از 20 سال پیش به راز فکر می‎‎کردیم

: نادر طالب‎زاده درباره برنامه «راز» که حرف می‎‎زند، مدام می‎‎گوید: «کار جدیدی نکردیم و حرف جدیدی نزدیم. همان حرف‌‎هایی است که از 30 سال پیش می‎‎گوییم و همان کار‎هایی است که 30 سال است انجام می‎‎دهیم.» و راست هم می‎گوید. اگر «راز» طالب‎زاده این ظرفیت را پیدا می‎‎کند که حرف‎‎هایی تا این حد جدی و اساسی در آن گفته شود، بابت عقبه درست و درمان و پشتوانه کار و مطالعه چند ده ساله برنامه‎ساز آن است. طالب‎زاده در همین گفت‎وگو به نکته خوبی هم اشاره می‎‎کند: «هیچ ایده‎ای هر قدر هم که ارزشمند باشد، به اندازه خود فرد اهمیت ندارد.» همین جمله‎‎ها را اگر کنار هم بگذاریم فرمول موفقیت «راز» به‎دست می‎آید. اگر بخواهیم برنامه با مایه و محتوای درست و حسابی در هر حوزه‎ای تولید شود، باید آدمش را پیدا کنیم. وگرنه در همه حوزه‎ها، آدم‌‎هایی هستند با این توانایی که بهترین ایده‎‎ها و سوژه‌‎ها را به بدترین شکل ممکن، نابود کنند! این یعنی مفهوم عکس همان جمله معروف؛ «کار را باید به اهلش سپرد» جنس برنامه «راز» با دیگر برنامه‎‎‎های گفت‎وگو محور تلویزیون متفاوت بود، هم به‎لحاظ موضوع، هم به‎لحاظ ساختار. ویژگی راز به‎عنوان یک برنامه تأسیسی در برنامه‎‎‎های گفت‎وگو محور تلویزیون چیست؟ ما از 20 سال پیش، به برنامه‎ای مثل راز فکر می‎کردیم. به این‎که تلویزیون جمهوری اسلامی، باید از همان ابتدا چنین برنامه‎ای را در فهرست برنامه‎‎‎های خود می‎‎‎گنجاند، در این صورت خیلی از مسایل را می‎‎‎توانست به‎وسیله یک برنامه تلویزیونی زنده یا ضبط شده، عنوان کرده، مورد بررسی قرار داده و راهکار نشان دهد. این اتفاق باید از سال‎‎‎ها قبل می‎‎افتاد و الان خیلی دیر شده، اما به‎هر صورت خلأ آن احساس می‎‎شد. طی سال‎‎‎ها با دوستان مختلف، بحث و طراحی کردیم و به لطف خدا در این مقطع زمانی فرصت تولید آن پیدا شد. سری اول برنامه در ماه مبارک پخش شد که شخصیت‎‎‎های فرهنگی و هنری زیادی را به تلویزیون آوردیم. در سری دوم باز از همان زاویه، ولی با امکانات بیشتر، برای مصاحبه با صاحب‎نظران و تولید مستند‎‎های گزارشی برای هر برنامه، اقدام کردیم. ویژگی اصلی راز شاید در این باشد که برنامه اصلا اسیر قالب‎‎‎های مرسوم نیست و نمی‎‎‎تواند باشد. دائم در مورد آن هم‎فکری و مشورت داریم که حاصل کار مؤثرتر شود. به هر تقدیر راز بر اساس یک نیاز ضروری طراحی و تولید ‌شد و سبب استمرار و تداوم آن نیز همین نیاز است. دستمایه برنامه راز، از موضوعات رایج و مشهورات رسانه‎ای نیست. مضامین جدیدی است که برای مردم هم جذابیت دارد. پیش‎بینی می‎‎کردید که مردم تا این حد از برنامه شما استقبال کنند؟ راستش نمی‎‎‎دانستیم که چه قدر استقبال می‎‎کنند. فقط می‎‎دانستیم که بیان و پرداختن به دغدغه‎‎‎ها و حرف‎‎‎های مردم و نگاه به افق جامعه، قطعا لازمه یک تلویزیون مجهز و موفق است. بنابراین به این نگاه نکردیم که مردم استقبال می‎‎‎کنند یا نه، فکر کردیم که این حرف‎‎‎ها باید گفته شده و این آدم‎‎‎ها باید دیده و این بحث‎‎‎ها باید مطرح شوند. همین کار را هم انجام دادیم. می‎‎خواستیم صادقانه حرف جدی بزنیم. وقتی چند برنامه جلو رفتیم، دیدیم توجه عموم به برنامه راز زیاد شده است، پس همان رویه را ادامه دادیم. برای ما این شیوه کار طبیعی بود، چون همیشه درباره همین مسایل صحبت می‎‎‎کنیم. سال‎‎‎ها فیلم مستند ساختیم، با کارشناسان و مستندسازان کار کردیم و با موضوعات کاملا آشنا بودیم. برای ما چیز جدیدی نبود. فقط حرف‎‎‎های همیشگی‌مان را به یک برنامه زنده آوردیم. در واقع آدم‎‎‎هایی را که از سال‎‎‎ها قبل با آن‎‎‎ها معاشرت داشتیم، به برنامه دعوت کردیم تا بیایند حرف‎های‎شان را بزنند. خیلی از این‎‎ چهره‎ها برای اولین‎بار بود که دیده می‎شدند. حضور این آدم‎‎‎ها و طرح این بحث‎‎‎ها لازمه تلویزیون بود و ما توانستیم این ضرورت را تشخیص دهیم. این‎که گفتید دغدغه‎های مردم را در نظر گرفتید، نکته درستی است. منتهی دغدغه‎هایی که تا حالا تقریبا مغفول مانده و در تلویزیون خیلی به آن‎ها پرداخته نشده بود، شما چطور به این تشخیص رسیدید؟ چطور موضوع‎‎‎ها را انتخاب می‎کنید؟ آیا اتاق فکری هست که درباره موضوع‎‎‎ها در آن‎جا صحبت شود؟ بله ما یک شورای مشورتی داریم که 10-3 نفر در این شورا شرکت دارند. برای انتخاب موضوع و میهمان هر برنامه، در این شورا وقت زیادی صرف می‎‎شود. بعد از انتخاب موضوع و میهمان هر برنامه درباره اسنادی که باید ارایه شود نیز بحث می‎‎کنیم و به یک نظام می‎‎‎رسیم. برای هر برنامه ساعت‎ها - شاید 20-10 برابر زمان خود برنامه- در این شورا بحث می‎‎‎کنیم تا به نتیجه برسیم. اگر هم مخالفتی شود، تجدید نظر می‎‎کنیم. موضوع هیچ برنامه‎ای را شخصا انتخاب نمی‎‎کنم. پیشنهادی می‎‎‎دهم که در شورا مطرح می‎‎‎شود به‎ویژه در سری دوم که به‎دلیل وضعیت کلی سیاست جهانی، کارمان دقیق‎تر هم شده؛ ملاک انتخاب موضوع هم این است که باید مردم ایران آن را بدانند و مسئولان هم باید آن را بشنوند. پس از انتخاب روی آن کار می‎‎‎کنیم. مثلا موضوع برنامه در همین هفته‎‎‎های جاری، سازمانی است در آمریکا به‎نام F.D.D که درست یک روز بعد از 11 سپتامبر تأسیس شد. یعنی انگار از قبل 11 سپتامبر طراحی شده بود، که یک روز یا دو روز بعد از آن این مؤسسه فکری در واشنگتن، طراحی و تأسیس شود. این مرکز لانه طراحی آمریکا علیه ایران است و با جای دیگر هم کاری ندارد. همه متخصصان این مرکز تخصص‎شان ایران است. در هشتم، نهم و دهم دسامبر، یعنی نزدیک عاشورا و تاسوعای ما، تعداد زیادی از طراحان سیاسی و نظامی آمریکا، در آن مرکز تجمع کردند و عنوان این تجمع، مقابله با تهدید ایران بود. جالب این‎که این تجمع در یک هتل صورت گرفت، نه در یک مؤسسه دولتی. در آن‎جا یکی از نمایندگان کنگره آمریکا گفت: «بدانید مطالبی که در این جلسه‎‎‎ها گفته می‎‎‎شود، فردا در کنگره آمریکا قانون خواهد شد.» خب، آیا نباید در ایران درباره گروه، فکر و تأسیساتی که هیچ‎کس حتی اسم آن را نشنیده، کار شود؟ به‎نظرم این از بزرگ‎ترین اشکال‎‎‎های رصدی ما است. به همین دلیل ما هم وقت گذاشتیم و افراد کارشناسی را که در ایران سابقه تدریس در غرب را دارند و یا کسانی‎که در داخل کشور روی موضوع استراتژی تقابل ایران کار کرده‎اند و... یافتیم همچنین حداقل 10 نفر میهمان و سخنران تلفنی داریم که سند ما به‎شمار می‎روند. صحبت‎‎‎های آن‎‎‎ها را زیرنویس می‎‎کنیم تا مردم، چهره‎های‎شان را بشناسند. مثلا یکی از اعضای اصلی این مؤسسه، طراح اصلی اهانت به پیامبر اکرم (صلی‎الله علیه و آله و سلم) است. می‎‎‎خواهیم او را معرفی کنیم تا مردم بشناسند. تمام کار اهانت به پیامبر (صلی‎الله علیه و آله و سلم) زیر نظر این آدم انجام می‎شود. از نظر ما لازم است که این موضوع‎‎‎ها مطرح شده تا هم مسئولان بدانند و هم مردم. به دلیل همین ضرورت، در این قسمت‎‎‎ها همیشه یک میهمان خارجی هم داریم، آدم‎‎‎هایی قوی که روی این مسایل کار کرده و مقاله و کتاب نوشته‎اند. از این میهمانان دعوت می‎‎کنیم که نظراتشان را اعلام کنند و مردم بشنوند. فرق این برنامه با برنامه‎‎‎های معمولی این است که در مورد آن مشاوره می‎‎‎شود. ممکن است گاهی نظر من درست نباشد و احساسی تصمیم بگیرم یا در تعمیم اشتباه کنم، به همین دلیل دوستانی هستند که حتما به ما کمک می‎‎‎کنند. همه میهمان‎‎‎های برنامه راز ویژگی‌‎‎های مشترکی دارند. می‎‎‎خواهیم شما از این ویژگی‎‎‎ها بگویید. وجه اشتراک میهمانان راز در حوزه‎‎‎های مختلف کاری چیست که شما سراغ آن‎‎‎ها می‎‎‎روید؟ میهمانان راز کسانی هستند که اغلب در عرصه بین‎المللی هم حضور داشته و مقاله دارند و یا در غرب زندگی کرده‌اند. یک‎سری افراد مذهبی حامی انقلاب اسلامی که وجهه بین‎المللی دارند. یکی از وجوه اشتراک این است. ممکن است بعضی از این‎‎‎ها خارج از کشور نبوده باشند، اما نگاه‎شان جهانی است و صاحب ایده و عقیده هستند، اما متأسفانه تا حالا کمتر دیده شده‎اند؛. یعنی از آن جنس آدم‎ها نیستند که خودشان را مطرح کنند، به همین دلیل کمتر دیده شده‎اند - البته بعضی از آن‎‎‎ها را هنوز نتوانسته‎ایم به برنامه بیاوریم - دیگر این‎که آدم‎‎‎هایی هستند که راهکار دارند و ارایه طریق می‎‎کنند. گاهی هم کسانی هستند که مردم آن‎‎‎ها را می‎‎‎شناسند و بسیار محبوبند، اما از یک زاویه جدید در برنامه راز حضور پیدا می‎‎کنند. به میهمان‎‎‎ها حساسیت ویژه‎ای داریم و خیلی سبک سنگین می‎‎کنیم که مهمان چه کسی باشد تا هم ما و هم مخاطبان بهتر از ظرفیت او بتوانیم استفاده کنیم. یکی از دقیق‎ترین ملاک‎‎‎ها این است که میهمان در رشته مورد بحث برنامه، تخصص کامل داشته باشد. اگر قرار است موضوع علمی مطرح شود، میهمان در مرتبه و طبقه علمی بالایی باشد. در سایر موارد هم افرادی انتخاب می‎‎شوند که مطالعه موردی روی موضوع بحث داشتند و از فحوای کلام‎شان برمی‌آید که بر موضوع تسلط کامل دارند. با توجه به این‎که میهمان‎‎‎های «راز» از جنس کارشناسان و میهمانان معمول تلویزیونی نیستند و حرف‎های برنامه هم حرف‎‎‎های متفاوتی است، نگران نبودید که مردم برنامه را نبینند؟ این را از این جهت عرض می‎‎‎کنم که خیلی از برنامه‎سازان تلویزیون ما، مدام به این بهانه که مردم پای حرف جدی تلویزیون نمی‎‎‎نشینند، دنبال کار‎‎های بی‎مایه و دم‎دستی هستند. نکته‎ای که می‎‎‎گویید نکته خوب و درستی است. من مطمئن بودم که این مشکل برای ما پیش نمی‎‎آید، چون کسانی‎که سراغ‎شان رفتیم، کسانی هستند که می‎‎دانستیم مخاطب دارند، ولو این‎که کمتر دیده شده باشند. حتی این کمتر دیده شدن برای مردم جذاب‎تر است، چون حرف‎‎‎های جدیدی دارند. در مورد آدم‎های معروف و شناخته شده هم، سعی می‎کنیم سئوال‎های تازه و غیرکلیشه‎ای برای آن‎ها مطرح کنیم. هدف نهایی راز این است که متفاوت باشد. منظور غایی ما از برنامه‎سازی و مصاحبه، متفاوت است و بحمدالله خوب هم جواب می‎‎‎دهد. این‎که ما دنبال چه چیزی هستیم، ما را متفاوت می‎‎کند. مثلا در برنامه‎‎‎های آینده، ما سراغ کسی می‎‎‎رویم که یا اصلا دیده نشده یا در رسانه‎‎‎های مکتوب دیده شده، ولی آدمی عملیاتی و متخصص است و کلام شیرینی دارد. درباره بخشی از حقیقت‎‎‎های اقتصادی انقلاب مطالبی دارد که باید شنیده شود. این شخصیت جذاب و متین و قدیمی و مسلط و بی‎باک را به برنامه دعوت می‎‎کنیم که تأثیر‎گذار می‎‎‎شود. موضوع‎‎‎هایی هم که راز به آن می‎‎‎پردازد، خیلی متنوع است. مثلا فقط به وادی سیاست یا فرهنگ یا هنر یا جامعه محدود نیستیم. ترکیبی از همه این‎‎‎ها را در نظر می‎‎‎گیریم و به مسایل حساس برون مرزی هم نگاه می‎‎کنیم. شاید این تنوع موضوع و منشور موضوعات راز هم به نوعی برای بیننده جذاب است. یعنی شما عنصر جذابیت در برنامه‌سازی را طور دیگری تعریف می‌کنید ؟ بله، همین‎طور است. ما خیلی آدم‎‎‎های معروف را به برنامه‎مان نمی‎‎‎آوریم. چون دیگر حرفی برای گفتن ندارند. سال‎‎‎ها دیده شده‎اند و حرف‎های‎شان را هم زده‎اند. اگر زمانی هم چنین آدم‎هایی را بیاوریم از زاویه دیگری با او صحبت می‎‎کنیم. ممکن است همیشه هم تیرمان به هدف ننشیند، ولی معمولا به‎دلیل فضای مشورتی موجود، به چیزی که مورد نظرمان هست و حس می‎‎کنیم شنیدنش برای مردم مفید و تأثیرگذار است، می‎‎‎رسیم. سراغ مسایلی می‎‎‎رویم که مردم به آن مبتلا هستند و بابت آن نگرانند، اما هیچ‎کس درباره آن صحبت نمی‎‎‎کند. ما می‎‎گوییم حق مردم است که درباره این چیز‎‎ها بشنوند و بدانند. مثلا درباره همین موضوع ویکی لیکس که برنامه هفته گذشته ما بود، نقطه نظری ارایه شد مبنی بر این‎که این‎قدر هم که شما فکر می‎‎‎کنید، ویکی لیکس بد نیست و نقطه ضعف غرب است. به قول آقای قدیری ابیانه سقوط آزاد دیپلماسی غرب است. نظریه‎‎‎های متفاوتی درباره مسأله‎‎‎های مختلفی که در فکر و ذهن مردم هست بیان می‎‎‎شود و این برای مخاطب جالب است. برنامه راز به‎ویژه در ماه رمضان در طیف‎‎‎های مختلفی از مردم دیده شد. در میهمانی‎‎‎های افطار ماه رمضان، می‎‎دیدیم که حتی بیشتر آدم‌‎‎های معمولی، پیگیر بودند و راز را می‎‎دیدند. چرا؟ این عمومیت در مخاطبان راز از کجا می‎‎آید؟ مردم ایران مردم باهوش و با انصافی هستند. این به‎دلیل خصوصیت‎‎‎های خود مردم است. اگر برنامه را متناسب طراحی کرده و موضوع را درست انتخاب و با صداقت مطرح کنیم، مردم بازخورد‎‎های خوبی نشان می‎‎دهند. مثل این است که شما غذای خوبی درست کنید، بعد بگویید همه غذا را خوردند. محتوا مناسب بود، که استقبال شد. محتوای راز را همه دوست داشتند و مثل یک غذای عام بود. حتی اگر کسی موافق اصل موضوع نباشد، وقتی درست ارایه می‎‎‎شود، برنامه را می‎‎‎بیند. محتوای برنامه خوب ارایه شده بود و میهمان خوب صحبت می‎‎کرد. امکانی پیش آمده بود که حرف‎‎‎های متفاوتی از زبان آدم‎‎‎های مختلف شنیده شود. این را همه قشر‎‎های جامعه پسندیدند و برای ما هم جالب بود. اتفاق عجیبی هم نیست. چون همه مردم ما انقلابی هستند و همه حامی انقلاب بودند و برای انقلاب و پای نهضت ایستاده‌اند. همه مردم آدم‎‎‎های باغیرتی هستند و به این حرف‎‎‎ها حساسند. اما در نهایت ما صرفا دنبال جذب مخاطب نبودیم. ما حرف‎مان را می‎‎‎زدیم. حرف جدی می‎‎‎زدیم و دنبال این بودیم که حق موضوع خوب بیان شود. به‎نظر شما برنامه‎ای مثل راز در حوزه‎‎‎ها و قالب‎‎‎های مختلف چقدر در تلویزیون قابل‎تکرار است؟ من همیشه به مدیران و دوستان گفتم، هیچ‎وقت ایده فرد، به اندازه خود فرد مهم نیست. اجرا و طراحی برنامه‎‎‎های مهم و مفید را باید به کسانی بسپریم که صاحب سبک و نظر باشند. یا در تلویزیون، حوزه‎ای را طراحی و گزینش کنند و گروه در آن کار انجام دهد. الان در تلویزیون باید کار‎‎هایی تولید کنیم که مردم به رسانه اعتماد کنند. بلافاصله بعد از برنامه راز، پنج برنامه شبیه آن درست شده و تلاش می‎‎کنند که به فرمول خوبی برسند. این خیلی خوب است. یعنی یک برنامه خوب بوده و در موضوع‎‎‎های مختلف از آن ایده گرفته‎اند. ما هم از این اتفاق خوشحالیم. هرکس یک جنبه از مدل کار را پسندیده و در حال تجربه کردن آن است. بیشتر هم در همین فرم گفت‎وگو محور کار می‎‎‎شود، البته با میهمانان و کارشناسان مختلف. در سازمان صدا وسیما برای تولید راز مشکلی نداشتید؟ چون یکی از بهانه‎‎‎های برنامه‌سازان برای اجتناب از کار‎‎های جدی در تلویزیون، این است که صدا و سیما فضا نمی‎‎‎دهد، چه قدر از طرف سازمان با مانع روبه‎رو شدید؟ خوشبختانه فضا خیلی خوب بود. دهمین یا یازدهمین برنامه ما که از تلویزیون پخش شد، من واکنش‎‎‎های خوبی از مسئولان صدا و سیما داشتم. حتی بالاترین مسئولان تلویزیون تماس می‎‎گرفتند و تشویق و تقدیر می‎‎کردند. مدیر شبکه، ما را در جریان نظراتش می‎‎‎گذاشت و الان مدیر شبکه چهار یکی از کسانی است که درکار به ما کمک جدی می‎‎‎کند و اثر آن هم در برنامه دیده می‎‎‎شود. من تا امروز برای تهیه راز به هیچ مشکلی از این نظر برنخوردم. آیا در سری جدید برنامه که این روز‎‎ها پخش می‎‎شود، قرار است موضوعات بیشتر سیاسی باشد؟ نه، مثل قبل متنوع است. منتهی موضوع‎‎‎های حساس از بعد تهاجم غربی و منشأ حمله‎‎‎های جنگی علیه ایران را انتخاب کردیم، چون در شرایط کنونی اولویت دارد. اگر الان سراغ مسایلی مثل ادبیات و شعر و این چیز‎‎ها می‎‎‎رفتم، کار اشتباهی بود. موضوعات را براساس اولویتی که در نگاه کلان وجود دارد، طبقه‎بندی کرده و جلو می‎‎‎رویم، تا چند هفته بعد که دهه فجر آغاز می‎‎‎شود، بحث انقلاب را جدی‎تر مطرح می‎‎‎کنیم و به جایی هم می‎‎‎رسیم که موضوعات هنری محض را در برنامه به بحث بگذاریم و باز به بحث‎‎‎های بین‎المللی و سیاسی برمی‎گردیم. از منظر موضوع برنامه‎ها، کاملا با زمان جلو می‎‎‎رویم