پشت پرده افتتاح سفارت خانه مجازی آمریکا

شفاف: سایت سفارتخانه مجازی آمریکا در تهران سه شنبه ششم دسامبر به دو زبان فارسی و انگلیسی رسما شروع به کار کرد تا وعده هیلاری کلیتون که در اواخر ماه اکتبر سال جاری، در گفت و گو با رسانه های فارسی زبان، از ایجاد چنین سایتی خبر داده بود تحقق یابد. این در حالی بود که هیلاری کلینتون از نوع و نحوه فعالیت این سفارتخانه سخنی نگفته بودو مشخص نبود که فعالیت‌های این سفارتخانه مجازی بر پایه مسایل دیپلماتیک بوده یا هدف تنها ارایه خدمات کنسولی است. در هر حال، سایت افتتحاح شده نشان می دهد که در حال حاضر نه خبری از روابط دیپلماتیک هست و نه خبری از ارایه خدمات کنسولی، بلکه این سایت تنها به نوعی اطلاع رسانی درباره نحوه گرفتن روادید و مهاجرت به آمریکاست.اطلاعاتی که پیش از این هم در سایت های خبری موجود بود و وکلای مهاجرتی نیز می توانستند این اطلاعات را در اختیار ایرانی ها قرار بدهند. اما افتتاح سفارت مجازی آمریکا در تهران به همراه ایجاد یک خط تلفن اضطرای بین مقامات ایران و آمریکا، مجموعه اقداماتی بود که از حدود دو ماه پیش در دو سطح دیپلماسی عمومی و دیپلماسی متعارف در دستور کار وزارتخانه های خارجه و دفاع ایالات متحده آمریکا قرار گرفت . پیشتر مقامات آمریکایی از ایجاد خط تلفن قرمز بین ایران و آمریکا سخن گفته بودندکه با واکنش منفی ایران روبرو شده بود. در راستای انجام این برنامه ابتدا «دیوید پترائوس» ، فرمانده سابق نیروهای آمریکایی در خلیج فارس ، پیشنهاد برقراری یک خط تلفن اضطراری بین ایران و آمریکا ، برای تماس رهبران دو کشور در شرایط اضطراری را داد. خط تلفنی که مشابه آن در زمان جنگ سرد بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق برقرار بود ، این خط ارتباطی در آن زمان به «تلفن سرخ» موسوم شده بود و مهم ترین رسالتش هم این بود که از وقوع جنگ هسته ای بین دو ابر قدرت یا اردوگاه شرق و غرب جلوگیری کند . این پیشنهاد آمریکایی ها که در سطح دیپلماسی متعارف دنبال می شد با واکنش منفی ایران روبرو شد و پس از بحث های اولیه درباره آن حداقل در عرصه رسانه ها به فراموشی سپرده شد . اما قدم بعدی آمریکایی ها در این زمینه ایجاد یک سفارتخانه مجازی در ایران بود . آمریکایی ها این اقدام را در راستای دیپلماسی عمومی و به عنوان ابزاری که در واقع آن را نفوذ بر مردم کشور ها مختلف می نامند ، مطرح کردند . در دیپلماسی عمومی اصل بر این است که بدون تحمل هزینه زیاد و یا انجام یک جنگ ، ذهن و ارزش های مردم یک کشور در جهت مطلوبیت های مورد نظر خود سوق داده شود . البته این اولین باری نیست که دولت آمریکا اقدام به تاسیس سفارت مجازی می کند. وزارت امورخارجه آمریکا تاکنون تجربه راه‌اندازی سفارتخانه‌های مجازی در برخی کشور‌های آسیا -ترکیه و عربستان- و همچنین برخی کشورهای اروپایی را دارد. هرچند که محل استقرار این سفارتخانه مجازی در داخل ساختمان سفارتخانه‌های مستقر در این کشورهاست اما خدمات ارایه شده به صورت اینترنتی بوده و متقاضیان دریافت روادید با ارسال مدارک خود به صورت اینترنتی تنها در زمان ارایه مصاحبه به دفاتر کنسولی مراجعه می‌کنند. با این حال باید گفت که روابط دیپلماتیک بین دو کشور که نه بر پایه سفیر مقیم و سفارتخانه فیزیکی، بلکه از طریق اینترنت هدایت می‌شود و سفیر در کشور خود باقی می‌ماند، مفهومی دیگر از سفارتخانه مجازی است. همچنان که سفارتخانه‌های مجازی ممکن است به کشورهای کوچک و کشورهای با منابع مالی و انسانی محدود فرصت افزایش و بهبود نمایندگی‌های خارجی خود را بدهد. با وجود این کارشناسان بر این عقیده‌اند که سفارت مجازی هنوز در مرحله مفهومی است. به گفته کارشناسان همواره با بیان لفظ سفارت مجازی، کلمه سایبر دیپلماسی یا دیپلماسی مجازی نیز مطرح می‌شود. اما این دو ماهیت و کارکردی متفاوت دارند. دیپلماسی مجازی استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات روز، برای تبیین، گسترش و ارتقای سطح اثربخشی دستگاه دیپلماسی یک کشور در فضای مجازی است. در هر حال، مخاطبان چه داخلی و چه خارجی، همه از اعضای جامعه اطلاعاتی هزاره سوم هستند. بنابراین، فعالانی که در این حوزه اشتغال دارند می دانند که مخاطب آنها، یکی یا گروهی از اعضای خانواده یک و نیم میلیارد نفری کاربران فضای مجازی است. از سویی توسعه سطح اطلاع‌رسانی دیجیتالی فعالیت‌های دولتی در وب، ارتقای ضریب نفوذ دیپلماسی ایران در رسانه‌های جهان، توسعه بدنه دولت الکترونیک کشور در حوزه بین‌المللی، فعال‌شدن حوزه عملکرد دولت در فضای دیجیتالی داخلی و جهانی، تقویت ارگان‌های دیجیتالی خصوصی، تنظیم سیاست‌های دولت در زمینه گسترش e-commerce و e-banking در سطوح بین‌المللی از جمله فواید سایبر دیپلماسی حداقل در ایران است. سایبر دیپلماسی در واقع بخشی از بدنه دولت الکترونیکی و جزیی از کلیت ساختار دولت مجازی در یک کشور است. «ویلسون دیزارد»، مبتکر اصطلاح دیجیتال دیپلماسی نیز تعریف مشخصی از آن در کتاب خود ندارد و فقط سیر تکاملی دیپلماسی عمومی و به کارگیری فناوری ارتباطات و اطلاعات در سیاست و تجارت خارجی آمریکا را با تاکید بر فناوری دیجیتال مورد بررسی قرار داده است. در هر حال ، با وجود تمامی این تفاسیر، آنچه مسلم است ، افتتاح سایت سفارت خانه مجازی آمریکا در تهران اگر چه در قالب دیپلماسی عمومی هم مطرح شده باشد و بنا بر ادعای آمریکایی ها تنها برای ارتباط با مردم ایران باشد اما به صورت ضمنی حاکی از تلاش آمریکاییان برای باز کردن دریچه ای به سوی بخش های رسمی حکومت در ایران نیز هست . از سویی نفس حضور مجازی و ارتباط با مردم می تواند فضای مناسبی برای کسب اطلاعات و بازشدن باب جذب نیروی اطلاعاتی و جاسوس برای سرویس های اطلاعاتی آمریکا را فراهم کند. حتی برخی از سیاسیون معتقند که با اخراج دیپلمات های انگلیسی از ایران آمریکایی ها تلاش هایی را برای بهبود با ایران آغاز کرده اند چرا که رئیس حزب کارگر انگلیس هم در پارلمان این کشور گفته بود ، نبود دیپلمات های انگلیسی در ایران به نفع آمریکا خواهد بود. آمریکایی ها که عملا در طی این سی سال از ارتباط با ایران ناامید شده اند، به هر ریسمانی چنگ می زنند که باب گفتگو را با جمهوری اسلامی ایران باز کنند و باید منتظر ماند و دید نتیجه افتتحاح چنین سفارتی چه خواهد بود؟