اول سال ۹۱ تمام شود و سوخت مجازي اين رآكتور نيز ساخته و تست شود. هم‌چنين انتظار است تا صفحات سوخت رآكتور تهران در سال جاري تكميل و اين رآكتور با قلبي نو به حياتش ادامه دهد. تكميل نيروگاه اتمي بوشهر نيز از ديگر موضوعاتي است كه انتظار مي‌رود در سال جاري انجام و اين نيروگاه با صد درصد قدرت بالاخره به شبكه سراسري برق كشور متصل شود. * بنجامين باتن شخصیت اصلی یک داستان کوتاه اثر اف. اسکات فیتزجرالد است كه در اواخر قرن نوزدهم و در سن ۸۰ سالگی به دنیا آمده و با گذشت زمان، در حالی که دیگران پیرتر می‌شوند، او جوان‌تر می‌شود و در روندی وارونه به سوی خردسالی پیش می‌رود.