راهی برای خروج یارانه از رقابت انتخاباتی

الف: با نزدیک­تر شدن به انتخابات مجلس، احتمال رقابت مخرب گروه ­های سیاسی در زمینه طرح وعده رشد قابل توجه میزان پرداخت یارانه نقدی افزایش می­ یابد. به عبارت دیگر با توجه به آنکه از یک طرف مقدار فعلی یارانه نقدی درصد قابل ملاحظه­ ای از درآمد خانوارهای ۴ دهک درآمدی پایین جامعه را تشکیل می ­دهد، و از طرف دیگر نرخ مشارکت انتخاباتی این خانوارها معمولا بالاتر از میانگین کشوری قرار دارد، طرح شعارهای انتخاباتی در زمینه یارانه نقدی، مساله ه­ای گریزناپذیر خواهد بود. از سوی دیگر با توجه به آنکه بنا بر تاکید کارشناسان مختلف، حتی پرداخت میزان فعلی یارانه نقدی هم با چالش ­های جدی مواجه است، داغ شدن تنور وعده افزایش یارانه نقدی می­تواند چالش ­های سنگین اقتصادی و نیز اجتماعی را به دنبال داشته باشد؛ از اجبار مدیران ارشد کشور برای کاهش هزینه­ های زیربنایی به منظور تامین بودجه یارانه نقدی گرفته تا تخریب اعتماد عمومی شهروندان نسبت به سیاستمداران و مدیران اجرایی ارشد کشور و به عبارت دیگر فرسایش سرمایه اجتماعی بر اثر اجرایی نشدن وعده­ های مربوطه. به این ترتیب ضروری به نظر می­رسد که ضمن به رسمیت شناختن حق گروه ­های سیاسی در طرح شعارهایی به منظور جلب آرای شهروندان، تدبیر مناسبی به منظور پیشگیری از این رقابت مخرب اندیشیده شود. در این زمینه یک راهکار کلی عبارت است از توافق گروه­ های سیاسی در زمینه پرهیز از طرح وعده افزایش کمی یارانه نقدی، و در مقابل ارائه برنامه ­هایی به منظور بهبود کیفی سیستم یارانه نقدی. به طور مثال برخی از راهکارهای اصلاح کیفی سیستم یارانه نقدی که هم به لحاظ علمی و منطقی در راستای منافع اقتصاد ملی قرار داشته و هم به لحاظ اقتصاد سیاسی امکان جلب رضایت شهروندان شرکت ­کننده در انتخابات را داشته باشند، عبارتند از: پرداخت جداگانه یارانه نقدی به افراد دارای سن قانونی، ایجاد بستر مناسب برای دریافت مستقیم یارانه نقدی توسط زنان، حذف یارانه نقدی کودکان زیر ۱۰ سال که می­تواند از یک طرف افزایش حدودا ۲۸ درصدی یارانه نقدی سایرین را در پی داشته باشد، حذف یارانه نقدی ثروتمندان و اختصاص منابع مالی آزادشده برای طراحی یک نظام «بیمه بیکاری»، و سرانجام افزایش قیمت رسمی فروش دلارهای نفتی و اختصاص نیمی از درآمدهای حاصله به منظور افزایش میزان یارانه نقدی. در ادامه این یادداشت، به توضیح بیشتر این راهکارها پرداخته می­شود: راهکارهای کنترل رقابت مخرب سیاسی در زمینه افزایش یارانه نقدی به منظور کاهش احتمال رقابت نامطلوب سیاسی در زمینه وعده افزایش شدید یارانه نقدی، می­توان ۲ پیشنهاد کلی زیر را مطرح نمود: ۱) تصویب قانونی در مجلس در زمینه مشخص شدن فرمولی برای ارتباط دادن دقیق میزان یارانه نقدی هر فرد با قیمت­ های جهانی انرژی و یا قیمت­های داخلی انرژی ۲) توافق سران گروه ­های سیاسی اصلی کشور پیرامون عدم رقابت سیاسی در زمینه افزایش "کمیت" یارانه نقدی، و محدودسازی رقابت سیاسی در زمینه ارائه برنامه­ هایی به منظور بهبود "کیفیت" سیستم فعلی یارانه نقدی در مورد راهکار شماره ۱، می­توان به طرحی اشاره نمود که پیشتر تحت عنوان «مردمی کردن درآمدهای نفتی» توسط یکی از اقتصاددانان باسابقه کشور ارائه شده و پیشنهاد می­کرد تا با توزیع سهام شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده­های نفتی در میان کلیه شهروندان ایرانی، سود ایجادشده در اثر افزایش قیمت فرآورده ­های نفتی، در میان کلیه ایرانیان توزیع شود. به این ترتیب سقف دریافت نقدی هر ایرانی، به صورت تابعی از قیمت داخلی انرژی تعیین شده و امکان رقابت سیاسی در زمینه افزایش مکرر میزان یارانه نقدی حذف میشد. اما در مورد راهکار شماره ۲، که به زعم نگارنده راهکاری مناسب و قابل اجرا در فرصت اندک باقی­ مانده تا انتخابات مجلس محسوب می­شود، می­توان پیشنهاد نمود گروه ­های سیاسی برنامه­ هایی برای اصلاح سیستم فعلی یارانه نقدی ارائه نمایند به نحوی که اولا به افزایش کارآمدی اقتصادی و تقویت نقاط قوت طرح هدفمندی یارانه ­ها منجر شود، ثانیا واقع ­بینانه و قابل اجرا باشد، و ثالثا به لحاظ اقتصاد سیاسی بتواند اقبال بخش بزرگی از شهروندان شرکت ­کننده در انتخابات را جذب نماید. با در نظر گرفتن شروط سه­ گانه فوق، می­توان به عنوان مثال ارائه برنامه دقیق در راستای اصلاحات زیر را به گروه ­های سیاسی فعال در انتخابات مجلس پیشنهاد نمود: الف) پرداخت مستقیم یارانه نقدی به تک تک شهروندان بالای سن قانونی: طبیعتا پرداخت یک جای کل یارانه نقدی به سرپرست خانوار در وضعیت فعلی، به ویژه در مورد خانوارهای اصطلاحا بدسرپرست (مانند نزدیک به یک و نیم میلیون خانوار دارای سرپرست معتاد)، ریسک هزینه شدن این یارانه نقدی در خلاف جهت بهبود رفاه اعضای خانوار را افزایش داده و موجبات نارضایتی اعضای این خانواده­ ها را فراهم خواهد ساخت. ب‌) حذف یارانه نقدی کودکان زیر ۱۰ سال و در مقابل افزایش میزان یارانه سایرین: با توجه به آمار جمعیتی مربوط به کودکان زیر ۱۰ سال، حذف یارانه آنها می­تواند افزایش حدودا ۲۸ درصدی یارانه افراد بالای ۱۰ سال را به دنبال داشته باشد. ضمنا حذف یارانه این کودکان، از تشویق خانوارهای به شدت محروم برای افزایش تعداد فرزندان به منظور بهره ­مندی از یارانه نقدی بیشتر، جلوگیری می­کند. ج‌) حذف یارانه نقدی بخشی از شهروندان ثروتمند، مانند مالکان اتومبیل­ هایی با ارزش بالای ۲۰ میلیون تومانی و نیز مالکان املاکی با ارزش بالای ۲۰۰ میلیون تومانی، و اختصاص منابع مالی آزادشده به منظور پوشش «بیمه بیکاری» برای تمامی شهروندان ایرانی د‌) افزایش قیمت رسمی فروش دلار توسط دولت و بانک مرکزی، و اختصاص نیمی از درآمد حاصله برای افزایش میزان یارانه نقدی پرداختی به شهروندان: طبیعتا با توجه به افزایش قابل توجه هزینه­ های تولیدکنندگان ایرانی در نتیجه افزایش قیمت انرژی، باقی ماندن قیمت دلار در سطح فعلی باعث کاهش شدید قدرت رقابت تولیدکنندگان ایرانی شده و در نتیجه طبیعی­ است که بخش قابل توجهی از یارانه نقدی پرداختی به شهروندان ایرانی، به خرید کالاهای خارجی اختصاص یابد! در چنین شرایطی، افزایش قیمت رسمی فروش دلارهای نفتی توسط دولت و اختصاص نیمی از درآمد مربوطه برای افزایش یارانه نقدی، از یک طرف به حفظ توان رقابتی تولیدکنندگان ایرانی منجر خواهد شد، و از طرف دیگر همراهی بخش قابل توجهی از شهروندان با طرح افزایش قیمت دلار را به دنبال خواهد داشت. در پایان لازم به تاکید است که راهکارهای پیشنهادی فوق، صرفا برخی از راهکارهای کلی ممکن برای ارتقای کیفی سیستم یارانه نقدی هستند؛ ضمن آنکه طراحی برنامه اجرایی دقیق برای هر یک از آنها طبیعتا نیازمند تحلیل­ های تخصصی همه­ جانبه­ ای هستند که بسیار فراتر از وسع این یادداشت کوتاه قرار دارند.