روابط ایران و ترکیه: از همکاری به رقابت

افکار: جمهوری اسلامی ایران با پیشنهاد عراق به عنوان محل برگزاری مذاکرات هسته ای به جای ترکیه برخلاف توافقات قبلی روابط ایران و ترکیه را وارد فاز جدیدی از ارتباطات کرد. دویچه وله در این گزارش نوشت: برخلاف توافقی که پیش از این حاصل شده بود، ایران با تعیین استانبول به عنوان محل مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های بزرگ مخالفت کرده است. این تغییر نظر به اختلافاتی در روابط ایران و ترکیه مربوط می‌شود. به گفته منابع خبری گوناگون، جمهوری اسلامی ایران كه پیش از این با میزبانی ترکیه در مذاكره با اعضای دایمی شورای امنیت و آلمان (گروه موسوم به ۱+۵) ابراز تمایل کرده بود، قصد دارد مذاکرات را در کشوری غیر از ترکیه برگزار کند. این گمان وقتی قوت گرفت که خبرگزاری‌ها و برخی از مقامات ایرانی روز دوشنبه (۲ آوریل/۱۴ فروردین) با برگزاری مذاکرات در استانبول ابراز مخالفت کردند و از مکان‌های دیگری مانند بغداد، پایتخت عراق، نام بردند. و در روز چهارشنبه (4/آوریل/16 فروردین ) هشیار زیباری وزیر امور خارجه عراق با استقبال از این پیشنهاد گفت:تمام تلاش خود را برای رایزنی های لازم برای طرفین ذیربط انجام خواد داد. این در حالی است که محسن رضایی، دبیر "مجمع تشخیص مصلحت نظام"، پیشنهاد کرده است که دور بعدی مذاکرات با قدرت‌های بزرگ در بغداد، دمشق یا بیروت انجام گیرد. آقای رضایی در دیدار با مدیران و کارکنان دبیرخانه‌ی "مجمع تشخیص مصلحت نظام" گفته است: "با توجه به بدقولی‌های دوستان ما در ترکیه در توافق‌های گذشته، بهتر است مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در یکی دیگر از کشورهای دوست برگزار شود". هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا که برای شرکت در اجلاس "شورای همکاری کشورهای خلیج فارس" به عربستان سعودی سفر کرده بود، روز شنبه ( ۱۲ فروردین/۳۱ مارس) در جریان مراسم بازگشایی مجمع امنیتی آمریکا و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، گفت که دور آینده مذاکرات گروه ۵+۱ با ایران، روز ۲۵ فروردین برابر ۱۳ آوریل در استانبول برگزار می‌شود. همان روز سخنگوی كاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مذاكره‌كننده‌ی ارشد هسته‌ای گروه ۱+۵ با ایران، اعلام كرد که هنوز درباره‌ی زمان و مکان گفتگوهای هسته‌ای با ایران توافق حاصل نشده است. او تلویحا گفت که دفتر او منتظر پاسخ ایران است و محل مذاکرات با کسب رضایت ایران تعیین می‌شود. سفر سرنوشت ساز به ایران تجدید نظر مقامات ایرانی نسبت به استانبول، به عنوان محلی شایسته برای ادامه مذاکرات هسته‌ای، به آخرین سفر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، از ایران مربوط می‌شود. رجب طیب اردوغان پس از شركت در اجلاس بین‌المللی امنیت هسته‌ای كه در سئول پایتخت كره ‌جنوبی برگزار شد، به تهران سفر کرد. او در سئول با باراک اوباما، رئیس جمهور، و هیلاری کلینتون، وزیر خارجه ایالات متحده دیدار و گفت‌وگو کرده و از مواضع آنها درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی باخبر شده بود. هدف از سفر اردوغان به تهران، گفت‌وگو و رایزنی با مقامات جمهوری اسلامی درباره مذاكرات آینده ایران با قدرت‌های بزرگ بر سر پرونده هسته‌ای و همچنین اوضاع بحرانی سوریه و سرنوشت رژیم بشار اسد قلمداد شده بود. نخست وزیر تركیه قصد داشت نظر سران جمهوری اسلامی را هم در مذاکرات هسته‌ای و هم در رویارویی با بحران سوریه به دیدگاه جامعه جهانی نزدیک کند. در برابر مقامات ایران نیز امیدوار بودند که دولت ترکیه را از حمایت فعال از مخالفان رژیم بشار اسد باز دارند. در مورد برنامه هسته‌ای، اردوغان خواهان همکاری جمهوری اسلامی با جامعه جهانی و متوقف کردن غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران بود. او به گفته خبرگزاری‌ها، به مقامات ایران گفت که "موضوع غنی‌سازی اورانیوم باید در چارچوب بیانیه سه‌جانبه‌ی کشورهای ایران و ترکیه و برزیل حل شود". درحالیکه ایران از مفاد آن بیانیه برداشتی خاص دارد و ادامه‌ی غنی‌سازی در داخل خاک ایران را حق خود می‌داند. درباره اوضاع سوریه نیز اردوغان خواهان "همکاری ایران با جامعه جهانی" و به عبارت دیگر خودداری از یاری به بشار اسد بود، درحالیکه ایران بار دیگر روشن کرد که "سوریه تحت حاكمیت بشار اسد را متحد استراتژیک" خود می‌داند و با تمام امکانات از حکومت سوریه دفاع می‌کند. اردوغان در سفر دوروزه به تهران به هیچ یک از دو هدفی که برای خود تعیین کرده بود، نرسید، و این امر بلافاصله پس از بازگشت او به ترکیه آشکار شد. در عرصه برنامه هسته‌ای، تركیه رویه شدیدتری را علیه ایران در پیش گرفت. بلافاصله پس از سفر اردوغان، ترکیه اعلام کرد که به تحریم نفتی ایران می‌پیوندد و خرید نفت از ایران را به میزان ۲۰ درصد كاهش می‌دهد. استقبال آمریکا از تصمیم ترکیه مبنی بر کاهش واردات نفت از ایران ترکیه در صدد کاهش ۲۰ درصد از میزان واردات نفت خود از ایران است. ایالات متحده از این تصمیم آنکارا حمایت کرده است. ترکیه می‌خواهد به این ترتیب از تحریم‌ها و مجازات احتمالی از سوی آمریکا در امان بماند. (۰۲.۰۴.۲۰۱۲) جمهوری اسلامی به عنوان اصلی‌ترین حامی بشار اسد، خیزش علیه دولت سوریه را از جنبش‌های موسوم به "بهار عربی" جدا می‌داند. به نظر ایران، سوریه در کنار حماس و "حزب الله" لبنان از ارکان اصلی "مقاومت در برابر صهیونیسم" است. در همین راستا ایران با کنفرانس "دوستان مردم سوریه" به شدت مخالفت کرده است. دومین کنفرانس "دوستان مردم سوریه" یکشنبه (اول آوریل) با حضور نمایندگان بیش از ۸۰ کشور جهان و چندین سازمان بین‌المللی در استانبول برگزار شد. کنفرانس نخست این جمع، ماه گذشته در تونس برگزار شده بود. در استانبول اعلام شد که کنفرانس سوم در فرانسه برگزار خواهد شد. در برابر دولت ترکیه به پایگاه اصلی مبارزان مخالف بشار اسد تبدیل شده و آشکارا خواستار سرنگونی و برکناری اوست. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر تركیه، كه كشورش سال گذشته با دیپلماسی فعال و ارائه طرح‌ها و برنامه‌های متنوع، میداندار تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا موسوم به "بهارعربی" شده، مایل است نقشی فعال در خاورمیانه ایفا کند. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه روز یکشنبه در جریان دیداری با هیلاری کلینتون، او را در جریان گفتگوهای اخیرش با مقام‌های ایرانی درباره برنامه اتمی آن کشور قرار داد. در پایان دویچه وله ادعا کرد : از نظر بسیاری از صاحب‌نظران و دیپلمات‌های غربی، در برابر تندروی‌های جمهوری اسلامی ایران، ترکیه در "دنیای اسلام" نماینده گرایشی متعادل و میانه‌رو شناخته می‌شود. برخورد سرد با اردوغان در ایران و نشر گزارش‌های غیرمحترمانه درباره سفر او به تهران، یک نکته را به خوبی نشان می‌دهد: هر دو کشور دریافته‌اند که به دو جبهه متقابل تعلق دارند.